Συμπληρώνονται 40 χρόνια από τότε που έφυγε (2 -9-1984) ο μεγάλος εμβληματικός καλλιτέχνης, αταλάντευτος ιδεολόγος και αγωνιστής, απαράμιλλος Κρητικός και πιστός Καστελλιανός, Μάνος Κατράκης. Σε μόλις πρόσφατη επιφυλλίδα-μνήμης στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (26 Αυγούστου 2024) ο βετεράνος θεατρικός κριτικός Κώστας Γεωργουσόπουλος και με τίτλο *Μάνος Κατράκης (1908-1984) ο σηματωρός τού ελληνικού θεάτρου. Σαράντα χρόνια από το θάνατο μιας από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές προσωπικότητες τού τόπου μας στον 20ό αιώνα και μίας από τις συγκλονιστικότερες φωνές τού ελληνικού θεάτρου* έδινε με λίγα λόγια, την ουσία και τον πυρήνα τής Φωνής και τής Τέχνης τού Μάνου Κατράκη. * Το θαύμα τής φωνής του τόνισε την αίσθηση τής συνέχειας τής γλώσσας πού μετέφερε... Έδωσε στη γλώσσα τη διάσταση της ψυχικής επικοινωνίας πού είχε πάντα στη συνείδηση τού λαού μας. Η φωνή του ..αποκατέστησε τη σχέση των ποιητών με τούς φυσικούς της αποδέκτες, τι λαό. Το υποκριτικό φαινόμενο τού Μάνου Κατράκη είναι προϊόν μιας πολύ ανθρώπινης ζωής, προϊόν μιας πλούσιας εμπειρίας. Οι αγώνες του, τα βάσανά του, οι έρωτές του, τα πάθη του, ο αξεδίψαστος βίος του ήταν η μοναδική του προίκα. Μικρός ήθελε να γίνει ναυτικός. Η μάνα του τον εμπόδισε. Κι όμως ταξίδεψε πολύ, με ούριο άνεμο μέσα στο καράβι της τέχνης και της ζωής, εκόμισε μέγα πλούτο και μας τον χάρισε αφειδώλευτα.*
O ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΛΕΒΕΝΤΟΜΑΝΟ
Ki o μεγαλόπνοος, ομογάλακτος, υψιπετής Γιάννης Ρίτσος χαιρετά με όλο το ποιητικό του οίστρο, με στίχους θαυμαστικούς τον ακριβό αδελφό και σύντροφο Λεβεντο-Μάνο. *Σύντροφε Μάνο, εσένανε σου πρέπουνε αψηλόκορφοι ύμνοι, σαν τον πάπο σου τον Ψηλορείτη, λόγια τρανά για την αντρειά σου και τη τέχνη σου, καθώς αυτά στις ραψωδίες τού Ομήρου.... Όμως εγώ φτωχές ακούω τίς λέξεις μου κι έτσι μονάχα δέκα στίχους σου αφιέρωσα κι ένα μεγάλο Γειά σου ωρέ Λεβεντο-Μανο..
*Σύντροφε Μάνο, Ερωτόκριτέ μας κι άξιε γιέ τής Ρωμιοσύνης. Έρωτας είσαι κι ομορφιά και λεβεντιά κι αγάπη. Στο μπόι σου παίρνει μέτρα η ανθρωπιά κι η τέχνη. Μες στη φωνή σου, ακέριος ο λαός βρίσκει τη πιο σωστή φωνή του. Μες στη φωνή σου πέντε αηδόνια, τρείς αητοί κι ένα λιοντάρι δένουνε τη φιλιά τού κόσμου.*
Από την παράσταση του στην Ευαγγελίστρια ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ του Νίκου Καζαντζάκη
Η ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ -ΘΑΥΜΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ
Και ο μικρανηψιός του Μάνου Κατράκη, θεατρικός σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός (εγγονός της αδελφής τού Μάνου, Αμαλίας, με την οποίαν είχαν έλθει (Μάνος και Αμαλία με τη μητέρα τους) μικρά παιδιά στην Αθήνα από το Καστέλλι το μακρινό 1917) στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του πού μόλις κυκλοφόρησε (Στάθη Λιβαθινού *ΤΡΕΙΣ ΕΠΟΧΕΣ*. Εκδόσεις Πατάκη 2024) δίνει πολύτιμες μαρτυρίες για το μεγάλο πρότυπό του το θείο Μάνο, βγαλμένες από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Ευκαιρία να θυμηθούμε ότι ο Στάθης Λιβαθινός μαζί με τον αγαπητό μας, άξιο και δημοφιλέστατο συνεχιστή της θεατρικής τέχνης τού Μάνου, Γιώργο Παρτσαλάκη, είχαν παρουσιάσει τη θεατρική και καλλιτεχνική διαδρομή και το συνολικό έργο τού Μάνου Κατράκη, στην αίθουσα τού Δημαρχείου Κισάμου στο Καστέλλι, πριν από μερικά χρόνια.
Στο βιβλίο του λοιπόν ο Λιβαθινός περιγράφει μέσα στα άλλα, την ατμόσφαιρα κατά τίς οικογενειακές συγκεντρώσεις με το Μάνο στα συγγενικά σπίτια όπως στις γιορτινές μέρες τής Πρωτοχρονιάς, *Μόνιμο θέμα στο ρεπερτόριο τής οικογένειας- το ξεκινάει συνήθως η γιαγιά μου η Αθηνά και σιγοντάρει η μητέρα μου-πώς μουλιάσανε τον Μανώλη στη μπανιέρα και τον ξεψειρίζανε με τίς ώρες όταν γύρισε από τη Μακρόνησο, αρχές δεκαετίας τού 50. Πολλά γέλια, λιγόλογα σχόλια και πικρό χιούμορ τού θείου. Ήταν ένας τρόπος όλοι να εκφράσουν την αγάπη και το θαυμασμό τους γι' αυτό το εμβληματικό πρόσωπο τής οικογένειας, τον θείο Μανώλη, τον Μάνο Κατράκη, τοτέμ, σύμβολο και δικαίωσή της. Η αδελφή του η Αθηνά, η γιαγιά μου, τον φιλάει, τον κανακεύει, όλοι τον κοιτάμε με δέος και λατρεία...* Σέ άλλο σημείο ο Λιβαθινός γράφει για την ήρεμη απλότητα πού χαρακτήριζε το Μάνο. *Εκείνο το καιρό (τέλη δεκαετίας εβδομήντα).οι αλλεπάλληλες επιτυχίες του (όπως *Η φθινοπωρινή Ιστορία* τού Αρμπούζωφ με την Έλλη Λαμπέτη ,*Οι τελευταίοι* του Γκόρκι, *Η συντροφιά με τον Μπρέχτ *ή το περίφημο *Ντά* του Λέοναρντ κ.ά.) αλλά και η αναγνώριση πού απολάμβανε είχαν σαν αποτέλεσμα μια ευρύτερη αποδοχή. Τον λάτρευαν πολιτικοί όλων των παρατάξεων, εφοπλιστές, άνθρωποι τής τέχνης και άνθρωποι απλοί πού τον σταματούσαν στο δρόμο για να τού μιλήσουν, να του σφίξουν το χέρι ή ακόμα και να του χαρίσουν ένα μικρό δώρο. Εκείνος απαντούσε με μια αφοπλιστική απλότητα κι ένα γνήσιο παιδιάστικο χαμόγελο , πού έμοιαζε καμμιά φορά σαν να ντρεπόταν που είναι ο Κατράκης..*
ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Όσο για το τέλος του στο νοσοκομείο στις 2 Σεπτεμβρίου 1984 ο Λιβαθινός γράφει: *Tέλη Αυγούστου πέφτει σέ κώμα. Πεθαίνει στις 2 Σεπτεμβρίου ο θάνατός του είναι πρώτη είδηση παντού. Από το παρεκκλήσι τής Μητρόπολης θα παρελάσει όλη η Αθήνα, και όχι μόνο. Θα τον αποχαιρετήσουν οικογένειες, μικρά παιδιά, φοιτητές, κάποιοι που ταξίδεψαν από μακριά, βρακοφόροι Κρητικοί, άνθρωποι των γραμμάτων, πολιτικοί όλων των κομμάτων, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, απλοί πολίτες κάθε ηλικίας. Το κόμμα ζητάει από τη γυναίκα του Λίντα να τυλίξουν το φέρετρο με την κόκκινη σημαία, αλλά η Λίντα ευτυχώς αρνείται. Ο Κατράκης ανήκει σέ όλους. Πενήντα χιλιάδες άνθρωποι, γράφτηκε πώς ακολούθησαν τη νεκροφόρα ως το Πρώτο Νεκροταφείο. Ο θείος μου ο Μανώλης θα ταφεί εκεί λίγα μέτρα πέρα από το τάφο τής Έλλης Λαμπέτη.*
Στο εστιατόριο Παπαδάκη
ΠΙΣΤΟΣ ΣΤΗ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΣΤΕΛΛΙ
Ο καλλιτέχνης λοιπόν πού πάτησε τη κορυφή, που ευτύχησε και επέτυχε σέ όλα τα θεατρικά είδη, που άφησε το πλούσιο αποτύπωμά του και στον κινηματογράφο, με ρόλους όπως τού Κρέοντα στη βραβευμένη ΑΝΤΙΓΟΝΗ τού Γιώργου Τζαβέλλα ή τού γέρου πρόσφυγα στη τελευταία του ταινία *ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ* του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Ο ραψωδός που άφησε απαθανατισμένη την υποβλητική φωνή του σέ κορυφαία ποιητικά έργα, όπως ο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ του Κορνάρου στο μοναδικό βίντεο τού Γιώργου Σγουράκη, στο Καστέλλι με το Γιώργη Κουτσουρέλη κι ένα παθιασμένο Ερωτόκριτο τού Μάνου, ή επίσης ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟ στο δίσκο του Νίκου Μαμαγκάκη, ή στο ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ τού Ελύτη και μουσική Μίκη Θεοδωράκη, ή στο ΘΡΗΝΟ του Λόρκα για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας με μουσική Σταύρου Ξαρχάκου.
Αυτός ο κορυφαίος, όχι μόνο δεν ξέχασε τη Κρήτη αλλά ταυτίστηκε μαζί της και την ενσάρκωσε τόσο σε θεατρικές διασκευές, όπως τού ΠΑΤΟΥΧΑ του Κονδυλάκη, ή επιτυχίες όπως Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ και ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ τού Καζαντζάκη, αλλά ενσάρκωνε την Κρήτη αυθεντικά και με το καθημερινό προσωπικό του ύφος και ήθος. Ο Μάνος ήταν δε πάντα περιζήτητος και πάντα αποδεχόταν τις προσκλήσεις για συμμετοχή του στις εκδηλώσεις των Κρητικών τής Αθήνας. Και ο Σύλλογος Κισαμιτών παρακολούθησε συλλογικά τη παράσταση *Ντά* στο θέατρο ΑΛΙΚΗ τό1979 και επέδωσε τιμητική πλάκα στο μεγάλο πρωταγωνιστή διά χειρός του τότε Γενικού Γραμματέα Νίκου Μαρκάκη.
Τον καλοσωρίζουν στο Καστέλι Ξηρουχακης Γιώργος και Δαρατσιανός Χαράλαμπος
Και το Καστέλλι, παρόλο που έφυγε μικρός δεν τι ξέχασε. Στις συνεντεύξεις του πάντα τό ανέφερε ως τόπο γέννησης καί παιδικών χρόνων.. Και πάντα θυμόταν Καστελλιανούς φίλους του όπως ο Γιώργης Κουτσουρέλης, ο Περικλής Μυλωνάκης, τον νονό του Χαράλαμπο Δαρατσιανό ή η Άρτεμις Ξαγοράρη ή και νεότερους όπως ο Βαγγέλης Ξηρουχάκης ή ο Δήμαρχος Αντώνης Σχετάκης. Υστερα από τη παράσταση τού ΠΑΤΟΥΧΑ στον ΑΠΟΛΛΩΝΑ των Χανίων το 1961, ήρθε με όλο το θίασό του στο Καστέλλι, και με το μεγαλύτερο αδερφό του Γιάννη, πού είχε έρθει από την Αμερική, όπου ο Σύλλογος Κυριών και ο Φιλολογικός ΚΙΣΑΜΙΚΟΣ τους φιλοξένησαν στο εστιατόριο τού Γιάγκο Παπαδάκη. Από την επίσκεψη αυτή υπάρχουν φωτογραφίες του Γιώργη Ανυφαντή τόσο από το εστιατόριο, όσο και από το μπαλκόνι του σπιτιού που γεννήθηκε ο Μάνος, όπου πήγε και το ξαναείδε με συγκίνηση (ανατολικά της Σκαλίδη, εκεί πού έμεναν τότε, οι αξέχαστοι Χρήστος και Μαίρη Σγουρομάλλη.) Με κάθε ευκαιρία ερχόταν στο Καστέλλι και μετά, ιδιαίτερα κατά τη περίοδο Δημαρχίας τού Αντώνη Σχετάκη με τον οποίον είχαν αναπτύξει θερμή φιλική σχέση. Τότε δε,(1975) παρουσίασε και στο Καστέλλι, στο χώρο τού οικοδομούμενου κατά την εποχή εκείνη, Μητροπολιτικού Ναού τής Ευαγγελίστριας, τον ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟ ΚΟΛΟΜΒΟ του Νίκου Καζαντζάκη, μεγάλη χειρονομία του μεγάλου καλλιτέχνη για το μικρό γενέθλιο τόπο του.. Και αργότερα (1982) ο Γιώργος Σγουράκης, ο οποίος μάς έχει αφήσει και ένα μοναδικό τηλεοπτικό ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ στην ΕΡΤ για τον Μάνο, οργάνωσε τη συνάντηση Κουτσουρέλη- Μάνου στο Καστέλλι για την εγγραφή του Ερωτόκριτου, σέ μια χρονική στιγμή πού ο Μάνος συμμετείχε σέ μια ταινία πού γυριζόταν τότε στο Μάλεμε. Μετά τον Ερωτόκριτο στου Κουτσουρέλη, ο Μάνος, μαζί με το Γιώργο Σγουράκη, επισκέφτηκε τα πατρογονικά των Κατράκηδων στήν Ποταμίδα.
Η προτομή του στην ομώνυμη πλατεία Μάνου Κατράκη στην πολη της Κισάμου
ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗΣ
Στο χρόνο μετά το θάνατό του (Σεπτέμβρης 1985) ο Δήμος Κισάμου, με πρωτοβουλία του τότε Δημάρχου Γιάννη Κουφάκη ως ένδειξη τιμής και αναγνώρισης οργάνωσε διήμερες εκδηλώσεις κατά τις οποίες έστησε στη πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου τη προτομή τού Μάνου Κατράκη, φιλοτεχνημένη από το γλύπτη καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Θεόδωρο Παπαγιάννη, μαζί με δύο στήλες παράπλευρα με τούς στίχους τού Γιάννη Ρίτσου για το Μάνο. Συγκινητική υπήρξε η τελετή των αποκαλυπτηρίων τής προτομής του κορυφαίου τέκνου της πόλης, με τη παρουσία τής συζύγου του Μάνου, Λίντας Άλμα, του γλύπτη Θόδωρου Παπαγιάννη και του θεατρικού κριτικού Κώστα Γεωργουσόπουλου πού είχαν έλθει για το γεγονός από την Αθήνα..
Τον Νοέμβριο του 2018 έγινε από τον Δήμο, δημαρχίας Θοδωρή Σταθάκη, την Ι. Μητρόπολη και τούς πολιτιστικούς φορείς της πόλης, η ονοματοδοσία τής πλατείας Κατράκη στην είσοδο τής πόλης με την μεταφορά τής προτομής και με καλλιτεχνικό πρόγραμμα με Γρηγόρη Βαλτινό και Μιχάλη Αεράκη με συντονισμό της Νεκταρίας Λαινάκη.
ΧΩΡΟΣ ΜΝΗΜΗΣ
Κατά την παραμονή της στο Καστέλλι (1985) η σύζυγος του Μάνου Λίντα Άλμα, έλεγε ότι ετοιμαζόταν ένας χώρος πού θα αποτελούσε χώρο έκθεσης των ενθυμημάτων Μάνου Κατράκη, κυρίως ενδυμασιών, στον Πειραιά. Σχέδιο πού δεν φαίνεται να έχει πραγματοποιηθεί. Μήπως τώρα με την ευκαιρία των σαράντα χρόνων από τον θάνατο του, θα μπορούσε να οργανωθεί στο Καστέλλι ένας χώρος μνήμης και έκθεσης τόσο μεγάλου και άφθονου ενδυματολογικού, κινηματογραφικού, έντυπου (προγράμματα, αφίσες, κριτικές, φωτογραφίες) και ηχητικού (ραδιοφωνικού, δισκογραφικού και βιντιακού) υλικού για το Μάνο υλικό πού κοιμάται κάπου, για να αποτελέσει χώρο επίσκεψης, τιμής, αλλά και αναζήτησης ενθυμημάτων από τούς πολυάριθμους επισκέπτες τού τόπου μας και τούς φιλότεχνους και θεατρόφιλους όλης τής Ελλάδας? Είναι βέβαιο, πώς όταν αναληφθεί μια παρόμοια επίσημη και σοβαρή πρωτοβουλία από το γενέθλιο τόπο τού μεγάλου Καστελλιανού, θα συμφωνήσουν και τα μέλη τής οικογένειας, κληρονόμοι των ενθυμημάτων του Μάνου.
Με την ευκαιρία δε αυτή μήπως θα έπρεπε να σκεφτούμε επίσης ότι θα πρέπει να μετακινηθεί κάποτε η προτομή του Μάνου λίγο πιο πίσω, από εκεί πού βρίσκεται σήμερα, και να αποσυρθεί απ΄ την άκρη τού δρόμου, όπου εμφανίζεται σήμερα, μέσα στα διερχόμενα, αυτοκίνητα τής καλοκαιρινής ιδιαίτερα υπερκορεσμένης σέ οχήματα λεωφόρου?
Κυριάκος Ροδουσάκης
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
