ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑ ΣΤΗΝ ΚΙΣΑΜΟ

Από την διπλωματική εργασία του Γιάννη Φαντάκη σχετικά με τα Βυζαντινά χωριά των επαρχιών Κισάμου και Σελίνου, που θεωρείτε πολύ πιθανόν να φτιάχτηκαν ή να εγκαταστάθηκαν στρατιώτες του Νικηφόρου Φωκά μετά την απελευθέρωση!!!!! της Κρήτης το 961μ.Χ. απο τους Σαρακηνούς.
Αρµενοχωριό: (βλ. χάρτη ) Οικισµός στην σηµερινή κοινότητα Σφακοπηγαδίου. Αναφέρεται στο Κατάστιχο των Φεούδων της Κισάµου τον 14ο αιώνα. Ίσως να πρόκειται γι αυτόν τον οικισµό που αναφέρεται και σε έγγραφο του νοταρίου P. Scardon του Χάνδακα το 1271. ∆εν είναι όµως βέβαιο ότι εννοείται το συγκεκριµένο χωριό ή άλλο µε ίδιο όνοµα. Με βάση την ετυµολογική ανάλυση του ονόµατος, θα µπορούσε να λεχθεί ότι κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για εγκατάσταση Αρµενίων στρατιωτών του Νικηφόρου Φωκά µετά το 961. Παρόµοια τοπωνύµια είναι διάσπαρτα σ’ όλη την Κρήτη και παρέχουν µια σχετικά ασφαλή τοποθέτηση των οικισµών αυτών τουλάχιστον στην αρχή της δεύτερης βυζαντινής περιόδου της Κρήτης

Βουλγάρω: (βλ. χάρτη ) Χωριό που όπως δηλώνεται και απ’ την ονοµασία του, πιθανόν να κατοικήθηκε από Βούλγαρους στρατιώτες που έφερε µαζί του ο Νικηφόρος Φωκάς το 961.
116 Πάντως το χωριό συναντάται και στο Κατάστιχο Φεούδων της τούρµας Κισάµου στις αρχές του 14ου αιώνα. Στην ίδια κοινότητα επίσης και κοντά στο εν λόγω χωριό βρίσκεται ο οικισµός Λατζιανά όπου υπήρχε και το µοναστικό κέντρο της Αγ. Βαρβάρας του οποίου ο µισοκατεστραµένος σταυροειδής εγγεγραµµένος ναός σώζει ελάχιστα λείψανα ωραίας ζωγραφικής που δείχνει σοβαρές επιδράσεις από το κέντρο. Αν και υποστηρίζεται ότι είναι κτίσµα του 14ου αιώνα, υπάρχει και η άποψη ότι ίσως πρόκειται για έργο των µέσων του 11ου αιώνα. Υπό αυτές τις συνθήκες η ύπαρξη του χωριού αυτού από τη βυζαντινή περίοδο φαίνεται σχεδόν βέβαιη. 

Τοπόλια : (βλ. χάρτη) Χωριό που αναφέρεται για πρώτη φορά σε νοταριακό έγγραφο του Χάνδακα το 1256 µε το όνοµα Βopolia. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι πρόκειται για παλαιότερο οικισµό. Μάλλον πρόκειται για εγκατάσταση Σλάβων στρατιωτών του Νικηφόρο Φωκά. Το όνοµα του οικισµού είναι σλαβικό και δηλώνει είδος λεύκας (τοπόλι). Παρόµοια τοπωνύµια υπάρχουν και σ’ άλλα µέρη της Ελλάδας, στην Ευρυτανία (Τοπολιανά), στην Αχαΐα (Τοπόλοβα) αλλά και στην Βουλγαρία όπουΤοπόλιτσα ονοµάζεται παραπόταµος του Έβρου. Το όνοµα αυτό πάντως συναντάται και στις τρεις ενετικές απογραφές µε το σηµερινό του όνοµα. Σύµφωνα µε τα στοιχεία αυτά πρόκειται για επίσης βυζαντινό οικισµό. ∆εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι µόλις 3 χµ. παρακάτω βρίσκεται το χωριό Βουλγάρω όπου επίσης εικάζεται ότι πρόκειται για εγκατάσταση Βούλγαρων στρατιωτών του Φωκά. Στο ίδιο χωριό και στο σπήλαιο της Αγίας Σοφίας, έχουν ανακαλυφθεί νοµίσµατα και κεραµική της ρωµαϊκής περιόδου. Ίσως τούτο να δηλώνει ότι η θέση κατοικούνταν και πριν την δεύτερη βυζαντινή περίοδο. 

*Σκλαβοπούλα: τη 2) Παρά το γεγονός ότι αναφέρεται στο Κατάστιχο Φεούδων της τούρµας Αρνάς των αρχών του 14ου αιώνα, ίσως να χρονολογείται πολύ παλαιότερα, δηλαδή να πρόκειται για εγκατάσταση  Σλάβων στρατιωτών του Νικηφόρου Φωκά (Σκλάβοι, όπως τους
αποκαλούσαν οι Βυζαντινοί). 

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Ο Νικόλαος Ρενιέρης γεννήθηκε στα 1758 στη θέση Παλαιά Ρούματα της περιοχής Κισάμου, Χανίων Κρήτης, καταγόμενος, σύμφωνα με τον Σάθα από την βενετική οικογένεια των Renier. [1] Σπούδασε ιατρική στο Μονπελιέ της Γαλλίας και στην Πίζα της Ιταλίας. Άσκησε το ιατρικό επάγγελμα έως την έναρξη της Επανάστασης, οπότε και κατέφυγε στα Κύθηρα, διωκόμενος από τους Οθωμανούς. Εκλέχθηκε πληρεξούσιος της Κρήτης στην Γ’ Εθνοσυνέλευση. Αν και σε προχωρημένη ηλικία, ο Ρενιέρης εξελέγη, ύστερα από πρόταση του Κολοκοτρώνη, τον Ιούνιο του 1827 στη θέση του προέδρου της Βουλής. Μετά την εκλογή του, η Βουλή παρέμεινε αρχικά στον Πόρο και την Ερμιόνη, ενώ είχε αποφασιστεί να εγκατασταθεί στο Ναύπλιο, την έδρα της Κυβέρνησης. Με την ανάληψη της προεδρίας από το Ρενιέρη στις 20 Ιουνίου 1827 η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε να ακυρώσει παράνομες εκποιήσεις εθνικών κτημάτων που είχαν προηγηθεί, επέτρεψε τον υπό όρους εποικισμό της χώρας από ορθοδόξους για τη δημο­γραφική της τόνωση, προέβλεψε ειδικό συμβούλιο για την προώθηση συμβι­βασμού με τους Οθωμανούς και ασχολήθηκε με την αναπλήρωση του κυβερνήτη Καποδίστρια έως την άφιξή του......

ΞΕΡΕΤΕ

...ότι στην απογραφή του 1834 οι περισσότεροι Χριστιανοί κάτοικοι της περιοχής μας ζούσαν στα Μεσόγεια 216 οικογένειες που τα αποτελούσαν τα εξής χωριά (όπως τα αναφέρει ο Πάσλευ) : Άγιοι Πάντες, Καμόρτσος, Άι Γιώργης ο Καλλέργης, Νιό Χωριό, Καλυβιανή, Πιπεριανά, Αζογυρές, Τέλιφος και Κούτρι. Ο  Πλάτανος δεν υπήρχε, ούτε το Σφηνάρι.
Αντίθετα την ίδια εποχή στο Κίσαμο-Καστέλι δεν ζούσε ούτε ένας Χριστιανός, όπως και στα Κοτσιανά, στα Περβολάκια, στις Καρές, στις Βουκολιές και στο Ασπριλιάνο (που δεν ξέρω που ήταν). Στο Σιρικάρι (κρατάω την γραφή αυτή) ζούσαν μόνο Χριστιανοί, όπως και στον Δραπανιά, στα Τοπόλια, στα Ροδωπού, στον Σκουτελώνα, τον Ραβδούχα, στα Νοχιά, στην Μαλάθυρο, στην Ανώσκελη και στην Σπηλιά. Στα Ρούματα ήταν ίσα οι χριστιανοί με τους Μουσουλμάνους 35 οικογένειες, όπως και στο Κακόπετρο.
Οι Λουσακιές είχαν μόνο δυο χωριά τις Λουσακιές και το Πρινιακό.
Συνολικά στην Κίσαμο εκείνη την εποχή ζούσαν 1458 Χριστιανικές οικογένειες και 337 Μουσουλμανικές. Αν υποθέσουμε ότι κάθε οικογένεια είχε από 7-8 άτομα τότε ο πληθυσμός της Κισάμου ήταν γύρω στις 13.000.

Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 365 Μ.Χ

Στις πολλές ανασκαφές που έγιναν και γίνονται στην Κίσαμο έχει παρατηρηθεί ότι τα κτήρια που αποκαλύπτονται είναι σαν να έχουν κοπεί στο ίδιο ύψος. 
Οι τοίχοι δηλαδή σώζονται ανέπαφοι ως και ένα σημείο, αυτό μάλλον όπως διαβάζω σε μια είδηση του 2002 απο την ανασκαφή του Κέντρου Υγείας Κισάμου, οφείλεται στον περίφημο σεισμό της 21 Ιουλίου του 365 μ.Χ. Ήταν τόσο δυνατός ο σεισμός, άλλοι μιλάνε για 8.2 άλλοι για 8.7 R  που κατέστρεψε τα πάντα. Ο σεισμός βάσει των ερευνών έγινε με το χάραμα, δηλαδή λίγο μετά τις 07.30 βρίσκοντας πολλούς στα κρεβάτια τους. Για νεκρούς ή ζωντανούς δεν έχουμε πολλές πληροφορίες εκτός απο αυτά που δείχνουν οι αρχαιολογικές έρευνες. 
Πάντως όπως σημειώνει η αρχαιολόγος κα Σταυρούλα Μαρκουλάκη ο σεισμός κατέστρεψε ολοκληρωτικά την πόλη αν και υπήρξαν διασωθέντες γιατί πάνω απο πολλά σημεία καταστροφής και κοντά σε δημόσιους δρόμους έχουν βρεθεί υπαίθρια μαγειρεία και φούρνοι για τις προσωρινές ανάγκες των κατοίκων μετά τον ισοπεδωτικό σεισμό του 365 μ.Χ. 

ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟΤΕ ....

Γράφει η Ευτυχία Δεσποτάκη
Φώτο Γιάννης Παπαδάκης
Σαν βγεις από την Αγαμέμνονος και περπατήσεις τον Εθνικό δρόμο, ανάμεσα στην ταβέρνα «Στημαδώρης» και στο ψαρολίμανο, υπήρχε μια πανέμορφη τοποθεσία, ένας κολπίσκος που πάντα θυμάμαι να ονομάζεται «Λίμνη». Θα τον περιγράψω, όπως τα παιδικά και εφηβικά μου μάτια τον ονειρεύονται μαζί με τις δραστηριότητες του. Την τοποθεσία συνέθετε ένας ήσυχος κολπίσκος του μεγάλου κόλπου της Κισάμου στα δυτικά και πριν να φτάσομε στο λιμάνι του Καβονησιού όπου ένας υποτυπώδης λιμενοβραχίονας βοηθούσε ώστε να αράζουν τις βάρκες τους οι ταπεινοί ψαράδες της εποχής του '50 και '60, οι πιο πολλές με κουπιά και λιγότερες με μηχανή. Κατερίνη, Άγιος Σώστης, Νικήτας, Μαίρη.

Ανατολικότερα η θάλασσα ήταν ρηχή με διάσπαρτα βραχάκια. Η παραλία δεν ήταν αμμουδιά άλλα μια χοντρή άμμος που έβρισκες ανάμεσα διάφορα κοχύλια και αλαφρόπετρες. Με αυτή την παραλία συνδεόταν μια μικρή πεδιάδα καταπράσινη το χειμώνα και την άνοιξη που έφτανε ως τον κεντρικό δρόμο που σε έφερνε από το Καστέλι και στην οποία σε κατέβαζαν από το δρόμο μονοπάτια. Η μικρή πεδιάδα στα νότια σχημάτιζε ένα μικρό λοφίσκο διάσπαρτο επίσης με βραχάκια που μπορούσες να καθίσεις και να ρεμβάσεις.
Σπίτια υπήρχαν ελάχιστα, επίσης ψαράδων που πάντα τους έβλεπες να μπαλώνουν τα δίχτυα τους.

Εδώ λοιπόν στη γραφική Λίμνη ερχόταν την Καθαρά Δευτέρα οι παλιοί Καστελλιανοί για να ανοίξουν τη Σαρακοστή. Με την οικογένεια τους ή την παρέα τους, κρατώντας τη τσάντα τους με τον ταραμά, τις ελιές τους, τα κουκάκια τους βρεγμένα, τους λιμπίνους τους, το χαλβά και τη λαγάνα τους, που είχαν προμηθευτεί το πρωί από την αγορά. Κάποιοι μάζευαν σταμναγκάθι, που ήταν άφθονο στη γύρω περιοχή, άλλοι μάζευαν από τα βραχάκια κοχυλοπετάλιδα, υπήρχαν πολλά τότε (ένα  εξαίσιο φαγητό που σου φέρνει στο τραπέζι θάλασσα, σαν τα ψήσεις με πατάτες και ντομάτα γιαχνί) και κάποιοι άλλοι έβγαζαν αχινούς. Αρκετοί ήταν και εκείνοι που απολάμβαναν μια μικρή βαρκάδα. Όλα λοιπόν, έτσι λιτά και απέριττα με τον πλούτο και τα θαυμαστά της φύσης.  

Για μας τους μαθητές η Λίμνη ήταν ο τόπος των σχολικών περιπάτων, μέχρι που φτιάχτηκε το γήπεδο.
Σε νεότερη εποχή λειτούργησε μια όμορφη ψαροταβέρνα «το Χταπόδι» από το Μ. Λουβιτάκη που είχε χαρίσει όμορφες ώρες στους Καστελλιανούς, βραδάκια κάτω από τις αλμυρίδες.
Σήμερα στη γωνιά του ψαρολίμανου απόγονοι του παλιού ψαρά, εμβληματικού Τσέγκα, εραστή της θάλασσας και της μουσικής της Κισάμου συνεχίζουν μέσα από την εστίαση που παρέχουν την παράδοση.
Όσο για την μικρή πεδιάδα έχει μεταβληθεί σε ένα εργοτάξιο πάσης φύσεως υλικών. Ένα τόσο όμορφο κομμάτι του τόπου μας !

ΠΟΙΟΙ ΕΚΤΙΣΑΝ ΤΟ ΠΟΛΥΙΑΤΡΕΙΟ ΚΑΣΤΕΛΙΟΥ ΚΑΙ ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΕ

Η περιοχή Κισάμου και ειδικότερον του Καστελλίου υπέστη τας συνεπείας του πολέμου περισσότερον πάσης άλλης. Εκτός των ζημιών που υπέστη εκ του βομβαρδισμού και των λεηλασιών κατά την κατάληψιν, με την υποχώρησιν των οι Γερμανοί ανατίναξαν και τον λιμενοβραχίονα μετά του γερανού και δια της εξανεμίσεως εκ του πληθωρισμού των υπολειπομένων να εισπραχθούν δόσεων οικοπέδων Καλές Καστελλίου, προς μεγίστην ζημίαν επεκτάσεως των λιμενικών εγκαταστάσεων.
Μοναδικήν αρωγήν εδέχθη την ίδρυσιν Πολυϊατρείου Καστελλίου υπό της Ελληνικής Πολεμικής Περιθάλψεως ήτοι από εισφοράς των ομογενών Αμερικής κινουμένων εξ αισθημάτων πατριωτισμού και ανθρωπισμού και από ενίσχυσιν της Αμερικανικής κυβερνήσεως.
Το ίδρυμα τούτο ανεγέρθη και εγένοντο τα εγκαίνια τας αρχάς Ιανουαρίου 1949 επί οικοπέδου το οποίον ηγοράστη δια συνεισφορών των κατοίκων Κισάμου και Δυτικού Σελίνου, ανερχομένων εις άνω των 10.000 οκάδων ελαιολάδου. Είχε σύνθεσις πολυϊατρείου ήτοι, Παθολογικόν, Χειρουργικόν, Ακτινολογικόν, Μικροβιολογικόν, Οδοντολογικόν, Φαρμακείον, πλήρεις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις λουτρών και καλοριφέρ. Και πλαισιωμένο με το αναγκαίο προσωπικόν παρείχε μεγίστην και ιδεώδη εξυπηρέτησιν εις την περιφέρειαν μας, ως μοναδικόν εις το είδος του και με κίνησιν 12.000 ατόμων περίπου ετησίως. Το ίδρυμα τούτο μεταβιβάστη το έτος 1951 εις την αρμοδιότητα του Υπουργείου Κοινωνικής πρόνοιας και ελειτούργησεν ως τούτο ως το έτος 1955.......έκτοτε .....
Ημερομηνία 1959 από επιστολή του Εμπορικού συλλόγου Καστελλίου Κισάμου προς τις εφημερίδες Αθηνών και Χανίων.

Κύριοι δεν μας σώζει τίποτα εκτός απο μια βοήθεια πάλι απο "ανθρώπων κινουμένων εξ αισθημάτων πατριωτισμού και ανθρωπισμού"

ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΠΑΛΙΟ ΚΑΣΤΕΛΙ

Αυτή είναι μάλλον η πρώτη τάξη Αγγλικών στην Κίσαμο η φωτο είναι του1953-54
και διακρίνονται από αριστερά ο Αντ. Σχετάκης, η Ιωάννα Σχετάκη, ο Νώντας Πατερομιχελάκης ο Πλευράκης, η δασκάλα Ελευθερία Λατζάκη
Μάλιστα όπως γράφει στον μαυροπίνακα είναι
The last lesson ......

Γράφει η Ευτυχία Δεσποτάκη
Φώτο Αρχείο Παπαδάκη Ιωάννη
Στη δεκαετία του 50 συστηματική διδασκαλία ξένης γλώσσας από φροντιστήρια στο Καστέλι δεν υπήρχε. Κάποιοι ελάχιστοι μαθητές διδασκόταν στο σπίτι τους Γαλλικά όπου πήγαινε και δίδασκε η γυναίκα ενός μαθηματικού του κ. Ξενάκη, η κ. Στέλλα
Ούτε στα σχολεία υπήρχε ξένη γλώσσα ως το 1967, όπου μπαίνουν τα Αγγλικά. Ωστόσο λίγο πριν την κατοχή πρέπει να διδασκόταν Γαλλικά. Καθηγητής ήταν κάποιος Λουκίδης.
Τέλη του 1950 με αρχές του 60 και στην φώτο (κάτω) που βρήκε ο Γιάννης Παπαδάκης πρέπει να υπήρχε Ινστιτούτο Αγγλικών στο Καστέλι «GREEK AMERICAN CULTURA INSTITUTE», έτσι λεγόταν και στεγάστηκε πάνω από το φούρνο του «Μελισσιανού». Γραφτήκαμε πολλά παιδιά γιατί ήδη ακουγόταν επιτακτική η έκφραση, «η ξένη γλώσσα σήμερα είναι απαραίτητη». Δίδασκε η Ιωάννα Τσουγκράκη και φαίνεται η επιχείρηση ήταν του πατέρα της.
Υπήρχαν και μεγάλοι, ενήλικες υπάλληλοι, που γράφτηκαν και αυτοί να μάθουν Αγγλικά. Θυμάμαι τον δάσκαλο τον Παπαδάκη Λευτέρη, το Σπύρο Γιακουμάκη, την Παρασκευούλα Πατεράκη, το Γ. Δεσποτάκη.
Βέβαια η συνδιδασκαλία μαζί μας δεν ήταν ότι καλύτερο, γιατί εμείς παιδιά κάναμε φασαρία,καθώς δεν επειγόμαστε.. πράγμα που ίσχυε γι΄αυτούς και όλο είχαμε συγκρούσεις……

ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΖΑΝΑΚΑΚΗ

Αργότερα το φροντιστήριο αγγλικών μεταφέρθηκε  στο στενό του Μπικάκη και κάτω από το σπίτι του γιατρού Γιάννη Λυγιδάκη. Εδώ ήταν επιχειρηματίας ο κ. Ναναδάκης επίσης από τα Χανιά, ο πρώτος πράκτορας της Α.Ν.Ε.Κ. Αγγλικά μας δίδασκε μια κοπέλα η Ελένη Βιδάκη. Κάπου εκεί γύρω στο 1963 κάποιοι δώσαμε εξετάσεις στα Χανιά και πήραμε το «lower» της εποχής, πέντε παιδιά και δύο ενήλικες.
Συνεχίσαμε στο ίδιο μέρος τα μαθήματα με ένα κ. Κωνσταντινίδη και  ένα κ. Καμπράνη. Μετά το 1970 ήρθε στην Κίσαμο ο Φάνης Παπαδάκης που στεγαζόταν πίσω από το εργαστήριο Σημαντηράκη στην Παπαγιαννάκη.
Αγγλικά θυμάμαι να γίνονται από τον κ. Χοχλάκη, που έχει φροντιστήριο στην οδό Καμπούρη, στην παλιά  Αστυνομία πριν αυτή να μεταφερθεί στην οδό Πολυρρηνείας. Παράλληλα η κ.Λουίζα Ξηρουχάκη έχει δικό της φροντιστήριο όπου διδάσκει και Γερμανικά, καθότι Γερμανίδα, και η Ευτυχία Λαμπουσάκη-Γλαμπεδάκη (1980-1984) απέναντι από του Μπικάκη. 
Σήμερα οι ξένες γλώσσες όπως και αλλού διδάσκονται επαρκώς  και στην πόλη μας…

Η ΠΡΟΒΛΗΤΑ ΚΟΠΡΙΑΝΟΣ

Κοπριανός, λέγεται το κομμάτι τής παραλίας αμέσως μετά το Μαύρο Μώλος. Μετά την ανατίναξη της προβλήτας του Τελωνείου στα τελευταία χρόνια της Γερμανοκατοχής οι Κισσαμίτες έμποροι της περιοχής ήθελαν οπωσδήποτε να φτιαχτεί μια προβλήτα για να δένουν τα μεγάλα ξυλοκάραβα των 100 και 200 τόννων. Το καλύτερο μέρος λόγω βάθους ήταν λοιπόν εκεί στον Κοπριανό, πίσω από το Μαύρο Μώλος που και σήμερα στέκουν κάποιες αποθήκες και μια μεγάλη θαλασσοφαγωμένη προβλήτα. Ο μικρός γερανός τον πήρε η θάλασσα, αν και μικρός γύρω στα 70  θυμάμαι οτι υπήρχε ακόμα και ανεβαίναμε για τις βουτιές μας.  

Τις αποθήκες τις έφτιαξαν οι Σκουνάκης Γιώργος και Μπατζάκης Σωτήρης για να αποθηκεύουν κρασιά και να κάνουν εξαγωγή προς την Πελοπόνησο και άλλα μέρη της Ελλάδας. Στην ίδια προβλήτα έπιαναν και τα καΐκια του Γ. Ροδουσάκη και του συνεταίρου του, του Μπαξεβάνη, ο Κυριάκος, η Κρήτη, η Ευδοξία και η Αρχοντούλα, με καπεταναίους τους Σφακιανούς Παυλή και Γιάννη Φιλιππάκη και μηχανικό τον Μιχάλη Καστρινάκη πού ζει σήμερα στα Κύθηρα. Έφερναν οικοδομικά υλικά κυρίως σίδερα, τσιμέντα και καύσιμα, μέχρι πού ήρθαν τα πρώτα φέρι μποτ στη Σούδα και πήραν όλες τις μεταφορές.

Στην προβλήτα του Κοπριανού μεταφέρθηκε και το οργανωμένο σωματείο των λιμενεργατών με πρόεδρο τον Νίκο Παπακωνσταντίνου και με λιμενεργάτες τους Ανδρέα Λυκάκη, Στέλιο Πατεράκη, Γιάννη και Σπύρο Μουντάκη, Αντώνη Βολικάκη, Νίκο Μακρυγιαννάκη, Νίκο Γοναλάκη, Κυριακάκη και άλλους. 
Μετά το 1960 ο τότε Εμπορικός Σύλλογος Καστελίου με Πρόεδρο τον ακούραστο Σπύρο Μαρή, έστρεψε τις προσπάθειές του στην δημιουργία κανονικού λιμανιού στην θέση Καβονήσι όπου σήμερα είναι το λιμάνι μας το οποίο επέτυχε μετά από πολλές προσπάθειες με την πρώτη αποστολή του λιμενολόγου καθηγητή κ. Πίππα ο οποίος προέβη στις πρώτες λιμενολογικές μελέτες γύρω στο 1964.
Ευχαριστώ τον Κυριάκο Ροδουσάκη για τις χρήσιμες πληροφορίες του

ΟΔΗΓΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΙΣΑΜΟ

 Αστέρια, Πουλιά, Οδηγοί. Γύρω στο 1962  δημιουργήθηκε στο Καστέλι   για πρώτη φορά  Σώμα Ελληνίδων Οδηγών (Σ.Ε.Ο.) για τα κορίτσια, κάτι αντίστοιχο με το σώμα Ελλήνων Προσκόπων (ΣΕΠ) που υπήρχε για τα αγόρια από πολύ παλαιότερα. Τόσο ο προσκοπισμός, όσο και ο Οδηγισμός αποτελούσαν τότε εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών που ζούσαν στις πόλεις και κωμοπόλεις. Όπως είναι φυσικό, η εκπαίδευση όσο και οι εξωσχολικές δραστηριότητες των παιδιών πάντοτε καθοδηγούνται και επηρεάζονται από τις αξίες του εκάστοτε υπάρχοντος πολιτεύματος, με σκοπό τη διαμόρφωση αντίστοιχων πολιτών. 
Τόσο, λοιπόν ο Προσκοπισμός όσο και ο Οδηγισμός, δραστηριότητες που ξεκίνησαν από την Αγγλία και είχαν εμπνευστή τον λόρδο Μπέιντεν Πάουελ ήταν υπό την αιγίδα των τότε βασιλέων και των μεν προσκόπων αρχηγός ήταν ο διάδοχος τότε  Κων/νος, των δε οδηγών η πριγκίπισσα Σοφία. Εδώ στην Ελλάδα η πρώτη  αρχηγός ήταν η  Άννα Καλλιγά. Έτσι λοιπόν το 1962 ζήτησαν παιδιά από τα σχολεία να δημιουργήσουν την ομάδα των οδηγών και στο Καστέλι, γραφτήκαμε αρκετές κοπέλες του Γυμνασίου και του Λυκείου και αρχηγός μας ήταν μια συμπαθέστατη νηπιαγωγός, η Κική Τζωρτζίνη. Οι υπεύθυνοι ήταν εκπαιδευτικοί που ανελάμβαναν στα πλαίσια του κοινωνικού έργου.
Η στολή μας ήταν μπλε φούστα, γκρίζο πουκάμισο, γαλάζια γραβάτα και μπλε μπερές. Ζώνη καφέ και σήμα το τριφύλλι. Σύνθημα μας ήταν το «΄Εσο Έτοιμος».
Μια φορά την εβδομάδα είχαμε συγκέντρωση. Στην αρχή δεν είχαμε εστία και πηγαίναμε στο Α΄Νηπιαγωγείο που τότε στεγαζόταν πίσω από το σημερινό μουσείο. Αργότερα η εστία  μας ήταν κάτω από το ενοριακό κέντρο του Αγίου Σπυρίδωνος. Η ομάδα μας είχε τρεις ενωμοτίες. Ενωμοτία, Κυκλάμινο, Ανεμώνη και Μαργαρίτα. Οι αρχές του οδηγισμού που περιλάμβανε η Υπόσχεση που δίναμε ήταν: Πίστη στο Θεό,  Αγάπη στην πατρίδα μας, Αγάπη στη φύση, Αγάπη στο συνάνθρωπο που μεταφραζόταν σε μια καλή πράξη την ημέρα. Το σύνθημα έσο έτοιμος σήμαινε ότι έπρεπε να είμαστε πάντα σε ετοιμότητα για να προστατεύσομε τον εαυτό μας αλλά να βοηθήσομε και τους άλλους. Οι περισσότερες συγκεντρώσεις γινόταν έξω, καθισμένες σε κύκλο γύρω από τη φωτιά. Πηγαίναμε όμορφες εκδρομές, κάναμε εθελοντισμό, μαθαίναμε πρακτικά πράγματα, να δένομε κόμπους, να ιχνηλατούμε, πως μπορούμε να ανάψομε φωτιά, δίδαμε ωραίες θεατρικές παραστάσεις συμμετείχαμε σε παρελάσεις, σε κοινωνικές εκδηλώσεις και ιερές ακολουθίες. Γενικά ήταν μια όμορφη δραστηριότητα με τα δεδομένα εκείνης της εποχής, όπως τονίστηκε στην αρχή και μας άφησε όμορφες αναμνήσεις, από την ομαδική ζωή αλλά και ομόρφυνε την τότε κοινωνία. 

Εμείς μεγαλώσαμε, φύγαμε. Για λόγους αλλαγής πολιτεύματος και διακυβερνήσεων ο Οδηγισμός και ο προσκοπισμός παρεξηγήθηκαν, πέρασαν κρίση και ατόνισαν. Έπαψαν να είναι αυτοδιοικούμενα σώματα και όταν ο Οδηγισμός επανέρχεται διοικείται και εποπτεύεται από εκλεγμένα συμβούλια γυναικών. Αναφέρω γυναίκες του τόπου που ασχολήθηκαν με κίνδυνο να παραλείψω ίσως κάποιες:

Οι κυρίες: Μ. Τουλουπάκη, Μ. Κοκολάκη, Παρασκευούλα Γιακουμάκη, Φωτεινή Κουτσαυτάκη, Χριστίνα Ροδουσάκη κ.α. 
Είναι η περίοδος της δεύτερης άνθησης του Οδηγισμού.
Γύρω στο 1980 ο μακαριστός Ειρηναίος εισηγείται και παροτρύνει και πάλι εκπαιδευτικούς να δημιουργήσουν ομάδα προσκόπων και πραγματοποιείται η επαναδημιουργία. Να σημειωθεί ότι η επιδίωξη είναι η βελτίωση του ανθρώπου και σύνθημα το του  Ομήρου «Αιέν αριστεύειν».
Ευτυχία Δεσποτάκη

ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΙΣΑΜΟ

Κατά τη διάρκεια των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 1908, στο Λονδίνο, ο Αθανάσιος Λευκαδίτης, ένας νεαρός καθηγητής φυσικής αγωγής, παρατήρησε με ενδιαφέρον την υπηρεσία και τις δραστηριότητες των Βρετανών Προσκόπων (The Scout Association) στους Αγώνες. Συναντήθηκε με τον Ρόμπερτ Μπέηντεν-Πάουελ και δύο χρόνια αργότερα, το 1910, εισήγαγε τον Προσκοπισμό στην Ελλάδα. Από τότε, το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων έχει ενεργό ρόλο στην κοινωνική πρόνοια και τις δραστηριότητες ανακούφισης κατά τη διάρκεια φυσικών καταστροφών, όπως μεγάλες πυρκαγιές και σεισμούς.

Στην Κίσαμο από την έρευνα μου το πρώτο σώμα προσκόπων το έφτιαξε ο Ζαχαρίας Βαρουχάκης λίγο μετά το 1928. Αφού πέρασε από πολλές διακυμάνσεις και λόγω του πολέμου ξανασυντάχτηκε για δεύτερη φορά το 1948 (1η φώτο) που παρέλασαν μάλιστα και από την Σκαλίδη.

Την επόμενη φορά που ξαναμαζεύονται ήταν το 1958 βλέπουμε τις φωτο 2-3 με αρχηγό τον Γ. Τροχαλάκης, εκφωνητής τού Ραδιοφωνικού Σταθμού
Χανίων,. Σε αυτό το μάζεμα τοπικός αρχηγός ανάλαβε ο Γιάννης Κοκολάκης με βοηθούς τους Χοχλάκη Δ. και Καρτσωνάκη Στ.. Έφτιαξαν 3 ομάδες τους Αετούς τους Λύκους και τα Περιστέρια, και τα γραφεία τους στην αρχή ήταν εκεί που είναι σήμερα του Μαρή το βενζινάδικο. Αργότερα όπως όλα στην Κίσαμο τους έδωσε μια αίθουσα ο Μακαριστός Ειρηναίος κάτω από το Ενοριακό Κέντρο του Αγίου Σπυρίδωνα.

Πρόσκοποι ήταν το 1968 και ξεχωρίζουν στην φώτο Δασκαλάκης-Ροδουσάκης Κυριάκος, Νότης Μαρεντάκης, Ανίκ. Βαρουχάκης, Αντ.
Μαρεντάκης πού μας έφυγε νωρίς, ο Γιάννης Μαραγκουδάκης, ο
φιλόλογος καθηγητής Αντ. Ξανθινάκης, ο οποίος είχε διατελέσει
αρχηγός επίσης, ο αδικοχαμένος  Αντ. Αρετάκης. Καθιστοί είναι ο Γεώργ.Κοκκινάκης, Γεώργ. Αντωνομανωλάκης, Μιχ. Παπαδάκης και
Γιάννης Αννουσάκης. 

Τα επόμενα χρόνια και ως το 1973-4 ο προσκοπισμός είναι σε άνθιση στην Κίσαμο και υπάρχουν και τα μικρά τμήματα "τα Λυκόπουλα" που πρωτοσυστάθηκαν το 1965. Μετά το 1974 διαλύονται και παραμένει μόνο ο οδηγισμός, και θα μιλήσουμε ξεχωριστά για τα κορίτσια.
 *Ευχαριστώ τον Κυριάκο Ροδουσάκη για τις πολλές και καλές πληροφορίες που μου έστειλε και συμπληρώσαμε το κομμάτι Προσκοπισμός.

ΝΕΡΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Σύμφωνα με το νόμο του 1909 (άρθρα 14 και 15) κάθε κάτοικος από το 18ο έτος της ηλικίας του και άνω έπρεπε να εργαστεί αμισθί για την κατασκευή ενός δημοτικού έργου μείζονος σημασίας. Ο χρόνος εργασίας του ήταν 8, 6 και 4 μεροκάματα. Παράλληλα δινόταν η δυνατότητα σε όσους δεν ήθελαν να υποβληθούν οι ίδιοι στην εργασία, να πληρώνουν το αντίτιμό της, το οποίο καθοριζόταν ανά τριμηνία από το Δήμαρχο και το Συμβούλιο του Δήμου επί τη βάσει της τρέχουσας τιμής των ημερομισθίων.
Επί δημαρχίας Φουρναράκη λοιπόν και με την βοήθεια των Ελληνοαμερικανών "φίλων" μας, το νερό μεταφέρετε από την "Κρύα βρύση" στα πρώτα σπίτια του Καστελλιού με το σύστημα αυτό. Προσωπική εργασία.
Στην πάνω φωτογραφία διακρίνονται από αριστερά :
Φουρναράκης δήμαρχος Καστελλιού, Δεσποτάκης δωρητής της πετρέλαιογεννήτριας, και οι εργάτες Λιγοψυχάκης και Δουβλετής επί το έργον. Στο σημείο αυτό να πω ότι με την κατασκευή του αγωγού (σιδερένιος ήταν υπάρχει ακόμα σε μερικά σημεία της πόλης, κάποιοι πίνουν ακόμα νερό από αυτόν) ξέσπασε και ένας μίνι πόλεμος με τους Πυργιανούς που έχασαν απότομα το νερό των κήπων τους, για χάρη των πολλών κατοίκων της πόλης. 

Το ίδιο γινόταν και για την δημοτική οδοποιία εκείνα τα χρόνια, προσωπική εργασία και χαρά.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

Το πρώτο ρεύμα στην πόλη της Κισάμου το έφεραν οι Γερμανοί που είχαν την δική τους γεννήτρια και φώτιζαν τα βράδια τις κατοικίες που είχαν επιτάξει για να τα χρησιμοποιούν για αρχηγεία. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Κίσαμο και με παρότρυνση του Κουτσουνάκη Ν., Μαζοκοπάκη Μ., Ξηρουχάκη Στ., Ξηρουχάκη Γ., Σχετάκη Ελ., μαζί και άλλοι Καστελλιανοί, αποφασίστηκε η αγορά της ίδιας γεννήτριας από τους Γερμανούς που ήταν στα Χανιά ακόμα και μετά τον Απρίλιο του 1945. Αφού την αγόρασαν την τοποθέτησαν σε χώρο της Ενώσεως Γεωργικών Συνεταιρισμών και έδωσαν ρεύμα στην τότε πόλη της Κισάμου, προσέλαβαν δε μηχανικό για να την παρακολουθεί, τον Περαθωράκη Δημήτρη από την Δάφνη και πρώτο εισπράκτορα τον Μαζοκοπάκη και δεύτερο το Στρατή Χορευτάκη. Η γεννήτρια η οποία έδινε φως σε πολλά σπίτια και στα περισσότερα μαγαζιά του παλιού Τσαρσιού ξεκινούσε να δουλεύει το απόγευμα γύρω στις 18.00 και έσβησε στις 12 τα μεσάνυχτα, αφού έκανε ένα τρεμόσβησμα λίγο πριν τα μεσάνυχτα. Ο φωτισμός ήταν χαμηλός ιδιαίτερα στα σπίτια και μόνο όταν έκλειναν τα μαγαζιά είχε λίγη παραπάνω "δύναμη". Τα επίσημα εγκαίνια της έγιναν τον Οκτώβριο του 1945 όπως βλέπουμε στην φωτογραφία, από τον παπά Κουμπράκη. Διακρίνονται ο Ιάκωβος Μαρής -Στέλιος Κουτσουνάκης- Σγγουρός Δημήτριος- Περαθωράκης Δημήτριος με την άσπρη φόρμα και πολλοί άλλοι. Στην μικρή φώτο βλέπουμε και τους στύλους που τοποθέτησαν τότε για να έλθει το ρεύμα στην Σκαλίδη, από το Τελωνείο.
Η γεννήτρια δούλευε ως τις αρχές του 1960 οπότε και την εξαγόρασε η τότε ΔΕΗ. Με απλά λόγια η πόλη της Κισάμου ήταν από τις λίγες τυχερές επαρχιακές πόλεις που είχαν συνεταιριστικό ρεύμα τα δύσκολα χρόνια.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

Γιάννης Φαντάκης-Σπύρος Kαλοπαιδάκης, Πλατεία Τζανακάκη 1965 ...πίσω τους το φωτογραφείο INTEAL.

ΝΤΟΠΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τουλουπάκης Εμμανουήλ 1937-1938 Καστελλι-Χανιά. Τα πιτσιρίκια ο Γιώργος και ο Χαράλαμπος!!

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

ΑΝΟΥΣΑΚΗΣ-ΤΣΟΥΡΗΣ ΕΜΜ.-ΤΣΟΥΡΗΣ ΙΩΑΝΝ-ΚΑΤΣΙΚΑΝΔΑΡΑΚΗς ΑΝΤ-ΞΗΡΟΥΧΑΚΗΣ ΓΙΩΡ-ΚΑΤΑΚΗΣ 

Επίσκεψη στην Κίσαμο του Σοφοκλή Βενιζέλου το 1952....που περπατά στο Τσαρσί ....
Ο Σοφοκλής Βενιζέλος στην κυβέρνηση Πλαστήρα (1951–1952) μετείχε ως αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών, και αναπλήρωσε τον Πλαστήρα μετά την ασθένειά του (11 Μαρτίου 1952). Κατά την περίοδο αυτή, ο Σοφοκλής Βενιζέλος διαπραγματεύτηκε την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ (εισδοχή στις 20 Σεπτεμβρίου 1951, επικύρωση από την Βουλή των Ελλήνων στις 18 Φεβρουαρίου 1952), αποδέχθηκε την συμμετοχή της χώρας στον πόλεμο της Κορέας μετά από πρόσκληση του ΟΗΕ, και έδωσε το δικαίωμα τού εκλέγειν και εκλέγεσθαι και στις γυναίκες (Νόμος 2159/1952).

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ ΣΤΗΝ ΚΙΣΑΜΟ

1938 ο υπουργός αεροπορίας Χαράλαμπος Ποταμιάνος, της κυβέρνησης του Μεταξά, επισκέπτεται την Κίσαμο. Η νεολάια της ΕΟΝ Κισάμου, Σκαπανείς και Φαλαγγίτες, τον υποδέχεται στην οδό Σκαλίδη. Η επίσκεψη του έγινε για να τιμήσει τον γέρο Χατζή που έσωσε ένα πιλότο της τότε Ελληνικής αεροπορίας όταν το αεροπλάνο του καταρρίφθηκε από αντιμεταξικούς στον κάμπο της πόλης.
Ο κόσμος είναι συγκεντρωμένος έξω από το φαρμακείο Λυγιδάκη και η κυρία δεξιά με το άσπρο ταγέρ είναι η Άρτεμις Ξαγοράρη