ΔΥΟ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ ΤΟΥ 16ου ΑΙΩΝΑ

Στα ΒΔ παράλια της Κρήτης βρίσκεται η Γραμβούσα και σε μικρή απόσταση δυο άλλα νησάκια, η Άγρια Γραμβούσα και ο Ποντικός (Ποντικονήσι).
Τα νησιά αυτά είναι οι Κωρύκιαι νήσοι του Ομήρου που τα περιγράφει στην οδύσσεια με ιδιαίτερη γλαφυρότητα.
«Ένα μπρούτζινο νησί με ένα μπρούτζινο φρούριο στην κορυφή όπου ζούσε ο Αίολος με τους γιους και τις κόρες του, τρεφόμενοι με φουριάρικες κατσίκες».
Το φρούριο της Γραμβούσας κτίστηκε ανάμεσα στο 1579-1584 από τους βενετούς, πάνω σε παλαιότερο όπως διαπίστωσε ο Οξφορδιανός γεωγράφος Τιμόθεος Σεβερίν, από ημερολόγιο βενετού εργολάβου, στα αρχεία της Βενετίας.
Σήμερα θα σας μεταφέρω δυο αναφορές για την Γραμβούσα των γενικών προβλεπτών της Κρήτης, του Fillipo Pasqualigo και του Beneto Moro οι οποίες είναι πολύ χαρακτηριστικές ιδιαίτερα για το φρούριο της Γραμβούσας.

Α) Φίλιππος Πασκουαλίγκος
Τέως καπετάνιος του Χάνδακα και Προβλεπτής των Χανίων 1594
«Το φρούριο της Γραμβούσας λένε πως βρίσκεται στην καλύτερη κατάσταση από όλα τα άλλα. Όταν όμως δει κανένας ότι οι υδατοδεξαμενές του στηρίζονται πάνω στο τοίχος του μετώπου μπροστά και μπορεί να καταστραφούν όχι μόνο με τις βολές του εχθρικού πυροβολικού, μα μόνο με την δόνηση των πυροβόλων μας, θα σκεφτεί, ότι σε ένα φρούριο χτισμένο πάνω σε ένα νησί, λείψει το νερό, σε λίγες μέρες θα πέσει χωρίς αμφιβολία.
Πιστεύεται λοιπόν, πως είναι ανάγκη, ή να κατασκευαστούν νέες δεξαμενές ή να ασφαλιστούν εκείνες κατά τέτοιο τρόπο που να μην υπάρχει φόβος από τέτοιο δυστύχημα.»

Β) Βενέτος ΜόροΓραμβούσα 25 Ιουνίου 1602
« Το φρούριο της Γραμβούσας είναι μακριά από τα Χανιά 50 μίλια. Βρίσκεται στην κορυφή μιας απόκρημνης νησίδας, σε ύψος 80 πόδια. Έχει λιμάνι πολύ ευρύχωρο, όχι όμως και μοίρα στόλου. Το φρούριο θεωρείται πολύ σωστά, το πιο σπουδαίο κλειδί του Βασιλείου της Κρήτης, γιατί η τοποθεσία του είναι από φύση οχυρή, ασφαλισμένη περισσότερο από τα άλλα φρούρια. Τα κανόνια του δεν αφήνουν τις εχθρικές γαλέρες να καταφύγουν στο λιμάνι του, ενώ μπορεί να φιλοξενήσει τις γαλέρες που θα στείλει η Γαληνότητα σας με άλλα πλοία, για βοήθεια στο βασίλειο (Κρήτης)
Η περιφέρεια του είναι περίπου 480 βήματα και παρ΄ όλο που δεν έχει ανάγκη να φρουρηθεί παρά μόνο ένα τμήμα, γιατί το υπόλοιπο είναι απόκρημνο και απρόσιτο, χρειάζονται για να φρουρηθεί καλά σήμερα 150 στρατιώτες. Τελευταία στάλθηκε εκεί διοικητής ο Καλιγκάρι με 100 στρατιώτες οι οποίοι ώσπου να φτάσουν είχαν μείνει 87. Γι΄ αυτό χρειάστηκε, για να συμπληρωθεί ο παραπάνω αριθμός να μείνουν αρκετοί στρατιώτες του προηγούμενου διοικητή σας εκεί. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί σαν πληροφορία στην γαληνότητα σας, σχετικά με τις ανάγκες του φρουρίου, ώστε να φροντίσει να μην είναι λιγότεροι από τον παραπάνω αριθμό οι στρατιώτες που θα σταλούν στο μέλλον εκεί. Σε περίπτωση πολέμου οι στρατιώτες θα πρέπει να είναι 200.
Το φρούριο είναι εφοδιασμένο με δεξαμενές, όσες μπορούν να το επαρκέσουν, καθώς και με πολλές προμήθειες. Οι στρατώνες του είχαν ανάγκη επισκευής, και γι αυτό εφρόντισα, όταν ήλθε η ξυλεία. Είχα ετοιμάσει και δυο καμίνια ασβέστης σ΄εκείνο το μέρος και έπειτα έστειλα όση ποσότητα χρειαζόταν για τον σκοπό αυτό στον εκλαμπρότατο Προβλεπτή Ντομένεγκο Όριο. Ο κ Όριο μεταχειρίζεται καλά τους στρατιώτες και σαν έντιμος υπάλληλος καταβάλλει μεγάλη επιμέλεια για την φρούρηση του φρουρίου, πράγμα που δεν παρέλειψαν να κάνουν και οι προκάτοχοι του Φραγκίσκος Μπελένιο και Νικολό Μπάλμπι».

ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΚΙΣΑΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

Σε μαρτυρία του 6ου αιώνα γίνεται η πρώτη αναφορά για τις επισκοπές της Κρήτης μεταξύ αυτών των επισκοπών που ιδρύθηκαν από τον Τίτο ήταν και οι επισκοπές Κισάμου και Κανδάνου. Βέβαια η μαρτυρία είναι με επιφύλαξη, μιας και ο Θάνατος του Τίτου χρονολογείται γύρω στο 105 μ.Χ.
Κατά τον Τουρνεφόρντ (1700) η δωδέκατη επισκοπή που ιδρύθηκε στην Κρήτη ήταν η επισκοπή Κισάμου.
Πρώτη μνεία επισκόπου Κισάμου είναι του Ευκίσσου που παραβρέθηκε εις την Σαρδική σύνοδο (343). Ο Lequien (II, 272) δίνει ακόμη δύο έλληνες επισκόπους, Θεόπεμπτος ο ανάξιος που παραβρέθηκε στην Πενθέκτη (691/692) και ο Λέων το 787;
Κατά την πρώτη βυζαντινή περίοδο η επισκοπή Κισάμου, όπως και αυτή της Κανδάνου, παραβρέθηκαν στην Ζ΄οικουμενική σύνοδο 787 μ.Χ με επικεφαλής τον αρχιεπίσκοπο Ηλία τον Α.΄ Η δραστηριότητα της επισκοπής διακόπηκε κατά την περίοδο της αραβοκρατίας στην Κρήτη (826-961), ίσως τότε να καταστράφηκε και η πρώτη Βασιλική στην Κίσαμο και μεταφέρθηκε η επισκοπή στο ομώνυμο χωριό μακριά από κουρσάρικα μάτια.
Στην δεύτερη βυζαντινή περίοδος η επισκοπή Κισάμου αναφέρεται στο Τακτικό του Βασιλείου Β΄του Βουλγαροκτόνου (980μ.Χ) όχι όμως και αυτή της Κανδάνου.
Σήμερα από τα αρχεία της Βενετίας μπορούμε να δούμε για την λατινική επισκοπή της Κισάμου, που αναφέρεται σαν Cisamus, κατά τίτλο επισκοπή της Κρήτης
Έτσι τα πρώτα χρόνια της Ενετοκρατίας η επισκοπή Κισάμου έγινε καθολική, με τοποτηρητή από την Κάντια. Κατά την διάρκεια της ολικής κατάληψης του νησιού από τους Βενετούς, τοποθετήθηκε Λατίνος επίσκοπος υποτελής στην Γόρτυνα και στην Κάντια. Δέκα επίσκοποι αναφέρονται από τον Lequien (III, 927-930) από 1346 έως 1589; Είκοσι από τον Eubel (I, 192, II, 142) από το 1305 έως το 1498 όλοι Λατίνοι. Ο Angelo Barbadigo (μεγάλος καρδινάλιος, δίπλα στον αντίπαπα Νικόλαο τον 5ον) που παραβρέθηκε στην Ρώμη στην σύνοδο (1328) επί αυτοκράτορας του Λούη IV, έγινε πρώτα Επίσκοπος Κισάμου και μετέπειτα της Βερόνας.
Στα μέσα του 16ου αιώνα επίσκοπος Κισάμου έγινε ο Γεράσιμος Παλαιοκάπας (1551) ουνίτης ευγενής από τα Χανιά, ο μόνος ορθόδοξος σε ολόκληρη την Κρήτη.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1645-1898) μια από τις πολιτικές πράξεις των Τούρκων ήταν η ανασύσταση των ορθόδοξων επισκοπών που πραγματοποιήθηκε το 1653 και η επισκοπή Κισάμου μαζί με άλλες 11 αναφέρονται σε χειρόγραφο του 1659. Πρώτος ορθόδοξος μητροπολίτης ο Νεόφυτος Πατελλάρος. Βέβαια γνωρίζομε ότι η συνέχεια δεν ήταν η ίδια με αποκορύφωμα τους διωγμούς την περίοδο 1821-1898 και τον απαγχονισμό στις 15 Ιουνίου 1821 του επισκόπου Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη. Η επισκοπή Κισάμου μετά το 1831- ενώθηκε με την επισκοπή Κυδωνίας- ως το 1862 που ξανάγινε επισκοπή Κισάμου και Σελίνου. Μέχρι σήμερα η πρώτη παλαιοχριστιανική βασιλική της Κισάμου δυστυχώς δεν έχει βρεθεί, και μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει κάποιος για το που ήταν κτισμένη. Οι μαρτυρίες των διαφόρων περιηγητών, δεν μας δίνουν ακριβή στοιχεία για το που θα μπορούσε να υπήρχε.
Μια από τις πιο παλιές επισκοπικές οικίες (Λατινική) ήταν οι σημερινές οικίες Σκουνάκη & Ανυφαντάκη. Σίγουρα κάποτε η αρχαιολογική σκαπάνη θα φέρει στο φως και την πρώτη βασιλική της επισκοπής Κισάμου.
Από το βιβλίο της Στ. Μαρινάκη οι επίσκοποι κατά την Βενετοκρατία στην Κίσαμο είναι
Βαλέτος 1346
Γ.Μαυρακούκης 1347
Γ.Εμεργάβης 1362
Ν.Φουσκαρίνος 1366
Συμεών 1367
Μάρκος Μαρκέλλος 1371
Αγγελος Μπαρμπαρίγος 1387
Φ. Ούρσος 1427
Εμμανουήλ 1470
Θωμάς Ντεκασίνης 1486
Αντ. Σαββίνας 1496
Δομίνικος Ντσαλέπο 1514
Δομίνικος Ζώνος 1522
Μιχαήλ Ζώνος 1544
Αυγουστίνος Τεύκος 1550
Πρ. Πουμπλικόλας 1589
Ιερώνυμος Ραγανσώνος 1592
Ανατολικά του γυμνασίου και στο οικόπεδο του κ. Ραισάκη βρέθηκε παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο του 5ου αιώνα με θαυμάσιες επιγραφές, ως και σήμερα δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια μελέτης αυτών των επιγραφών. Πιστεύετε ότι σίγουρα κάπου κοντά θα υπήρχε και κάποιος ναός που σίγουρα οικοδομήθηκε στα θεμέλια Ρωμαϊκού βάσει τις ως και σήμερα ανασκαφές.

Βιβλιογραφία : Ι.Μ.Κισάμου, Στ.Σπανάκης, Τουρνεφόρ, Μπουοντελμόντι, αρχεία Βατικανού Καθολική Εκκλησία.

ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΑΙΚΗ ΚΙΣΑΜΟΣ

Με την υποταγή της Κρήτης το 69 π.Χ στους Ρωμαίους, χάνεται η στρατιωτική και πολιτική δύναμη της. Το 27 π.Χ η Κρήτη ενώθηκε με την Κυρηναϊκή σε μια επαρχία που κράτησε ως και τα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ.
Οι Ρωμαίοι διατήρησαν την τοπική αυτοδιοίκηση των κρητικών πόλεων, δεν επεδίωξαν τον εκλατινισμό της νήσου, ούτε προχώρησαν σε εθνολογικές αλλοιώσεις και σεβάστηκαν την ελληνική γλώσσα. Δεν διατήρησαν στο νησί ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις και περιόρισαν την κυριαρχία τους στην πολιτική διοίκηση και την οικονομική εκμετάλλευση. Το «κοινό των Κρητών» το οποίο είχε συσταθεί προ των Ρωμαίων εξακολουθεί να λειτουργεί.
Κατά την περίοδο αυτή η αρχαία Κίσαμος, μικρή πολίχνη στους ελληνιστικούς χρόνους και λιμάνι της Πολυρρήνιας, επεκτείνεται, ισχυροποιείται και οργανώνεται σύμφωνα με το ιππποδάμειο σύστημα οπότε και αποκτά περιορισμένη αυτονομία. Η νέα ανοικοδόμηση ξεκινά από τον 1ον αιώνα μ.Χ και η πόλη εξαπλώνεται σταδιακά στην έκταση της σύγχρονης περίπου κωμόπολης. Η θέση της, η pax romana (ρωμαϊκή ειρήνη) και οι δυνατότητες ανάπτυξης του εμπορίου που της εξασφάλιζε το λιμάνι της, την κατέστησε μια ανθηρή επαρχιακή πόλη.
Το λιμάνι
Μετά την καταστροφή της Φαλάσαρνας, από τους Ρωμαίους. Κομβικός εμπορικός σταθμός στη ΒΔ ακτή ου νησιού, έγινε το λιμάνι της Κισάμου. Η θέση του εντοπίστηκε ήδη από τους περιηγητές του περασμένου αιώνα (το αναφέρουμε σε παλαιότερα άρθρα μας) στη θέση Μαύρο Μόλος. Σήμερα στην ανυψωμένη ξερά και σε απόσταση λίγων μέτρων από την θάλασσα, διακρίνεται ένας επιμήκης ισχυρός τοίχος με ασβεστοκονίαμα, κατά το σύστημα upus cimenticium (ρωμαϊκό σκυρόδερμα) . Το λιμάνι δεν έχει ερευνηθεί αλλά πιστεύεται ότι βρίσκεται στην ίδια θέση με αυτό των ελληνιστικών χρόνων.
Οδικό δίκτυο- αποχέτευση
Βασικό στοιχείο του σχεδιασμού της πόλης ήταν το οδικό και αποχετευτικό δίκτυο, με τη χάραξη του κατά μήκος (decumanuς maximus A-Δ*) και του κάθετου (cardo maximus Β-Ν*). * Σε κάθε ρωμαϊκή πόλη ο προσανατολισμός της ήταν από ανατολικά προς δυτικά σε ένα οδικό δίκτυο με κάθετους και παράλληλους δρόμους.
Θέρμες
Στα δημόσια κτήρια που έχουν έλθει μεχρι σημερα στο φως, ανήκουν 3-4 συγκροτήματα λουτρών, σε διαφορετικά σημεία της πόλης, από τα οποία έχουν εν μέρει ανασκαφτεί μόνο οι ανατολικές θέρμες.
Θέατρο
Όπως αναφέρει ο Onorio Belli γιατρός του ενετού Γενικού προβλεπτή Κρήτης που ήρθε στο νησί στα τέλη του 16ου αιώνα μ.Χ στην Κίσαμο υπήρχε θέατρο και αμφιθέατρο. Με βάση ορισμένες ενδείξεις η θέση του θεάτρου πιθανολογείται στα δυτικά του σημερινού κτιρίου του ΟΤΕ και στην αρχή του δρόμου προς την Πολυρρήνια.
Ο σεισμός του 365 μ.Χ http://sadentrepese.blogspot.com/2008/10/blog-post_24.html
Τη νύχτα της 21ης Ιουλίου του 365 μ.Χ ένας τρομαχτικός σεισμός 8,5 R κατέστρεψε την Κίσαμο μαζί με πολλές πόλεις της Κρήτης και της ανατολικής Μεσογείου, ακολουθούμενος από τσουνάμι που έπληξε την περιοχή του δέλτα του Νείλου. Αποτέλεσμά του θεωρείτε και η ανύψωση της Δ. Κρήτης κατά 7 και πλέον μέτρα. Ο σεισμός αυτός σηματοδοτεί και την παρακμή της πόλης και το τέλος του αρχαίου παγανιστικού κόσμου στην περιοχή. Τα στρώματα καταστροφής έχουν αποκαλύψει μέχρι στιγμής εκτός από νομίσματα και πολύ κεραμική που συνάδουν την χρονολόγηση, τέσσερις καταπλακωμένους ανθρώπινους σκελετούς και έντονα ίχνη φωτιάς πάνω στα ψηφιδωτά δάπεδα, που προκλήθηκε προφανώς από λυχνάρια που έπεσαν, Υπαίθριοι φούρνοι και μαγειρικές εστίες που έχουν αποκαλυφθεί αποτέλεσαν τα πρώτα προσωρινά μέτρα επιβίωσης πάνω στα ερείπια της καταστροφής. Μετά τον σεισμό η πόλη παρουσιάζει εικόνα παρακμής και συρρίκνωσης ενώ στο θρησκευτικό προσκήνιο κυριαρχεί πλέον η Χριστιανική θρησκεία.
Η νεκρόπολη
Η νεκρόπολη εντοπίστηκε αρχικά στο βόρειο και κεντρικό τμήμα της πόλης, προς την παραλία. (οικόπεδα Φαντάκη- Μπερτίου- Ραισάκη Μαρακάκη-Κουτσουνάκη)
Έχουν βρεθεί διάφοροι τύποι τάφων, κτιστοί θολοσκεπείς ρωμαικού τύπου, κεραμοσκεπείς κιβωτιόσχημοι, θαλαμοειδής και ένας Καρχηδονιακού τύπου. Πρόσφατες ανασκαφές στην ανατολική είσοδο της πόλης, έφεραν στο φως κτιστά ταφικά μνημεία (Κουτσουνάκη-Σαπουνάκη) με υπόγειους θαλάμους, της τελευταίας φάσης της ελληνορωμαϊκής πόλης. Οι ταφές χρονολογούνται κυρίως από τον 1ον αιώνα μ.Χ ως και τον 4ον αιώνα μ.Χ.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΑΙΟΙ ΤΟΠΟΙ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ Κειμ. Σταυρούλα Μαρκουλάκη

ΑΝΕΛΚΥΣΗ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟΥ

Γερμανικό πολεμικό αεροσκάφος του 1940, που είχε εντοπίσει πριν από πέντε χρόνια στη θαλάσσια περιοχή του Γερανίου στα Χανιά ο Σύλλογος «Φίλοι του βυθού», θα επιχειρήσει να ανελκύσει η Πολεμική Αεροπορία. Το μεσημέρι, η Κινητή Ομάδα Συντήρησης Υποθαλάσσιων Εγκαταστάσεων έφτασε στα Χανιά προκειμένου να εξερευνήσει την άτρακτο και τα άλλα μέρη του αεροσκάφους, το οποίο αποτελεί ένα από τα πολλά απομεινάρια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου που έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή του Μάλεμε.Πρόκειται για ένα από τα συνολικά 1.280 αεροσκάφη που έστειλαν οι Γερμανοί για να καταλάβουν την Κρήτη και ένα από τα 210 που δεν επέστρεψαν. Όπως δεν επέστρεψαν και 4.465 Γερμανοί του επίλεκτου σώματος αλεξιπτωτιστών του Γ' Ράιχ.Ο πρόεδρος του Συλλόγου «Φίλοι του Βυθού» Χάρης Καραβαράκης, μιλώντας στους δημοσιογράφους, ανέφερε πως το συγκεκριμένο αεροσκάφος βρίσκεται ανάποδα και ένα μεγάλο τμήμα του είναι χωμένο στην άμμο. Η κοιλιά του φέρει τα «τραύματα» της προσθαλάσσωσης, ενώ ακέραιος είναι ο έλικας και τα φτερά του.Παρά τα εξήντα οκτώ χρόνια που έχουν περάσει, η άτρακτος τους αεροσκάφους βρίσκεται ακόμα σε καλή κατάσταση και οι ρόδες είναι διπλωμένες κάτω από τα φτερά με ευανάγνωστα τα διακριτικά IRS Made in Germany. Ο ουραίος τροχός λείπει, καθώς και βόμβα που μετέφερε. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι ότι τα κολάρα του κινητήρα είναι ακόμα ελαστικά, ενώ σε κάποια σημεία της ατράκτου το αλουμίνιο γυαλίζει, λες και ο χρόνος την άφησε αλώβητη.

πηγη http://exastal.blogspot.com/

ΚΙΣΑΜΙΤΕΣ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ 1898-1912

Οι Κισαμίτες βουλευτές κατά την περίοδο της Κρητικής πολιτείας 1898-1912 :

Α) Αναγνώστης Σκαλίδης καταγόταν από τα περιβόλια Κισάμου και ήταν γνωστός και ένδοξος πριν ασχοληθεί με την πολιτική , από την πολεμική του δράση κατά των Τούρκων ως Αρχηγός Κισάμου. Διετέλεσε πρώτος πρόεδρος της Κρητικής βουλής το 1899 και ήταν αυτός που παρέδωσε στους Πρόξενους των μεγάλων δυνάμεων το ψήφισμα για την Ένωση της Κρήτης με την μητέρα Ελλάδα.
Β) Μιχαήλ Αναστασάκης καταγόταν από την Σπηλιά και ήταν γιατρός. Άνθρωπος πνευματικός και συγγραφέας. Εκλέχτηκε δυο φορές βουλευτής με το κόμμα του Πρίγκιπα. Δεν δίστασε όμως να αποχωρήσει από το βασιλικό κόμμα όταν εμφανίστηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην πολιτική και να προσχωρήσει στον αγώνα και στις ιδέες του Εθνάρχη.
Γ) Λεωνίδας Λιονάκης καταγόταν από τα Παπαδιανά και ήταν δικηγόρος. Αρκετές φορές εκλέχτηκε βουλευτής με το κόμμα του Πρίγκιπα, διετέλεσε μάλιστα και υπουργός το 1912 για λίγο καιρό. Πριν ασχοληθεί με την πολιτική ήταν πληρεξούσιος της πόλης του Καστελλιού.
Δ) Νικόλαος Μαλανδράκης καταγόταν από τα Παλαιά Ρούματα και ήταν δικολάβος. Εκλέχτηκε βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Πέθανε πάμφτωχος.
Ε) Εμμανουήλ Μπαλαντίνος καταγόταν από τον Πρόδρομο Δελιανών. Ήταν ο αγωνιστής αλλά και ο ελευθερωτής του Μετσόβου, τα όπλα του αλλά και η στολή του εκτίθενται σήμερα στο εκεί μουσείο. Εκλέχτηκε βουλευτής από το 1905 ως και το 1912 με το κόμμα του Ελευθερίου Βενιζέλου.
ΣΤ) Στέφανος Ψαρουδάκης καταγόταν από την Σπηλιά και ήταν έμπορος. Ήταν μέλος της Φιλικής εταιρείας και θεωρείτε από τους ιστορικούς σαν ο πρωτεργάτης του ξεσηκωμού της Κισάμου εναντίων των Τούρκων. Εκλέχτηκε βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων.

ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ !!!

Στην παγκόσμια ιστορία έχει καταγραφεί ένας τεράστιος αριθμός σεισμών. Πολλοί από αυτούς κατέστρεψαν πόλεις και χωριά, όμως όσο μεγάλη κι αν ήταν η καταστροφή, κανένας σεισμός δεν στάθηκε ικανός να σταματήσει την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Τα κτίρια ξαναχτίστηκαν, οι δρόμοι ξαναφτιάχτηκαν και όλοι απέκτησαν εμπειρίες για μια μελλοντική αντιμετώπιση των σεισμών.
Στη μακρόχρονη ιστορία του τόπου μας έχουν καταγραφεί χιλιάδες σεισμοί. Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση από πλευράς σεισμικότητας στην Ευρώπη και την έκτη παγκοσμίως. Δεν πρέπει λοιπόν να μας φαίνεται παράξενο που οι σεισμοί στη χώρα μας γίνονται με μεγάλη συχνότητα και ένταση και πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας.
Οι μεγαλύτεροι καταγραμμένοι ιστορικά σεισμοί στην Κρήτη στο πέρασμα των αιώνων, όπως καταγράφηκαν από ιστορικούς, περιηγητές και σύγχρονους σεισμολόγους.
Σαν αρχή των γνωστών καταστρεπτικών σεισμών η έρευνα ξεκινάει από το 368 π.χ .

368 π.Χ. Μ = (7.7R) Κρήτη.
Κατά τον Dapper και οι 100 πόλεις της Κρήτης καταστράφηκαν από το σεισμό, ενώ κατά τον Πλίνιο, 60 από αυτές τις πόλεις έπαθαν τεράστια καταστροφή. Ο σεισμός έγινε έντονα αισθητός σε μεγάλη έκταση (Σταυράκης 1890, Sieberg 1932 B).
267 π.Χ. Μ = (7.0R) Κρήτη.
255 π.Χ. Μ = (6.8R) Κρήτη .
55 μ.Χ. Μ = (7.2R) Κρήτη Ο σεισμός κατέστρεψε πολλές πόλεις της Κρήτης και από την επιδημία που ακολούθησε προκλήθηκαν θάνατοι (Siebert 1932).
66 μ.Χ. Μ = (7.0 R) Ηράκλειο Ο Γεωργιάδης (1904) τοποθετεί το σεισμό το 62 μ.Χ και παραθέτει αποσπάσματα από το Φυλόστρατο όπου αναφέρεται ότι στο Λεβιναίο ιερό (ναός του Ασκληπιού στη νότια ακτή της Κρήτης που σήμερα λέγεται Κεφάλα), ενώ γινόταν συζήτηση μεταξύ του Απολλωνίου και των ιερέων του Ναού γύρω στο μεσημέρι έγινε σεισμός που συγκλόνισε ολόκληρη την Κρήτη.Μερικοί άνθρωποι που ήρθαν από βόρια ανήγγειλαν ότι κατά το μεσημέρι έγινε τρομερός σεισμός που αναδύθηκε νησί από τη θάλασσα στον πορθμό μεταξύ Θήρας και Κρήτης. Ο Sieberg (1932 B) γράφει ότι ο σεισμός κατέστρεψε την Κνωσό και προκάλεσε σοβαρές βλάβες στη Φαιστό. Έγινε αισθητός σε ολόκληρο το Αρχιπέλαγος. (Αιγαίο)Ο Πλατάκης (1950) παραθέτει αποσπάσματα από τους Μαλάμα και Σουίδα, και από τα οποία προκύπτει ότι κατά το 13ο έτος της Βασιλείας του Κλαύδιου Καίσαρα όλη η Κρήτη καταστράφηκε από αυτή την θεομηνία.251 μ.Χ Μ - (7.5R) Κνωσός Κατά τον Coronelli στις 9 Ιουλίου του 251 έγινε μεγάλος σεισμός ο οποίος κατέστρεψε μέγα μέρος της Κρήτης. Ανέτρεψε την Κνωσό και πολλές άλλες πόλεις του νησιού (Σταυράκης 1890, Ξανθουδίδης 1952).
365 μ.Χ. Μ = (9.2R) Τέσσερα μίλια νότια-ανατολικά των Φαλασάρνων.
Καταστροφή Κισάμου και Φαλασάρνων, ανύψωση του δυτικού τμήματος της Κρήτης με καταστροφικές συνέπειες είναι άξιο λόγου η αναφορά του Αμμιανού Μαρκελλίνου: 21 Ιουλίου 365 ο ιστορικός βιώνει και περιγράφει την τρομερή καταστροφή που παρόμοια της δεν βρίσκει κανείς ούτε στους θρύλους αλλά ούτε στα αληθινά ιστορικά γεγονότα: Η θάλασσα αποσύρθηκε και τα νερά τραβήχτηκαν σε τέτοια έκταση ώστε να αποκαλυφτεί ο βυθός της…..Πολλά πλοία εξόκειλαν και οι άνθρωποι περιπλανιόταν στα λίγα νερά που απόμειναν μαζεύοντας ψάρια και οστρακοειδή. Εντός ολίγου όμως υπερυψωμένα θαλάσσια κύματα όρμησαν …ισοπεδώνοντας κτήρια ή οτιδήποτε άλλο συναντούσαν στο δρόμο. Μερικά μεγάλα πλοία είχαν εκσφενδονιστεί από το κύμα στις στέγες σπιτιών και άλλα σε απόσταση 2 μιλίων από την ξηρά.
Πρόκειται για τεκτονικό σεισμό, λόγω σύγκρουσης της αφρικανικής με την ευρωπαϊκή πλάκα.
439 μ.Χ Μ = (7.6R) Κρήτη Από το Μαλάμα προκύπτει ότι ο σεισμός ήταν τρομακτικός και κατέστρεψε όλη σχεδόν την Ν. Κρήτη (Σαθάς 1867).
796 μ.Χ Μ = (7.5R) Κρήτη - Γόρτυνα Ο Θεοφάνης αναφέρει ότι έγινε φοβερός σεισμός στην Κρήτη τη νύχτα της 7ης Απριλίου του έτους 796 (Γεωργιάδης 1904). ο Sieberg 1932 γράφει ότι ο Σεισμός προξένησε στην Κρήτη εκτός των άλλων μεγάλες ζημιές στην Γόρτυνα. Μια βασιλική κατέρρευσε κατά το μεγαλύτερο μέρος της. Στην Αλεξάνδρεια η δόνηση ήταν τόσο ισχυρή ώστε βλάφτηκε ο φάρος της. Έγινε αισθητός και στη Σικελία.
1246 μ.Χ Μ = (6.8R) Χανιά
Ο σεισμός γκρέμισε τα τείχη της πόλης των Χανίων (Perrey 1848).
1306 μ.Χ Μ = ( (6.5R) Ηράκλειο
1494 μ.Χ Μ = (7.2R) Ηράκλειο Από διηγήσεις των περιηγητών της εποχής Olivier και Thenet προκύπτει ότι έγινε το 1490 σεισμός που συγκλόνισε το νησί από ανατολή προς δύση και προξένησε πολύ μεγάλες καταστροφές. Οι δονήσεις συνεχίστηκαν για ένα μήνα.Σε διήγηση του περιηγητή της εποχής Pietro Casola αναφέρεται ότι ο σεισμός έγινε την 1η Ιουλίου 1494 ημέρα Τρίτη στις 4 το απόγευμα. Ήταν τόσο ισχυρός στο Ηράκλειο ώστε τον έριξε στο έδαφος. Το μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου στο Ηράκλειο έπαθε σοβαρές βλάβες. Προκλήθηκαν μεγάλες ζημιές ιδιαίτερα στα κωδωνοστάσια εκκλησιών και στα σπίτια. Ο λαός πανικοβλήθηκε. Στο λιμάνι μεγάλα κύματα προξένησαν τόσο βίαιες συγκρούσεις αγκυροβολημένων πλοίων ώστε αυτά φαινόταν ότι θα γίνουν κομμάτια. Την επομένη 2 Ιουλίου νέες δονήσεις έγιναν αισθητές. Στην κυβέρνηση της πόλης έφθαναν μηνύματα από διάφορα μέρη του νησιού που ανέφεραν ότι ο σεισμός είχε καταστρέψει πολλές περιοχές της Κρήτης. (Πλατάκης 1950 Αντωνόπουλος 1973).
1508 29/5 μ.Χ Μ = (7.2R) Ιεράπετρα Σε επιστολή του Δούκα της Κρήτης Ιερώνυμου Δωνάτου, διοικητή του νησιού κατά το χρόνο εκείνο προς το φίλο του Πέτρο Κονταρηνό, σταλμένο στις 15 Ιουλίου του 1508 αναφέρεται ότι προηγήθηκε του σεισμού στις 29 Μαΐου 1508 θόρυβος. Ο σεισμός κράτησε 15 με 20 δευτερόλεπτα. Στο Ηράκλειο μόνο 4 ή 5 σπίτια έμειναν κατοικήσιμα. Ο σεισμός κατέστρεψε την Ιεράπετρα και τη Σητεία κατά το μεγαλύτερο μέρος. Βλάβες έπαθε η ανατολική Κρήτη. Σείστηκαν έντονα το Ρέθυμνο και τα Χανιά αλλά δεν καταστράφηκαν. Ο σεισμός έγινε αισθητός μέχρι την Εύβοια και την Φρυγία. Η πόλη της Ιεράπετρας που ανατράπηκε δεν ξαναχτίστηκε αλλά χτίστηκε στη θέση της ένα χωριό με ένα μικρό κάστρο. Υπέφεραν επίσης η Πάρος και η Νάξος.
1595 26/11 μ.Χ Μ = (6.8R) Κρήτη Ο σφοδρός σεισμός προκάλεσε ζημιές και καταστροφές (Κριάρης 1930, Schreiner 1975). Σε κώδικα του Αγ. Νικολάου Άνδρου αναφέρεται ότι έγινε μεγάλος σεισμός στις 16 Νοεμβρίου 1595 (Μαραβελάκις 1938).
1612 8/11 μ.Χ Μ = (7.0 R) Ηράκλειο Οι δονήσεις έγιναν αισθητές σε πολλά μέρη της Μεσογείου (Perrey 1848, Mallet 1854).
1655 Ιανουάριος μ.Χ Μ = (6.7R) Ηράκλειο Ο σεισμός κατέστρεψε σπίτια στο Ηράκλειο κι έγινε αισθητός και στη Ζάκυνθο (Sieberg 1932 B).
1681 10/1μ.Χ Μ = (7.0R) Ηράκλειο Για τρεις ημέρες σεισμοί συγκλόνισαν το νησί της Κρήτης και καταστράφηκε το ένα τρίτο της πόλης του Ηρακλείου. Στα Χανιά έγιναν αισθητές δύο δονήσεις από ανατολικά προς τα δυτικά οι οποίες έγιναν αντιληπτές και στα πλοία (Σταυράκης 1890, Sieberg 1932 B).
1780 Οκτώβριος μ.Χ Μ = (7.0R) Ιεράπετρα Στις αρχές του Οκτωβρίου έγινε ένας σφοδρός σεισμός του οποίου προηγήθηκαν άλλοι για αρκετό καιρό. Το φρούριο της Ιεράπετρας γκρεμίστηκε (καταβροχθίστηκε). Με τον ίδιο τρόπο 13 χωριά με τους κατοίκους τους εξαφανίστηκαν. Στα Χανιά ο σεισμός παρουσιάστηκε ως μέτριος.
1805 3/7 μ.Χ Μ = (7.2R) ΧανιάΜε την ανατολή του ηλίου 4 ισχυρές σεισμικές δονήσεις έγιναν αισθητές στα Χανιά σε διάστημα 8 λεπτών. Τις μεγαλύτερες βλάβες έπαθαν τα Χανιά και το Ρέθυμνο. Έγιναν αισθητές και στην Σικελία (Perrey, 1848, Mallet 1854). Σε ενθύμηση η οποία αναγράφεται στο πίσω μέρος της σελίδας του βιβλίου του Αρχιεπισκόπου Συμεών του Μακαρίου αναφέρεται ότι το έτος 1805 στις 21 Ιουνίου (παλ. ημερολόγιο) πριν ανατείλει ο ήλιος έγινε μεγάλος σεισμός σε ολόκληρο το νησί της Κρήτης από τον οποίο καταστράφηκαν πολλά σπίτια τζαμιά και επαύλεις στις πόλεις και τα χωριά της.Η γη δονείτο συνεχώς νύχτα και μέρα (Σπυριδάκης 1953). Σύμφωνα με πληροφορίες από τον Baratta ο σεισμός έγινε αισθητός και στη Νεάπολη (Karnik 1971).
1810 16/2 μ.Χ Μ = (7.8R) Ηράκλειο O περιηγητής John Galt σε επιστολή που έγραφε στη Χίο στις 10 Απριλίου αναφέρει ότι από πληροφορίες του ο σεισμός κατέστρεψε το ένα τρίτο των σπιτιών του Ηρακλείου και σκότωσε πολλές χιλιάδες ανθρώπων. Ο σεισμός αυτός είχε προκαλέσει σε αυτόν υπερβολικό τρόμο, όταν βρισκόταν στην Τριπολιτσά, και έγινε αισθητός σε όλα τα μέρη που επισκέφθηκε κατόπιν.Ο αριθμός των νεκρών υπολογίζεται μεταξύ 2.000 και 3.000. Το μοναστήρι του Αγίου Ασωμάτου, ένα βαρύ βενετσιάνικο οικοδόμημα στη νοτιοδυτική πλευρά του όρους Ίδη καταστράφηκε από το σεισμό. Έγινε έντονα αισθητός στον Μάλτα όπου κράτησε 2 λεπτά και μάλλον έντονα στη Νεάπολη όπου κράτησε ένα λεπτό. Στο Οντάριο (Κάτω Ιταλία) κάτοικοι έμειναν έξω από τα σπίτια τους όλη τη νύχτα από το φόβο. Έγινε επίσης αισθητός στην Τεργέστη στην Αφρική (Βόρεια) και στην Κύπρο. Ο σεισμός αυτός έμεινε στην παράδοση του λαού της Κρήτης για μεγάλο χρονικό διάστημα.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(Perrey 1848, Mallet 1854, Σταυράκη 1890, Ξανθουδίδης 1925, Siebert 1932, Μαρεβελάκις)

Γουίλιαμ Στίλμαν 1828-1901

William James Stillman Αμερικάνος δημοσιογράφος και υπέροχος φωτογράφος.
Στα Χανιά βρίσκεται το 1865 σαν περιστασιακός πρόξενος των Η.Π.Α
Με ελεύθερο χρόνο κατόρθωσε να γυρίσει το νησί στα δύσκολα χρόνια που συνέπεσαν και με την επανάσταση του 1866, ήταν φιλοκρητικός και αυτό φάνηκε στις πολλές αναφορές που έστελνε στην Αμερική για αφύπνιση της κοινής γνώμης για τον δίκαιο αγώνα των Κρητικών. Αυτές οι αναφορές του στοίχισαν και την ανάκληση του, αφού ήταν μεγάλος ο αναβρασμός στον οθωμανικό πληθυσμό προς το πρόσωπο του. Το 1874 στην Νέα Υόρκη τυπώνει το περίφημο βιβλίο του με τίτλο The Cretan Insurrection of 1866-7-8 τo οποίο αποτέλεσε βασικό βοήθημα για τους ιστορικούς που μελέτησαν την μεγάλη επανάσταση του΄66.

Η μετάφραση του έξοχου βιβλίου έγινε από την Λίζα Εκκεκάκη σε Επιμέλεια Γ. Εκκεκάκης στο Ρέθυμνο το 2002.

Μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο του που αφορούν την Κίσαμο!

« Ήταν ευτύχημα που η πρώτη μου γνωριμία με την Κρήτη και τους Κρητικούς έγινε λίγο πριν από το ξέσπασμα της επανάστασης, που τώρα έχει φέρει το νησί στο επίκεντρο της προσοχής του κόσμου. Οι μελλοντικοί ταξιδιώτες αυτής της γενιάς δεν θα μπορέσουν να δουν την Κρήτη όπως την είδα εγώ, στο υψηλότερο δηλαδή σημείο μιας σχετικής ευημερίας……πριν αρχίσει εκείνη η καταστροφική πορεία, που τώρα έχει μετατρέψει τον τόπο σε μια έκταση στην οποία κυριαρχούν η φτώχεια και η ερήμωση.
(Αυτό είναι ένα κομμάτι από τον πρόλογο του ταξιδιώτη, έτσι αποκαλεί τον εαυτόν του ο περιηγητής, που δείχνει την δύσκολη κατάσταση που βρισκόταν το νησί τα χρόνια εκείνα)

….Τα χωριά ελάχιστα διαφέρουν μεταξύ τους. Τα συνηθισμένα σπίτια έχουν δυο μόνο δωμάτια και οι κάτοικοι, λίγο απέχουν από το να στερούνται τα απαραίτητα της καθημερινής διαβίωσης. Οι ελιές που τους δίδουν τους βασικούς τους πόρους έχουν μια αβέβαιη σοδειά. Από την υπεραφθονία μιας χρονιάς, το λίγο που συσσωρεύουν το απορροφά συνήθως η άλλη χρονιά με λειψή σοδειά. Είναι αναγκασμένοι να δανείζονται από τους τοκογλύφους για την καλοκαιρινή διαβίωση, πληρώνοντας με λάδι, όταν έλθει. Το δάνειο είναι με τόκο 12-20% για έξι μήνες και με την προϋπόθεση να πουλήσουν το λάδι στο δανειστή κάπου πέντε πιάστρες το μιστάτο κάτω από την τιμή πώλησης…….
….Προγευματίσαμε στη Γωνιά, όπου οι καλόγεροι μας καλωσόρισαν με διπλή θέρμη, επειδή είχε περάσει καιρός από την τελευταία φορά που είχαν επισκέπτη από το εξωτερικό, κι επειδή η εθνικότητα μου τους δημιούργησε προσδοκίες συμπαράστασης στις πατριωτικές βλέψεις των…..Σε όλα τα επαναστατικά κινήματα η Γωνιά είχε την φήμη ότι αποτελούσε το αρχηγείο των επαναστατών και την αποθήκη των πυρομαχικών τους……
….Περνώντας κοντά από την Αγία Ειρήνη, όπου υπάρχουν κάποια αρχαία τείχη –πιθανώς τα απομεινάρια της Αχαΐας- διασχίσαμε την κορυφογραμμή της χερσονήσου και κατηφορίσαμε σε μια μικρή απομονωμένη κοιλάδα, με ένα χωριό τόσο σαγηνευτικά χωμένο μέσα στους πυκνούς ελαιώνες της, …….Περάσαμε δίπλα από την κοιλάδα, και ανεβαίνοντας στο κορφοβούνι στην πέρα πλευρά, βρεθήκαμε να έχουμε μια καταπληκτική θέα της πεδιάδας της Κισάμου. Όπως εκείνη των Χανίων, είναι μια μεγάλη έκταση με ελαιώνες και λευκά χωριά να διακρίνονται εδώ κι εκεί. Πέρα μακριά ήταν το Καστέλι της Κισάμου, κι πιο πέρα η χερσόνησος της Γραμβούσας που συναγωνίζεται τη Σπάθα στο άπλωμα της προς τα συγγενικά ελληνικά εδάφη.

…...Φτάσαμε στην Κίσαμο περίπου στις τέσσερις μετά μεσημβρίας, και γυρέψαμε τον Μοντίρη, για τον οποίο είχα ένα σημείωμα από τον Γενικό Διοικητή που, φαινομενικά, του εφιστούσε την προσοχή στις επιθυμίες μου. Στην πραγματικότητα όμως- όπως υποθέτω- τον προειδοποιούσε να έχει τον νου του για τις δολοπλοκίες μου. Αυτά που ήθελα ήταν από αυτόν ήταν πολύ λίγα. Να μου βρει μια στέγη για την νύχτα στο σπίτι κάποιου αναμφίβολα αξιόπιστου προσώπου, ώστε να μην κατηγορούμουν μετά για κατάστρωση συνομωσιών, και να δω δυο αγάλματα που είχαν πρόσφατα βρεθεί σε ανασκαφή στην πόλη. Το πρώτο το εξασφάλισα από τον καπετάνιο της πόλης, που πάντα είναι όργανο της κυβέρνησης, και σε αυτήν την περίπτωση εμφανώς ο πιο ευκατάστατος της Κισάμου. Ο Μουντούρης ήταν ένας παλιός στρατιωτικός με ντόμπρους στρατιωτικούς τρόπους και…..πολύ στρουμπουλός……..
Με υποδέχτηκε καπνίζοντας τον ναργιλέ του μπροστά στο δημόσιο καφενείο….ειδοποίησε ένα υποδηματοποιό από εκεί κοντά, που εκτελούσε γι’ αυτόν χρέη δραγουμάνου και γραμματέα, για να διαβάζει το γράμμα και να μεταφράζει.
ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ *
………Ένα από αυτά, ο κορμός ενός Ρωμαίου αυτοκράτορα με τμήμα ενός ποδιού και ενός χεριού, ήταν σε περίκομψο ρωμαϊκό στιλ, βαρύ. Πλαστική πόζα και ακαλαίσθητο στη σύνθεση του. Ήταν όμως προσεγμένο στις λεπτομέρειες της διακόσμησής του, με την πανοπλία να φέρει μια οπλισμένη Αθηνά που στέκεται πάνω στη λύκαινα, με τους Ρωμαίους δίδυμους ,και να στεφανώνεται από δυο φτερωτές Νίκες……
………Το άλλο, ένα άγαλμα ελληνικό, ήταν μια Αθηνά, που ήταν σπασμένη σε αρκετά κομμάτια της έλειπε όμως το δεξί χέρι. Όταν ήταν συναρμολογημένη, φανέρωνε την τέλεια πρόθεση της, καθώς ήταν προφανές ότι το δεξί χέρι προεξείχε. Το αριστερό της που το έφερνε σταυρωτά στο στήθος, κρατούσε μια φωλιά από την οποία ξεκουλουριαζόταν ένα φίδι……..Και τα δύο παρουσιάστηκαν στο περιοδικό The Illustrated London News πέρυσι.
(Η Κίσαμος ήταν ένας τόπος παρθένος αρχαιολογικά και με σχετικά ευκολία κάθε αρχαίο αντικείμενο –άγαλμα-επιγραφή που βρισκόταν περνούσε στα χέρια του «Καπετάνιου» -σίγουρα Τούρκου- και από εκεί στα καράβια των υπερδυνάμεων. Το άγαλμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα βρίσκεται ακόμα εδώ στην Κίσαμο στ νέο Μουσείο μας (αίθουσα 3 ισόγειο), όσο για το άλλο, κανείς δεν ξέρει που βρίσκεται. Θα ήταν πραγματικά ενδιαφέρον να βρισκόταν το περιοδικό που παρουσιάστηκαν τα δυο αγάλματα το 1873. Διοικητής στα Χανιά την περίοδο αυτή ήταν ο Ισμαήλ Πασάς, επίσκοπος Κισάμου και Σελίνου ο Γεράσιμος Στρατάκης από το Σηρικάρι όσο για τον Μοντίρη- τοπικός διοικητής ίσως λεγόταν Σάρχος) .
…Το πρωί σεργιανίσαμε στο μέρος αυτό και μπήκαμε σε ένα μικροσκοπικό οχυρωματικό έργο σε συγκριτικά με εκείνα των Χανίων και του Χάνδακα, ανίκανο να αντισταθεί σε μια πυροβολαρχία με πεδινό πυροβολικό*. Καταλήφθηκε μετά από πολιορκία στον πόλεμο της ελληνικής ανεξαρτησίας, αφού ολόκληρη η φρουρά είχε πεθάνει από πανούκλα*.

( *Αυτές ήταν οι εκτιμήσεις του Στίλμαν για το μικρό φρούριο του Καστελιού λίγους μήνες πριν την επανάσταση του 1866, η πολιορκία του φρουρίου έγινε στις 20-Νοεμ-1866 και παρ’ όλες τις φιλότιμες προσπάθειες των Ελλήνων αξιωματικών, αλλά και των Κρητικών οπλαρχηγών, Α. Σκαλίδη, Κ. Κριάρη, Γ. Καμπούρη, μαζί με το σώμα των Γάλλων εθελοντών απέτυχαν να το καταλάβουν. Στην πολιορκία αυτή σκοτώθηκε ο Ταγματάρχης Κυρ. Φρουδάκης μαζί με άλλους 12 Κισαμίτες , ανάμεσα τους ο Μιχ. Μαυροδημητράκης, ο Εμμ. Μαυρομματάκης, ο Α Παπαδάκης, ο Παντελάκης και ο Σαμψάκης, ο Ι. Κουτελάκης κ.α.
…Τα ερείπια της αρχαίας πόλης βρίσκονται στην πεδιάδα, νότια* της σημερινής πόλης. Πρόκειται για τα συντρίμμια μιας ρωμαϊκής πλινθοδομής, τα θεμελιακά τοιχώματα ενός κτίσματος που εμένα μου φαινόταν ότι είναι θέατρο*. Αποκαλύφθηκαν κατά την πρόσφατη ανασκαφή λίγες σκόρπιες κολώνες εδώ κι εκεί στην πόλη και γύρω από αυτή, και κάποια κομμάτια γλυπτά, τοποθετημένα στα τείχη του κήπου. Ένα από αυτά, μια Άρτεμη, πρέπει να ήταν έργο εκλεκτό, αλλά τώρα δεν ήταν παρά ένα συντρίμμι. Τα απομεινάρια, κι αν ήταν λίγα, μαρτυρούν μια πλούσια πόλη και προβλέπω ότι, αν γίνουν ποτέ ανασκαφές κάποια θαυμάσια έργα θα έρθουν στο φως*.
(*Όλοι οι περιηγητές που πέρασαν από την Κίσαμο τα χρόνια αυτά αναφέρονται στα αρχαία κατάλοιπα νότια της τότε πόλης « η τότε πόλη ήταν το φρούριο και λίγα σπίτια γύρω από αυτό, η Καμάρα ήταν ένα ξεχωριστό χωριό που το αναφέρει και ο Πασλευ το 1834, βασικά τα χρόνια αυτά κατοικείτο μόνο από τούρκους και γενίτσαρους »
*Το αρχαίο θέατρο που υπέθεσε ο συγγραφέας πρέπει να βρισκόταν κάπου μεταξύ του Α΄ νηπιαγωγείου και της πλατείας του Ο.Τ.Ε, οι δε κολόνες που αναφέρει αρκετές από αυτές βρίσκονται και στον Άγιο Σπυρίδωνα σήμερα.
*Δυστυχώς για το αν ποτέ γίνουν ανασκαφές, κάποια θαυμαστά έργα θα έρθουν στο φως κανείς δεν φαντάστηκε το μέγεθος της αρχαίας πόλης όλοι σχεδόν οικοδομούμαι πάνω στην ρωμαϊκή Κίσαμο και θα ήταν ευχής έργο αν το σύγχρονο Καστέλι ήταν 3 χιλιόμετρα πιο ανατολικά, το μέγεθος των αρχαιολογικών ευρημάτων θα ήταν τεράστιο. Τώρα με την προγραμματική σύμβαση του Υπ. Πολ. , και τα προγράμματα της Ε.Ε οι ανασκαφές έχουν σκοπό μόνο την γρήγορη απελευθέρωση των οικοπέδων.)

...Πριν πιάσει για τα καλά η ζέστη της ημέρας, ξεκινήσαμε να επισκεφτούμε την Πολυρρήνια., της οποίας τα ερείπια στεφανώνουν έναν από τους λόφους νότια της Κισάμου. Ο δρόμος είναι υπερβολικά άσχημος και απότομος…….
…η σύσταση του βράχου εδώ μοιάζει με ψαμμίτη, ένα πέτρωμα εύκολο να σκαφτεί. Βρήκαμε εδώ κι εκεί ίχνη από τάφους. Ένας ιδιαίτερα ήταν πραγματικά αξιοπρόσεκτος. Σα να είχε σπάσει στα δυο από σεισμό και ο δρόμος περνούσε από ανάμεσα από τα τμήματα………
ΠΟΛΥΡΡΗΝΙΑ
...Ένας δύσκολος δρόμος και απόκρημνος ανεβαίνει ψηλά ,περίπου ένα μίλι, ως μια πηγή που αναβλύζει από μια σκαμμένη στέρνα, η οποία τροφοδοτείται από μια δεξαμενή σκαμμένη στο βράχο. Ο αγωγός είναι τόσο μεγάλος που μπορεί να περπατήσει μέσα σε αυτόν άνθρωπος ελαφρά σκυμμένος. Κάποιοι χωρικοί που πότιζαν τα πρόβατα τους μας είπαν ότι μπορούμε να περπατήσουμε μέσα σε αυτόν για μια ώρα και να βγούμε από την άλλη μεριά του λόφου κοντά στην κορυφή. …....
…Μπροστά από τη σπηλιά υπάρχει ένα οχύρωμα ρωμαϊκής κατασκευής, το οποίο περιέχει κομμάτια μαρμάρου με στολίσματα θαυμάσια σκαλισμένα, προφανώς αρχιτεκτονικά μέλη ενός πρώιμου κτίσματος…………
……Το ίδιο το χωριό είχε να παρουσιάσει τάφους που, για οικονομία, τους χρησιμοποιούν ως σπίτια και στάβλους…….Τα απομεινάρια της αρχαίας πολιτείας είναι πολύ ενδιαφέροντα. Υπάρχουν ακόμα στέρνες που έχουν νερό, καθώς και τείχη ελληνικά και ρωμαϊκά, με κάποια οχυρά κατασκευασμένα από Σαρακηνούς.
Ανέγραψα μερικές επιγραφές από την ελληνική και ρωμαϊκή εποχή………επιδοκιμάζω το γούστο εκείνων των Αχαιών και των Λακώνων που ήρθαν εδώ και συνοίκησαν με τους Πολυρρήνιους. Έχοντας μάθει μέσα σε τείχη την τέχνη της οικοδόμησης, εγκαθίδρυσαν μια μεγάλη πολιτεία- κράτος ανάμεσα στ’ άλλα της Κρήτης αποσπώντας από την Κυδωνία το δυτικό μέρος του νησιού. Τα απομεινάρια υποδεικνύουν μια μεγαλοπρεπή πόλη, ακόμα και επί Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Και γνωρίζομαι ότι ήταν ένας τόπος ιδιαίτερης ιερότητας, αφού ο Αγαμέμνων, επισκεπτόμενος το νησί στη διάρκεια της εξορίας του, ήρθε εδώ και πρόσφερε θυσία. (ημιτελής ή Κρητική θυσία)
...Υπάρχουν δυο κτήσεις της Πολυρρήνιας, που διεκδικούσαν την προτεραιότητα της επίσκεψης μου, πριν φύγω από το Καστέλι: η Κούτρη, η αρχαία Φαλάσαρνα δηλαδή, και η Ρόκα (κατά την αρχαιότητα η γραφή ήταν Rhokka). Με είχαν αποτρέψει από την πρώτη επιλογή οι περιγραφές του δρόμου προς τα εκεί ………Ο δρόμος από την Πολυρρήνια για την Ρόκα ήταν ευδιάκριτος αν και ανώμαλος και μπορούσα να δω την τοποθεσία από εκεί που καθόμουν ……… Ο ήλιος είχε αρχίσει να πέφτει όταν βρεθήκαμε στην ανοικτή πεδιάδα, και δεν υπήρχε χρόνος να γυρίσουμε στη Γωνιά. Έτσι ο οδηγός μου είχε ένα συγγενή που ζούσε στο Δρεπανιά ,στρίψαμε τα άλογα μας προς το μέρος εκείνο. Ήμασταν τυχεροί που φτάσαμε λίγο πριν σκοτεινιάσει, καθώς ο οδηγός δεν ήξερε ακριβώς που έμενε ο συγγενής του, τον βρήκαμε στα περίχωρα του χωριού, σε ένα ερειπωμένο βενετσιάνικο σπίτι από το οποίο μόνο δυο δωμάτια ήταν κατοικημένα, ένα για τα άλογα ,και ένα για την οικογένεια του, την γυναίκα του δηλαδή και 5-6 παιδιά. Το μισό από το δωμάτιο ήταν υπνοδωμάτιο και το άλλο κουζίνα. Ανείπωτη απελπισία με κυρίευσε στη σκέψη ότι θα περάσω μια νύχτα σε τέτοιες συνθήκες……….
…Ευτυχώς ψάχνοντας για το σπίτι, είχαμε πέσει πάνω στον φύλακα της καραντίνας στην Κίσαμο, που έμενε στον Δρεπανιά…….ήταν το μόνο πρόσωπο στην επαρχία που μιλούσε αγγλικά ……Μας είχε ακολουθήσει, και διαπιστώνοντας την δυσχέρεια στην οποία βρισκόμουν με προσκάλεσε στο σπίτι του…………ήταν εργένης υπάλληλος του λοιμοκαθαρτηρίου στο Καστέλι……..
…Ο οικοδεσπότης μου, μου έδωσε κάμποσα είδωλα από τερακότα, τα οποία είχε πάρει ο ίδιος από τη νεκρόπολη αυτού που τώρα είναι γνωστό ως Σέλινο –Καστέλι,
( Παλιόχωρα) στην νότια ακτή, καθώς και μια λάμπα με ασυνήθιστη φόρμα, στο σχήμα ενός ανθρώπινου πέλματος.
Η διαδρομή (της επιστροφής) την επόμενη μέρα με τα ζώα ήταν από έναν δρόμο ελαφρώς διαφορετικό από εκείνον που είχαμε κατά τον ερχομό μας .

ΚΙΣΑΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΚΙΣΑΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ 12 ΑΡΧΟΝΤΟΠΟΥΛΑ

Ο Τριβάν στα περίφημα χρονικά του στις σελ. 6-7 μας δίνει μια ευχάριστη ιστορία για τα 12 αρχοντόπουλα, που την συνδυάζει μάλιστα για ετυμολογήσει και πως προήλθε η ονομασία της Κισάμου:
…Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός έστειλε το 1182 μ.Χ τον υιό του Ισαάκιο με δώδεκα αρχοντόπουλα και άλλους αποίκους στην Κρήτη για να καταλάβουν τους επαναστάτες (η ιστορία αναφέρει ότι την περίοδο αυτή έγινε μια επανάσταση από τον δούκα Καρύκη που σκοτώθηκε μάλιστα στην στάση που προετοίμαζε). Ο στόλος αποτελούνταν από 101 γαλέρες και προσορμίστηκε στο λιμάνι του Μαύρου Μώλους. Αφού αποβιβάστηκαν και ξεφόρτωσαν όλα τα πολεμοφόδια, ο Ισαάκιος διέταξε να κάψουν τα πλοία εκτός από μια γαλέρα που έστειλε πίσω στην Πόλη, η οποία και θα μετέφερε την είδηση στον πατέρα του ότι έφτασαν σώοι στην Κρήτη με το συνθηματικό : εγγίξαμε= φτάσαμε. Από τότε η περιοχή, λένε, ονομάστηκε Κίσαμος.
Η αλήθεια βέβαια σχετικά με το όνομα είναι μακριά και μάλλον πρόκειται για μια ακόμα ιστοριούλα. Το όνομα της Κισάμου είναι σίγουρα προελληνικό και δύσκολο να ετυμολογηθεί ως και σήμερα.
Όμως τα 12 αρχοντόπουλα ίσως να αποβιβάστηκαν στην Κίσαμο, οι περισσότεροι ιστορικοί που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό μιλούν και γράφουν για μια καθαρά εγκατάσταση αποίκων (ποιος άλλωστε ο λόγος να κάψουν τα πλοία τους ;) με σκοπό να αποτελέσουν ισχυρό έρεισμα αυτοκρατορικής εξουσίας (Βυζαντινής) στο νησί, και αυτό μάλλον είναι και το σωστό.
Τα αρχοντόπουλα λοιπόν που ήλθαν στο παλιό λιμάνι μας είχαν τα ακόλουθα επώνυμα :
Φωκάς, Σκορδίλης, Γαβαλάς, Καλαφάτης, Αρκολέος, Χορτάτζης, Μουσούρος, Βαρούχας, Μελισσηνός, Λίτινας, Αργυρόπουλος, και Βλαστός. Πολλά από τα επώνυμα επιβιώνουν ακόμα και σήμερα αυτούσια ή με μικρές παραλλαγές, σε όλη την Κρήτη ακόμα και στην Κίσαμο. Βαρουχάκης-Καλαφατάκης-Μελισσιανός-Λιτινάκης-Βλαστάκης, Σκορδιλάκης κ.α.π
Όλους αυτούς που η ιστορία τους ονομάζει «δυνατούς» αγωνίστηκαν μετά την εγκατάσταση τους εναντίον των Βενετών για να κατοχυρώσουν τα προνόμια τους και να διατηρήσουν τους τίτλους ευγενείας τους επικαλούμενοι την καταγωγή τους, υπογράφοντας μάλιστα σε πολλά επίσημα έγγραφα, σαν παλιές βυζαντινές κρητικές οικογένειες.
Βέβαια κανείς δεν μπορεί με σιγουριά να στηρίξει όλη την ιστορία αυτή και αν πρόκειται για μια πραγματικότητα ή είναι ένας ακόμη μεσαιωνικός θρύλος, το σίγουρο όμως είναι ότι σε αρκετές από αυτές τις οικογένειες επί βασιλείας του Κομνηνού Α΄ τους παραχωρήθηκαν τεράστιες εκτάσεις στην Κρήτη για τις μεγάλες στρατιωτικές και πολιτικές υπηρεσίες τους.