Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης (*)
Ο Homo Sapiens, ο «σοφός άνθρωπος» δηλαδή, που κατοικεί εδώ και 300.000 χρόνια τη Γη, άρχισε σχεδόν με την εμφάνισή του να παράγει τεχνολογία, ακριβώς επειδή η τεχνολογία είναι
σύμφυτη με το Είναι του, δηλαδή με την ίδια τη φύση του.
Ωστόσο η τεχνολογία αυτή παρέμενε στοιχειώδης και η εξέλιξή της σχεδόν μη παρατηρήσιμη, μέχρι την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση, οπότε άρχισε να εκτινάσσεται.
Ας δούμε επιγραμματικά τις μέχρι τώρα Βιομηχανικές Επαναστάσεις και ας προσέξουμε το «κινούν» κάθε φορά την επανάσταση.
Η πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση (1784), χρησιμοποίησε την ενέργεια του νερού και του ατμού για τη μηχανοποίηση της παραγωγής.
Η δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση (1870), χρησιμοποίησε την ηλεκτρική ενέργεια, το πετρέλαιο και τις μηχανές εσωτερικής καύσης. Αυτά έδωσαν τεράστια ώθηση στη βιομηχανική
παραγωγή και έφεραν μεγάλες αλλαγές σε όλη την ανθρωπότητα.
Η τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση (1969), χρησιμοποίησε την ηλεκτρονική όσο και την τεχνολογία της πληροφορίας, που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο και την παραγωγή.
Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (2016), βρίσκεται ακόμη στα σκαριά. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι τεχνολογίες που θα πρωταγωνιστήσουν σ’ αυτήν θα είναι το διαδίκτυο, η τεχνητή
νοημοσύνη και η γενετική μηχανική.
Από την εμφάνισή της η πληροφορική κινείται με φρενήρεις ρυθμούς και συμπαρασύρει σχεδόν όλες τις τεχνολογίες. Ο Γκόρντον Μουρ (ιδρυτής της Intel), το 1965 διατύπωσε την
πρόβλεψη ότι η δύναμη στα τσιπ των κομπιούτερ θα διπλασιάζεται κάθε 24 μήνες. Το ότι στα χρόνια που μεσολάβησαν φαίνεται να επιβεβαιώνεται η αρχή αυτή, δείχνει σαφώς ότι η τεχνολογία κινείται πράγματι ακολουθώντας εκθετική καμπύλη. Χαρακτηριστικό της καμπύλης αυτής είναι ότι για ένα μεγάλο διάστημα κινείται σχεδόν οριζόντια, σχεδόν δεν παρατηρείται καμιά αλλαγή (προβιομηχανική περίοδος). Με την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση η τεχνολογία μπαίνει στο δεύτερο εκθετικό στάδιο, αυτό της σταδιακής ανόδου. Οι εξέλιξη
των τριών επόμενων Βιομηχανικών Επαναστάσεων μας πείθει ότι οδεύουμε προς το «σημείο καμπής» της καμπύλης, απ’ όπου αναμένεται η κατακόρυφη πλέον εκτίναξη της τεχνολογίας.
Οι κατακλυσμιαίοι πλέον ρυθμοί εξέλιξης της τεχνολογίας θέτουν άμεσα και επιτακτικά το ερώτημα κατά πόσον η κοινωνία των ανθρώπων μπορεί να την παρακολουθήσει. Αλλά κυρίως, το κατά πόσον μπορούν έγκαιρα και αποτελεσματικά να τίθενται κάθε φορά οι ρυθμίσεις και οι κανόνες που θα μας προστατεύουν από τις υπερβολές της. Οι αλγόριθμοι και τα big data (τεράστιες τράπεζες δεδομένων που αφορούν τον καθένα από εμάς), έχουν τη δυνατότητα -στα χέρια επιτήδειων συμφερόντων- να υπονομεύσουν πολύ εύκολα την ελεύθερη βούλησή μας και τη Δημοκρατία.
Έπειτα, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Γενετική Μηχανική -κινητήριες δυνάμεις της τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης- οδηγούν αναπόφευκτα στο να
αντιμετωπίσουμε, κάποια στιγμή, όντα ευφυέστερα και δυνατότερα από εμάς, τα οποία οι ίδιοι θα έχουμε δημιουργήσει. Πώς αλήθεια θα χειριστούμε αυτό το ζήτημα, που θέτει εν αμφιβόλω την ίδια μας την ύπαρξη σαν είδος;
Ακόμα, θα πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανή η υποχώρηση του ανθρώπου από την αγορά εργασίας, ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι συνέβη στις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις.
Μπορούμε να αναλογιστούμε τις προσωπικές και κοινωνικές πιέσεις και εντάσεις που θα αντιμετωπίσουμε εξ αυτού. Παρ’ όλα αυτά, αν κάτι μάθαμε από τις τρεις προηγούμενες
βιομηχανικές επαναστάσεις, είναι ότι δεν ωφελεί «να σπάσουμε τις μηχανές που τις κινούν».
Βρισκόμαστε λοιπόν ήδη στην τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση!
Μια επανάσταση που έρχεται να αλλάξει ριζικά σε όλη την ανθρωπότητα, όχι μόνο αυτό που ξέρουμε να κάνουμε, αλλά ίσως και αυτό που είμαστε. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά
στο παρελθόν, εμφανίζεται σήμερα επιτακτική η ανάγκη για μια φιλοσοφική θεώρηση της τεχνολογίας. Μια Φιλοσοφία της Τεχνολογίας η οποία διαχεόμενη στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και εν τέλει στα εργαστήρια προηγμένης τεχνολογίας, ελπίζουμε να φέρει γόνιμα αποτελέσματα και ίσως προλάβει υπερβολές δυσάρεστες για το ανθρώπινο μέλλον.
Ο Homo Sapiens, ο «σοφός άνθρωπος» δηλαδή, που κατοικεί εδώ και 300.000 χρόνια τη Γη, άρχισε σχεδόν με την εμφάνισή του να παράγει τεχνολογία, ακριβώς επειδή η τεχνολογία είναι
σύμφυτη με το Είναι του, δηλαδή με την ίδια τη φύση του.
Ωστόσο η τεχνολογία αυτή παρέμενε στοιχειώδης και η εξέλιξή της σχεδόν μη παρατηρήσιμη, μέχρι την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση, οπότε άρχισε να εκτινάσσεται.
Ας δούμε επιγραμματικά τις μέχρι τώρα Βιομηχανικές Επαναστάσεις και ας προσέξουμε το «κινούν» κάθε φορά την επανάσταση.
Η πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση (1784), χρησιμοποίησε την ενέργεια του νερού και του ατμού για τη μηχανοποίηση της παραγωγής.
Η δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση (1870), χρησιμοποίησε την ηλεκτρική ενέργεια, το πετρέλαιο και τις μηχανές εσωτερικής καύσης. Αυτά έδωσαν τεράστια ώθηση στη βιομηχανική
παραγωγή και έφεραν μεγάλες αλλαγές σε όλη την ανθρωπότητα.
Η τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση (1969), χρησιμοποίησε την ηλεκτρονική όσο και την τεχνολογία της πληροφορίας, που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο και την παραγωγή.
Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (2016), βρίσκεται ακόμη στα σκαριά. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι τεχνολογίες που θα πρωταγωνιστήσουν σ’ αυτήν θα είναι το διαδίκτυο, η τεχνητή
νοημοσύνη και η γενετική μηχανική.
Από την εμφάνισή της η πληροφορική κινείται με φρενήρεις ρυθμούς και συμπαρασύρει σχεδόν όλες τις τεχνολογίες. Ο Γκόρντον Μουρ (ιδρυτής της Intel), το 1965 διατύπωσε την
πρόβλεψη ότι η δύναμη στα τσιπ των κομπιούτερ θα διπλασιάζεται κάθε 24 μήνες. Το ότι στα χρόνια που μεσολάβησαν φαίνεται να επιβεβαιώνεται η αρχή αυτή, δείχνει σαφώς ότι η τεχνολογία κινείται πράγματι ακολουθώντας εκθετική καμπύλη. Χαρακτηριστικό της καμπύλης αυτής είναι ότι για ένα μεγάλο διάστημα κινείται σχεδόν οριζόντια, σχεδόν δεν παρατηρείται καμιά αλλαγή (προβιομηχανική περίοδος). Με την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση η τεχνολογία μπαίνει στο δεύτερο εκθετικό στάδιο, αυτό της σταδιακής ανόδου. Οι εξέλιξη
των τριών επόμενων Βιομηχανικών Επαναστάσεων μας πείθει ότι οδεύουμε προς το «σημείο καμπής» της καμπύλης, απ’ όπου αναμένεται η κατακόρυφη πλέον εκτίναξη της τεχνολογίας.
Οι κατακλυσμιαίοι πλέον ρυθμοί εξέλιξης της τεχνολογίας θέτουν άμεσα και επιτακτικά το ερώτημα κατά πόσον η κοινωνία των ανθρώπων μπορεί να την παρακολουθήσει. Αλλά κυρίως, το κατά πόσον μπορούν έγκαιρα και αποτελεσματικά να τίθενται κάθε φορά οι ρυθμίσεις και οι κανόνες που θα μας προστατεύουν από τις υπερβολές της. Οι αλγόριθμοι και τα big data (τεράστιες τράπεζες δεδομένων που αφορούν τον καθένα από εμάς), έχουν τη δυνατότητα -στα χέρια επιτήδειων συμφερόντων- να υπονομεύσουν πολύ εύκολα την ελεύθερη βούλησή μας και τη Δημοκρατία.
Έπειτα, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Γενετική Μηχανική -κινητήριες δυνάμεις της τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης- οδηγούν αναπόφευκτα στο να
αντιμετωπίσουμε, κάποια στιγμή, όντα ευφυέστερα και δυνατότερα από εμάς, τα οποία οι ίδιοι θα έχουμε δημιουργήσει. Πώς αλήθεια θα χειριστούμε αυτό το ζήτημα, που θέτει εν αμφιβόλω την ίδια μας την ύπαρξη σαν είδος;
Ακόμα, θα πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανή η υποχώρηση του ανθρώπου από την αγορά εργασίας, ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι συνέβη στις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις.
Μπορούμε να αναλογιστούμε τις προσωπικές και κοινωνικές πιέσεις και εντάσεις που θα αντιμετωπίσουμε εξ αυτού. Παρ’ όλα αυτά, αν κάτι μάθαμε από τις τρεις προηγούμενες
βιομηχανικές επαναστάσεις, είναι ότι δεν ωφελεί «να σπάσουμε τις μηχανές που τις κινούν».
Βρισκόμαστε λοιπόν ήδη στην τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση!
Μια επανάσταση που έρχεται να αλλάξει ριζικά σε όλη την ανθρωπότητα, όχι μόνο αυτό που ξέρουμε να κάνουμε, αλλά ίσως και αυτό που είμαστε. Περισσότερο από κάθε άλλη φορά
στο παρελθόν, εμφανίζεται σήμερα επιτακτική η ανάγκη για μια φιλοσοφική θεώρηση της τεχνολογίας. Μια Φιλοσοφία της Τεχνολογίας η οποία διαχεόμενη στα σχολεία, τα πανεπιστήμια και εν τέλει στα εργαστήρια προηγμένης τεχνολογίας, ελπίζουμε να φέρει γόνιμα αποτελέσματα και ίσως προλάβει υπερβολές δυσάρεστες για το ανθρώπινο μέλλον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου