ΚΡΗΤΗ ΩΣ "ΣΚΕΠΑΣΜΑ" ΝΗΣΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ
Ήδη στο αρχικό του Υπόμνημα τής 11ης Σεπτεμβρίου 1828 από τον Πόρο, ο Καποδίστριας έθετε το θέμα τής συμπερίληψης και της Κρήτης στα όρια του Νέου Κράτους, με κύριο επιχείρημα το ρόλο τής Κρήτης ως κλείδα ασφαλείας τού νέου Κράτους από το νότο, καθώς η Κρήτη θα λειτουργούσε ως *σκέπασμα* του ηπειρωτικού χώρου και ιδιαίτερα των νήσων τού Αιγαίου.
Όπως έγραφε στο Υπόμνημα με την επίσημη γλώσσα τής εποχής "Τών δέ νήσων, εικότως η μέν Εύβοια εντός των ορίων περιλαμβανομένη, θέλει σκεπάζει τά τής Αττικής παράλια, παρά καί μηκύνεται, η δέ Κρήτη, έσται τό έσχατον προς μεσημβρίαν μεθόριον, σκέπασμα των άλλων τού Αιγαίου νήσων.
Τής Κρήτης η παρά των Ελλήνων κατοχή απαραίτητος φαίνεται προς ασφάλειαν και του Αιγαίου καί τής Πελοποννήσου, διότι μένουσα εις την εξουσίαν τών Τούρκων ή τού Μεχμεταλή,δύναται νά αποβή ποτέ δεινόν ορμητήριον εχθρικών επιχειρήσεων μεγάλων δυνάμεων κατά τής Ελλάδος. Επειτα ο λαός τής Κρήτης, έτι καί σήμερον κατά τών Τούρκων διαμαχόμενος, αν η Κρήτη μείνη εις τούς Τούρκους δέν ήθελε συρρεύσει εις τής Ελλάδος τάς νήσους και εκ τούτου δεν ήθελε υποπέση άραγε πάλιν η κοινή εμπορία εις τας προλαβούσας συμφοράς?* (εννοεί ότι ο πληθυσμός τής Κρήτης άν έμενε κάτω από τούς Τούρκους θά έφευγε καί θά συνέρρεε στα νησιά τής ελεύθερης Ελλάδας, τό δέ κοινό ευρωπαϊκό θαλάσσιο εμπόριο θά μπορούσε να πέσει και πάλι θύμα τής προηγούμενης κατάρας της πειρατείας.) Ασφαλώς σέ ενίσχυση των επιχειρημάτων αυτών ο Καποδίστριας είχε να επικαλεστεί και το νωπό γεγονός σύμφωνα με το οποίο και ο Ιμπραήμ τό προηγούμενο διάστημα είχε δεχτεί στη Πελοπόννησο ισχυρές ενισχύσεις στρατού Τουρκαλβανών αλλά και τουρκοκρητικών, καθώς και εφοδίων από τη Κρήτη, από τον λιμένα τής Σούδας
Ο Καποδίστριας απάντησε και σέ άλλα διευκρινιστικά ερωτήματα των 3 Πρέσβεων με μακρύ σχετικό Υπόμνημα τής 18ης Οκτωβρίου 1828, πάλι από τον Πόρο, όπου βρισκόταν ακόμα. Στο δε πιο συγκεκριμένο ερώτημα:* Ποία μέρη, φρούρια, καί θέσεις κατέχονται υπό των Τούρκων; και εις ποία κατά κράτος έμειναν οι Ελληνες; Περί τίνων δέ και διαμάχονται έτι πρός τούς Τούρκους; Και ποία σήμερον η δύναμις των εκατέρων πολεμίων;" ο Καποδίστριας σημείωσε τα ακόλουθα στό Υπόμνημά του σχετικά με τή κατάσταση στή Κρήτη¨
*ΚΡΗΤΗ
* Ο αγών ήρχισεν εν Κρήτη κατ ιούνιον τού 1821. Αλλά οι Χριστιανοί καίτοι λαμπρά κερδήσαντες τούς δύο πρώτους μήνας, ηναγκάσθησαν όμως δι έλλειψιν πιλεμοφοδίων ν' αποχωρήσωσιν εις τά όρη. Καί πάλιν τόν νοέμβριον αναλαβόντες τήν επίθεσιν, κατώρθωσαν νά κλείσωσι τούς Τούρκους εις τά φρούρια. Τώ δέ 1822, ο της Αιγύπτου σατράπης, έστειλεν εις Κρήτην μεγάλας δυνάμεις καί στρατηγόν τόν Χασάν Πασάν, όστις πολλάκις ενικήθη. Τώ 1823 οι Χριστιανοί εκυρίευσαν τό φρούριον τής Κισσάμου, αποκατέστησαν δέ πάλιν τάς προτέρας πολιορκίας. Τώ δέ 1824 οι Τούρκοι λαβόντες επιβοηθείας εκυρίευσαν όλην τήν πεδινήν καί τό μέν πλείστον τών κατοίκων κατέφυγον εις Πελοπόννησον καί τάς νήσους, οι δέ μείναντες εν όπλοις εχαρακώθησαν εις τά δυσβατώτερα όρη. Αλλά τώ 1825, οι έξω τής νήσου ευρισκόμενοι Κρήτες, ετοιμάσαντες εκστρατείαν, επέτυχαν νά κυριεύσουν την Γραμβούσαν, και τότε αναθαρρήσαντες καί οι εν τοίς όρεσιν, επολέμουν διηνεκώς τον σποράδην πόλεμον (guerre des partisans, κλεφτοπόλεμον), μάλιστα δέ τώ 1827 και εν τώ πεδίω διεπολέμησαν προς τούς Τούρκους, εμφανώς ήδη συναγωνιζομένων καί τών Σφακιανών, κατά των οποίων οι Τούρκοι εκστρατεύσαντες περιεκυκλώθησαν, καί μόλις, πολλούς απολέσαντες, ηδυνήθησαν αναχωρήσαι. Τότε οι Χριστιανοί επιθαρρυθέντες προεχώρησαν καί εις τήν επαρχίαν Αποκορώνων, και νέας νίκας ενίκησαν. Πρό ολίγου πάλι η εις Κανδίαν καί Ρέθυμνον καί αλλού γενομένη σφαγή τών υποταχθέντων Ελλήνων εκίνησαν τήν αγανάκτησιν τών τής νήσου Χριστιανών. Όθεν καί τό Ρέθυμνον περιεκυκλώθη , καί εκ τών πολλών συναθροίσεων τού λαού ελπίζεται ότι καί η Κανδία πολιορκιθήσεται όσον ούπω Η ένοπλος δύναμις τών Τούρκων υποτίθεται 6 ή 7.000 ανδρών, ως το πλείστον φρουρεί την Κανδίαν, τα Χανιά και το Ρέθυμνον. Έχουσι δε προσέτι και την Σούδαν, Κίσσαμον, Σπιναλόγγαν και Ιεράπετραν.*.
(Σημειώνεται για την ιστορία ότι το φρούριο Κισσάμου τον Οκτώβριο 1828 πού έγραφε το Υπόμνημά του ο Καποδίστριας, είχε ήδη ανακαταληφθεί από τους επαναστάτες και είχε ξαναρχίσει ομαλή ζωή μέσα στο φρούριο, ύστερα από σειρά εξορμήσεων πού υποχρέωσαν τούς Τούρκους να αποσυρθούν αφού το είχαν ανακαταλάβει και εκείνοι δύο φορές από το 1823.) Στις σχετικές διαμαρτυρίες τους προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, οι απελπισμένοι γιά τόν αποκλεισμό τους από το Νέο Ελληνικό Κράτος (1830) Κρητικοί αγωνιστές προέβαλαν σε όλα τους τά διαβήματα, την απελευθέρωση των φρουρίων Κισσάμου και Γραμβούσας, ως δύο από τά πιό σημαντικά επιτεύγματα της Επανάστασης στη Κρήτη.
Σημειώνεται ότι οι Πρέσβεις των 3 Δυνάμεων υπήρξαν θετικοί και υπέρ τής συμπερίληψης τής Κρήτης στα όρια τού νέου Κράτους, (Η Ελλάδα να εκτείνεται στο Βορρά απο Άρτα μέχρι Παγασητικό και να περιλαμβάνει και Εύβοια, Σάμο και Κρήτη) πρόταση που δεν έγινε αποδεκτή από τίς Κυβερνήσεις τους οι οποίες θεώρησαν ότι οι Πρέσβεις "υπερέβησαν τίς εντολές τους." Ιδιαίτερα ο Άγγλος Πρωθυπουργός Ουέλινγκτον, αντίθετος γενικά προς την ιδέα ελληνικής ανεξαρτησίας, την οποίαν έβλεπε το πολύ μόνο στο χώρο τής Πελοποννήσου, είπε ότι σκοπός τής Διάσκεψης Πόρου δεν ήταν η αφαίρεση εδαφών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά η ειρήνευση ενός εξεγερμένου λαού.*
Ο Καποδίστριας δεν άφησε πάντως το θέμα της Κρήτης αλλά σε συνεννόηση αργότερα (1830) με τον πρίγκιπα Λεοπόλδο του Σαξ Κόμβουργκ, στον οποίον είχε προταθεί από τίς 3 Δυνάμεις η ηγεμονία της Ελλάδας πριν από τον Όθωνα, ο Λεοπόλδος έθεσεν ως όρο τη συμπερίληψη τής Κρήτης στο νέο Κράτος για να αποδεχτεί την εντολή. Οι τρείς Δυνάμεις δεν αποδέχτηκαν τον όρο και ο Λεοπόλδος κατέθεσε την εντολή, ενώ αργότερα ανακηρύχθηκε βασιλέας τού Βελγίου.
Σημειώνεται ότι τα αποσπάσματα από τις παρεμβάσεις Καποδίστρια υπέρ Κρήτης προέρχονται από τον τέταρτο Τόμο τής πρωτότυπης έκδοσης¨ *¨ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ Ι.Α. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ, ΚΥΒΕΡΝΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑΙ, ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑΙ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΑΙ.ΓΡΑΦΕΙΣΑΙ ΑΠΟ 8 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1827 ΜΕΧΡΙ 26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1831 ΣΥΛΛΕΓΕΙΣΑΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΤΑΓΕΙΣΑΙ ΦΡΟΝΤΙΣΙ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΑΥΤΟΥ ΕΚΔΟΘΕΙΣΑΙ ΔΕ ΠΑΡΑ Ε,Α, ΒΕΤΑΝ, ενός των Γραμματέων του Κυβερνήτου ΜΕΤΑΦΡΑΣΘΕΙΣΑΙ ΕΚ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΠΑΡΑ ΜΙΧΑΗΛ Γ.ΣΧΙΝΑ ΑΘΗΝΗΣΙΝ ΕΚ ΤΗΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ Γ. ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΟΣ 1843.
Διευκρινίζεται ότι με πρωτοβουλία των αδελφών τού Καποδίστρια και την εκδοτική φροντίδα τού Γραμματέα του Ε. ΒΕΤΑΝ (προφανώς Γάλλου ή Ελβετού) εκδόθηκαν οι επιστολές το 1839 πρώτα στη Γαλλική γλώσσα από τον ελβετικό εκδοτικό οίκο Α.CHERBULIER στη Γενεύη και στο Παρίσι.
Κυριάκος Ροδουσάκης
