Επειδή τα τελευταία χρόνια μπερδεύουμε το Βενετσιάνικο και το Τούρκικο φρούριο της Κισάμου έκανα ένα σχέδιο με το πως ήταν και απο που περνούσε το φρούριο (κίτρινο), με γαλάζιο είναι όσα κομμάτια έμεινα απο την μανία μας, με κόκκινο το μικρό Γενουάτικο -Βενετσιάνικο φρούριο. Το φρούριο περνούσε μπροστά απο το Μουσείο Κισάμου όπου υπήρχε η μεγάλη Πύλη (Κάποιοι μπερδεύουν αυτήν την Πύλη με τους θυρεούς, οι οποία δεν έχει σχέση με το τούρκικο κάστρο, αυτή ήταν η Porta dela rocca όπως την ονόμαζαν οι Βενετσιάνοι, του μικρού κάστρου του Βενετσιάνικου και πρέπει να ήταν κάπου εκεί που σήμερα είναι ο αδιέξοδος δρόμος μετά την Αρετά. (Το πλακόστρωτο βρέθηκε πριν κάμποσα χρόνια)
Το τούρκικο κάστρο απο την πλατεία Τζανακάκη (μουσείο) γύρισε και πήγαινε παράλληλα με την Σκαλίδη και ανάμεσα στα σπίτια της Σκαλίδη και της Περίδου, μάλιστα ως και το 1965 υπήρχε ακόμα ανάμεσα στα σπίτια αυτά το φρούριο υπάρχει λίγο ακόμα με τις πολεμίστρες του και ένα σπιτάκι, (λίγο φαίνεται αν σταθείτε στον φούρνο του Μελισσιανού και κοιτάξετε προς τα βόρεια.) Μετά ανέβαινε λίγο και περνούσε σύριζα με την Αγαμέμνονος και εκεί που σήμερα είναι το κινέζικο κατέβαινε προς το ΣΥΓΚΑ. Αυτή είναι μια Πύλη του τουρκικού φρουρίου απο την συλλογή του Μανούσακα, και πρέπει να ήταν στο δρομάκι που σήμερα ενώνει τον δρόμο της ενώσεως με την Τομπάζη εκεί που είναι το σπίτι του Τριποδάκη (δεν υπάρχει πια)
Σε αυτήν την φώτο που τραβήχτηκε το 1903 απο τον Gerola για να καταλάβουμε τι κάναμε, βλέπουμε ολάκερο το εσωτερικό Βεντσιάνικο φρούριο, το οποίο θα το χρησιμοποίησαν και οι Τούρκοι σαν διοικητήριο, με δυο Ιταλούς στρατιώτες απ έξω. Στέκονται σε υπερυψωμένο σημείο που σήμερα είναι ο δρόμος που ξεκινάει απο την Σκαλίδη και πάει προς την παλιά Ένωση. Το σημείο της σημαίας δεξιά πάνω υπάρχει ακόμα ... και ως πρότινος το χρησιμοποιούσαμε και μεις στις εθνικές μας εορτές για να υψώνουμε την γαλανόλευκη.
Τέλος με απλή λογική το κάστρο μικρό και μεγάλο υπήρχε ως και το 1920 ίσως και αργότερα... το τι μας έπιασε και το ρίξαμε είναι μια πονεμένη ιστορία που την ξέρουμε και έχει γραφτεί αρκετές φορές. Γλύτωσε απο τον Τομπάζη, απο τον Μουσταφά πασά, τον Χουσείν Μπέη, απο τις επαναστάσεις του 1866, 1889, 1896, 1897 για να το ρίξουμε με δυναμίτες το 1920, γιατί χρειαζόμαστε τις πέτρες του.....