Ζήτημα αδιάφορο ίσως για πολλούς, ζήτημα τάξης για άλλους που επιζητούν να επιλυθεί. Γενικά επικρατεί σύγχυση. Η σύντομη ανάλυση που ακολουθεί εστιάζει το ζήτημα από επτά σκοπιές: ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ, ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ, ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΗ-ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ, ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ.
1) ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: Οφείλει κανείς να παρατηρήσει την τωρινή χαοτική πραγματικότητα. Στην είσοδο της πόλης παρατηρούμε μια πινακίδα με ένα σίγμα και μια δεύτερη με δύο σίγμα! Η πινακίδα του μουσείου με ένα, οι πινακίδες του 1ου και του 2ου Γυμνασίου με ένα, η πινακίδα στο συγκρότημα Λυκείων ήταν με ένα, τώρα είναι με δύο! Στο ίδιο το Δημαρχείο , η βασική επιγραφή είναι με δύο σίγμα, ενώ ταυτόχρονα στην εορταστική φωτιστική σήμανση της ταράτσας παρατηρούμε ένα σίγμα. Στο κτήριο της Μητρόπολης παρατηρούμε δύο σίγμα , ενώ στο διπλανό Υποθηκοφυλακείο παρατηρούμε ένα . Το ίδιο συμβαίνει με βιβλία, περιοδικά, αρχειακό υλικό και ιστοσελίδες, όπου η αναφορά στη Κίσαμο αλλού γίνεται με ένα και αλλού με δύο σίγμα. Π.χ. στο βιβλίο του Θανάση Δεικτάκη «Χανιώτες λαϊκοί μουσικοί» (έκδοση 1999) η αναφορά γίνεται με ένα σίγμα, όπως και στο μεγαλύτερο μέρος του αρχείου των σχολείων της περιοχής. Στην επίσημη ιστοσελίδα της περιφέρειας Κρήτης www.crete.gov.gr αλλά και στην επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου Κισάμου www.kissamos.gr οι αναφορές είναι με δύο σίγμα. Στην επίσημη ιστοσελίδα της Μητρόπολης www.imks.gr βλέπουμε ένα σίγμα, ενώ στην επίσημη ιστοσελίδα της Αρχιεπισκοπής Κρήτης www.iak.gr βλέπουμε τη λέξη Κίσαμος με δύο σίγμα. Στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών www.ypes.gr, του πρώτου αρμόδιου θεσμού, η αναφορά γίνεται με δύο σίγμα. Επίσης διαφορετικές εκδοχές, είτε με ένα, είτε με δύο σίγμα θα παρατηρήσει κανείς στις τοπικές επιχειρήσεις.
2) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: Η σημερινή ονομασία Κίσαμος προσδιορίζει δύο πράγματα: την πόλη Κίσαμο (ή το Καστέλι όπως λέγεται και αλλιώς) αλλά και τον ευρύτερο Δήμο που προέκυψε με το νομοσχέδιο Καλλικράτη και στο σχήμα 7 φαίνεται με κόκκινο η γεωγραφική έκταση που καταλαμβάνει. Πριν το νομοσχέδιο Καλλικράτη που βρίσκεται σε ισχύ από 1η Ιανουαρίου 2011, ίσχυσε για το διάστημα 1997 έως 2010 το λεγόμενο νομοσχέδιο Καποδίστριας. Βλέπει κανείς στο σχήμα 7, ότι η τότε έκταση του καποδιστριακού δημοτικού διαμερίσματος Κισάμου ήταν μικρότερη. Παλαιότερα, η ονομασία Κίσαμος προσδιόριζε και επαρχία (σχήμα 8) και περιλάμβανε εκτός από τα σημερινά εδάφη και το ακρωτήριο Σπάθα και το Κολυμπάρι. Εκ πρώτης όψεως, δεν φαίνεται η γεωγραφική θέση της Κισάμου να έχει σχέση με την ονομασία της. Όμως κάποιοι επιχειρούν να δώσουν την εξής συσχέτιση: Η Κίσαμος προέρχεται από το αρχαίο ρήμα κυνέω ή κυνώ (που σημαίνει φιλώ) και από το ψάμμος (που σημαίνει άμμος). Από τον αόριστο του ρήματος κυνώ (έκυσα) και με διάφορες αλλοιώσεις στο χρόνο, προέκυψε, δήθεν, το Κίσαμος. Με λίγα λόγια, το φίλημα της άμμου, κάτι που γεωγραφικά μπορεί να σταθεί ως επιχείρημα, θεωρώντας την Κίσαμο ως μια παραθαλάσια πόλη δίπλα στην άμμο.
3) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: Ως «Κίσαμος πόλις» αναφέρεται η αρχαία Κίσαμος από τον ιστορικό Πτολεμαίο στο έργο του «Γωγραφικά». Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων αναφέρει την Κίσαμο με ένα σίγμα ως επίνειον (λιμάνι). Ο Πλίνιος (Plinius) αναφέρει τη λέξη Cisamon, ενώ μεταγενέστεροι (όπως ο ενετός Francesco Barozzi) είτε αντιγράφοντας τους παλαιότερους, είτε εξερευνώντας οι ίδιοι, αναφέρονται πλέον με λατινικό αλφάβητο με τις λέξεις Chissamopoli, Cessamo, Cessamos, Cisamon, Chissamo castel-καστελανία Κισσάμου, Colfo e spiaggie del Chissamo-Κόλπος Κισάμου, Chissamo campagna-Κάμπος Κισσάμου. Σε αρχαίο χάρτη των Ενετών του 1563, η περιοχή ονομάζεται Castelo Chisamo, και βλέπουμε ότι οι Ενετοί ξεχώριζαν αυτό το κάστρο τους από άλλα της Κρήτης προσθέτοντας το προσδιοριστικό Chisamo. Όμως σε άλλο πάλι χάρτη των Ενετών παρατηρούμε ονομασία με δύο s. Φαίνεται και οι ίδιοι οι Ενετοί να βρίσκονταν σε σύγχυση για το αν έπρεπε να χρησιμοποιούν ένα ή δύο s, άρα διαφαίνεται ότι ουσιαστικά από αυτούς έχουμε κληρονομήσει αυτήν τη σύγχυση. Αρχαίες εκκλησιαστικές πηγές, αναφέρουν επισκόπους Κισάμου με ονομασία περιοχής με ένα σίγμα (Εύκισσος 343, Θεόπεμπος 691, Λέων 787). Γενικά, τα αρχαιότερα ιστορικά στοιχεία φαίνονται να συνηγορούν ως ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της ονομασίας με ένα σίγμα, ενώ τα νεότερα ιστορικά στοιχεία (ενετικά, τούρκικα, ελληνικά) είναι πλέον διφορούμενης σημασίας, αν και φαίνεται να υπερτερούν οι αναφορές με ένα σίγμα.
4) ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΗ-ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: Ήδη, αναφέρθηκε μια πιθανή (ή απίθανη) ετυμολογία της λέξης Κίσαμος στο τμήμα με τη γεωγραφική ανάλυση. Επιπλέον, ας αναφερθεί εδώ ότι η λέξη κισσός, ίσως πράγματι να προέρχεται από το αρχαίο κυνέω κυνώ (με αόριστο έκυσα) καθώς μπορεί να φανταστεί κανείς το κισσό να φιλά-αγκαλιάζει το δέντρο που αναρριχάται. Σε συνδυασμό με το αδιάφορο -αμος ως απλή κατάληξη (όπως σε πολλές αρχαίες πόλεις που κατέληγαν σε -ος π.χ. Πέργαμος), θα μπορούσε να έχει προκύψει το Κίσσαμος. Ο μελετητής Κώστας Ντουντουλάκης σε πρόσφατο άρθρο του αναφέρεται σχετικά.
Πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι στην προσπάθεια μεταφοράς του ελληνικού σ στην λατινική/ιταλική, χρησιμοποιήθηκε ως πιο κατάλληλο το διπλό λατινικό s (δηλαδή ss). Και αυτό διότι σύμφωνα με διάφορους μελετητές το διπλό ss μεταξύ δύο φωνηέντων αναπαράγεται ακουστικά ως σ στην λατινική. Αντίθετα, το μονό s μεταξύ φωνηέντων αναπαράγεται ακουστικά ως ζ. Έτσι, είναι αρκετά πιθανόν οι Ενετοί να διπλασίασαν το σύμφωνο, ενώ αργότερα οι Έλληνες μετέφεραν τα δύο ξένα s ως δύο σ.
Η εκδοχή «εγγίσαμεν» (φτάσαμε) ως φράση που ειπώθηκε, δήθεν, από τα δώδεκα αρχοντόπουλα που επί Βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά έφτασαν στην Κρήτη πρώτα στο μέρος της Κισάμου για να την αποικίσουν, μάλλον ανήκει στη σφαίρα της καλόβουλης μυθοπλασίας.
5) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: Οικονομία, κατά μία έννοια σημαίνει μείωση κόστους, αύξηση παραγωγής. Στην περίπτωσή μας, θα μπορούσε να τεθεί ως επιχείρημα ότι το να γράφεται η λέξη Κίσσαμος με δύο σίγμα αποτελεί και σπατάλη χρόνου, και σπατάλη χώρου στο χαρτί, και σπατάλη μελανιού ενδεχομένως. Σύμφωνα με στατιστικές, σε κάθε κείμενο 2000 χαρακτήρων περίπου, υπάρχει ένα διπλό σίγμα (π.χ. στις λέξεις θάλασσα, βασίλισσα, κτλ.). Η αναγραφή όλων των λέξεων που γράφονται με δύο σίγμα με ένα, στην ουσία ισοδυναμεί με εξοικονόμηση ενέργειας 0,05% σε εργασίες με ελληνικά κείμενα, και ας μην θεωρηθεί αμελητέο αυτό το ποσοστό. Τα πρωτεία βέβαια πάνε στο διπλό λάμδα το οποίο απαντάται περίπου μία φορά κάθε 300 χαρακτήρες (π.χ. στις λέξεις αλλά, άλλος, κτλ.) και η εξοικονόμηση θα ισοδυναμούσε πλέον με 0,33%. Αυτό θα αφορούσε π.χ. τη λέξη Καστέλλι, όμως θα αντιτασσόταν το ετυμολογικό επιχείρημα μιας και η αντίστοιχη λατινική λέξη γράφεται σαφώς με δύο λάμδα (castello).
Όμως, στην οικονομική ανάλυση θα πρέπει να τεθεί και το εξής επιχείρημα: Η ονομασία Κίσαμος ακουστικά είναι πιο κοντά στην ξένη καθιερωμένη ονομασία Kissamos. Η ονομασία ενός προϊόντος, σύμφωνα με το μάρκετινγκ, μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην αξία του. Τα συνθετικά kiss (αγγλική λέξη για φιλώ) και amo (ιταλική λέξη για αγαπώ) θεωρούνται ότι εκπέμπουν θετική ενέργεια, με άλλα λόγια μπορούν να ενεργοποιήσουν τμήματα του εγκεφάλου υπεύθυνα για την ευχαρίστηση. Συμπερασματικά, η Κίσαμος, ως εξωτικό τουριστικό θέρετρο, ίσως θεωρείται περισσότερο ελκυστική όταν γράφεται με δύο σίγμα, κάτι που μπορεί να σημαίνει γι’ αυτήν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος.
6) ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: Ποιος επιβάλλει ότι το παρελθόν καθορίζει το μέλλον, δίχως δυνατότητα παρέκκλισης; Πολλές φορές, δημιουργούνται αλλοιώσεις στη γλώσσα, οι οποίες παγιώνονται και χρησιμοποιούνται στο παρόν, δίχως δυνατότητα επιστροφής. Το όνομα Τομ προφανώς έχει προέλθει από το Θωμάς στην εβραϊκή του εκδοχή, όμως άντε να πείσεις έναν Άγγλο ή Αμερικανό που ονομάζεται έτσι ν’ αλλάξει το όνομά του. Πολλές φορές η σημερινή πραγματικότητα δεν αφήνει πολλά περιθώρια στο παρελθόν. Η εξέλιξη των πραγμάτων είναι ένα αναπόφευκτο φαινόμενο. Υπ’ αυτήν την έννοια, μπορεί να δικαιολογηθεί η μετάλλαξη της πιθανότερης ιστορικής εκδοχής Κίσαμος σε Κίσσαμος. Ο σημερινός αυτοπροσδιορισμός είναι συνάρτηση του πόσο κοντά ή μακριά θα κινηθεί κανείς από το παρελθόν.
7) ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: Με βάση αυτό το ζήτημα ονομασίας, προκύπτουν μερικά ερωτήματα, τα οποία τουλάχιστον πρέπει να τεθούν άσχετα αν μπορούν εύκολα να απαντηθούν. Μήπως πρέπει να αποδεχθούμε ότι η τάξη και το χάος είναι ισοδύναμα σε ένα αέναο χορό στο χρόνο και στο χώρο; Ή επιβάλλεται να στοχεύουμε κυρίως στην τάξη; Ένα δεύτερο ερώτημα είναι το πώς τα σημαίνοντα θα περιγράφουν ακριβέστερα τα σημαινόμενα; Η γλώσσα είναι το κύριο εργαλείο στοχασμού και περιγραφής πραγμάτων και ιδεών. Όσο πιο ακριβές είναι αυτό το κοινό μας εργαλείο, τόσο περισσότερο συντελεί στην ακριβή περιγραφή των πραγμάτων αλλά και στην απρόσκοπτη ανταλλαγή σκέψεων δίχως παρεννοήσεις.
Ίσως πολλοί να έχουν να προσθέσουν τις δικές τους θεωρήσεις. Πάντως, με όλες τις παραπάνω θέσεις, ουσιαστικά δικαιολογείται η φαινομενικά χαώδης κατάσταση στην ονομασία του τόπου μας. Το κάθε παραπάνω κριτήριο στηρίζει λιγότερο ή περισσότερο το ένα ή τα δύο σίγμα στην ονομασία Κίσαμος. Το συνέδριο για την Κίσαμο που θα πραγματοποιηθεί τις επόμενες μέρες στο Τσατσαρωνάκειο Ίδρυμα και στην Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, ίσως διαφωτίσει περισσότερο το θέμα. Πάντως, τον περασμένο Μάρτιο η πρώτη ανακοίνωση του συνεδρίου χρησιμοποιούσε δύο σίγμα και έγραφε «Η Ιερά Μητρόπολις Κισσάμου και Σελίνου, η Περιφέρεια Κρήτης, ο Δήμος Κισσάμου, ο Δήμος Πλατανιά, η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης και οι λοιποί συνεργαζόμενοι πνευματικοί και πολιτιστικοί φορείς ανακοινώνουν την από κοινού διοργάνωση του 1ου Συνεδρίου για την Κίσσαμο, που θα πραγματοποιηθεί στις 14, 15 και 16 Οκτωβρίου 2016 στο Καστέλι Κισσάμου και την Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης (Κολυμπάρι)», ενώ πριν λίγες μέρες σχετική ανακοίνωση με ένα σίγμα αναφέρει: «Α΄ Συνέδριο για την Κίσαμο. Η Ιερά Μητρόπολις, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, τους Δήμους Κισάμου και Πλατανιά την Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης και την ΕΠΟΦΕΚ, συνδιοργανώνουν το Α΄ Συνέδριο για την Κίσαμο, σύμφωνα με το συνημμένο Πρόγραμμα. Το Συνέδριο είναι ανοικτό για κάθε ενδιαφερόμενο».
* Λυκειάρχης
Τρομερή η προσπάθεια σου Γιώργο, μπράβο και κρίμα που στο Α΄συνέδριο δεν υπάρχει κανένας ομιλητής με το θέμα αυτό. Θεωρώ οτι κάτι πρέπει να γίνει με τον αχταρμά του ονόματος, ειδικά όταν επίσημα (καλώς ή κακώς) λέγεται Κίσσαμος και μεις ακόμα γράφουμε Καστέλι. Ας γίνει η αρχή από αυτό το άρθρο.
