ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΣΤΑΝΟΥ ΣΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΝΑΧΩΡΙΟΥ (ΕΛΟΣ-ΛΙΜΝΗ -ΒΛΑΤΟΣ)

 

Γράφει ο Μιχάλης Μουντάκης
-Τα προβλήματα της καστανιάς και των καστανοπαραγωγών 
-Και τα πολιτιστικά στοιχεία του κάστανου
και της καστανιάς. 
Είναι σε όλους μας γνωστά, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι καστανιές στο Νομό  Χανίων και ειδικά στην Κίσαμο.  Κάθε χρόνο οι καστανιές, αποδεκατίζονται από  τις γνωστές ασθένειες, χωρίς  τα μέτρα και οι προσπάθειες, τόσο της επιστημονικής κοινότητας , όσο και των θεσμικών φορέων , να μπορούν, μέχρις στιγμής, να αναστρέψουν το πρόβλημα. 
Ένα βασικό εισόδημα των κατοίκων  στα καστανοχώρια του Νομού Χανίων, μειώθηκε δραματικά ,και το περιβάλλον υποβαθμίστηκε , αφού τα δάση της καστανιάς, μειώνονται και   εξαφανίζονται με καταστρεπτικά αποτελέσματα, πέραν  του οικονομικού,  και  για το ίδιο το περιβάλλον. Μια βασική απόδειξη του όλου προβλήματος, αποτελεί  και το γεγονός ότι το Συσκευαστήριο Καστάνου, στο  Έλος, της Αναπτυξιακής Εταιρείας ΕΝΝΙΑ ΧΩΡΙΑ, ΄Έκλεισε και ανέστειλε τη λειτουργία του, ελλείψει καστάνων στην Τοπική Κοινότητα , Έλους, που ήταν ο βασικός τροφοδότης του Συσκευαστηρίου..

 Ευκαιρία μεγάλη, οι φετινές γιορτές ,στο Έλος, στη Λίμνη και στο Βλάτος να  αποτελέσουν  αφορμή, έστω και την ύστατη ώρα,  και για την περαιτέρω  ανάδειξη του προβλήματος και  για τη λήψη, άμεσων  μέτρων, πριν είναι πολύ αργά για τη διάσωση της καστανιάς, με μέτρα από την πολιτεία και την παροχή κινήτρων προς τους καστανοπαραγωγούς. 
 Η  προσπάθεια που ξεκίνησε το 2020, στο Ν. Χανίων σε συνεργασία  του ΜΑΙΧ και της Δ/νσης Δασών Χανίων , με τη  Δημιουργία φυτωρίων, με δεντρύλλια και εμβολιασμένα με ντόπιες ποικιλίες, δεν έφερε τότε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.  
Σήμερα , όπως πληροφορούμαστε, στο ΜΑΙΧ  εφαρμόζονται  δύο προγράμματα. Ένα   για τη δημιουργία φυτωρίων μέσα από 100 δέντρα που έχουν επιλεγεί και χαρακτηρίζονται μητρικά , για αντοχή στις ασθένειες, ώστε να γίνεται εμβολιασμός σπορόφυτων δενδρυλλίων καστανιάς, απ αυτά τα δέντρα,  και να διανέμονται στη συνέχεια στους παραγωγούς.
Και επίσης ένα άλλο πρόγραμμα σε συνεργασία με τους Μύλους, Κρήτης για την επιλογή ποικιλιών για μεταποίηση του καστάνου και τη δημιουργία προϊόντων για  τη διατροφή, την υγεία.κ.α.
Το ΜΑΙΧ σήμερα, είναι ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα παγκόσμια για τα φυτά ,τα δέντρα και τις ασθένειες , και πρέπει να ενισχυθεί σημαντικά ώστε να συνεχίσει την έρευνα για τη σωτηρία της καστανιάς. Η Λύση στο  πρόβλημα της καστανιάς, μπορεί να έρθει μέσα από το ΜΑΙΧ,με την προϋπόθεση ότι η Πολιτεία , θα αξιοποιήσει τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας.
Συνοψίζοντας τα μέτρα που πρέπει,  να εφαρμοστούν, καταλήγουμε:
Συνέχιση της επιστημονικής  έρευνας και υιοθέτηση των αποτελεσμάτων από την Πολιτεία- Φύτευση και παραγωγή μεγάλου αριθμού δενδρυλλίων εμβολιασμένων και διανομή δωρεάν  , μέσα από μια φιλοσοφία παροχής κινήτρων  στους νέους αγρότες να ασχοληθούν με την καλλιέργεια της καστανιάς, ενώ τώρα ασχολούνται μόνο με τα θερμοκήπια. Οι Ενετοί κατακτητές πριν εκατοντάδες χρόνια, επιδότησαν στις ημιορεινές περιοχές του Νομού Χανίων, τις καστανιές και τις τσουνάτες ελιές και γι αυτό τις βλέπουμε σήμερα τόσο σιμά φυτεμένες στιςπεζούλες και στα πλάγια.

ΚΑΙΡΟΣ ΟΜΩΣ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ  ΝΑ ΕΡΘΟΥΜΕ  ΣΤΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΑ.
Γιορτές, καστάνου, έχουμε και φέτος στην Κίσαμο και καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια για την επιτυχία τους. Να δώσουμε λοιπόν τον πρέποντα γιορτινό χαρακτήρα στις εκδηλώσεις που θα γίνουν στα τρία καστανοχώρια, Έλος, Λίμνη και Βλάτος. Να συμμετέχουμε σ΄ αυτές με καλή διάθεση, να ξεφλουδίσουμε κάστανα ζεστά , να τσουγκρίσουμε τα ποτήρια μας , να πιούμε ένα  κρασί και να πούμε ότι η ελπίδα δεν χάθηκε και από αύριο ξεκινούμε πάλι και συνεχίζουμε  όλοι μαζί με όρεξη και νέες δυνάμεις να σώσουμε τις καστανές και τα κάστανα.
Τα κάστανα στη λαογραφία και στην ποίηση
Η εποχή των καστάνων συμπίπτει με την περίοδο της λειτουργίας των ρακοκάζανων, στα οποία βασικό κέρασμα αποτελούν τα κάστανα όπως λέει και το σχετικό ποίημα, που βέβαια έχει και ερωτικό χαρακτήρα.
-Οκτώβρη και Νοέμβριο ανοίγουν τα καζάνια
και κάθε βράδυ σμίγουνε πολλώ λογιώ φυντάνια.
Κρατούν πλεχτά οι κοπελιές, ξανθές και μαυρομάτες,
Και τρών’ απού τη χόβολη κάστανα και πατάτες.
Εις το καζάνι γνώρισα κι εγώ την κοπελιά μου,
με μια μαθιά που μού ’ριξεν εμπήκε στην καρδιά μου.
Με την πυρά του καζανιού άναψεν ο σεβντάς μας
κι εκαίγαν σαν τα  κάστανα μέσα τα σωθικά μας.
Και στα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα, τα κάστανα αποτελούν το βασικό κέρασμα των καλαντιστάδων.
-…Φέρτε πανέρι κάστανα, πανέρι λεπτοκάρια 
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια. 
Τα κάστανα, έδωσαν το χρώμα στα μάτια, το πολυτιμότερο όργανο του ανθρώπου και μπήκαν στην ποίηση και στο τραγούδι, κυρίως με χαρακτήρα ερωτικό.
Είναι γνωστό σε όλους  μας το σχετικό άσμα.
-Μάτια καστανά μια ώρα δεν περνά
να μη σας αναζητήσω και να δακρύσω.
Έδωσαν όμως ,τα κάστανα,  το καστανό  χρώμα και  στα μαλλιά. Ο συνδυασμός αυτών των δύο, μάτια  μαλλιά και χείλη, όταν συμπέσουν, η ένταση κλιμακώνεται με καταστρεπτικά αποτελέσματα.  Όχι  καταστρεπτικά, ευεργετικά καλυτέρα να τα ονομάσουμε..
-Τα καστανά σου τα μαλλιά
Τα καστανά σου μάτια
Εκάμανέ μου τη καρδιά
Χίλια μικρά κομμάτια.
-Μαλλιά και μάτια καστανά
και ζαχαρένια χείλη.
Ετσα μου πήρες τα μυαλά
Δεν κάνω πια χαΐρι.
Δεν είναι και τόσο γνωστό, το τραγούδι  του Δημήτρη Κανελλόπουλου σε στίχους  της Μαρίας Μαρκάτου.
-Κι ήταν η θάλασσα η γαλάζια
  Τα μάτια σου τα καστανά τα φιλημένα
Κι ήταν η θάλασσα η γαλάζια
Τα μάτια σου τα σκοτεινά τ’ αγαπημένα.
Και ένα άλλο, άγνωστου ποιητή.
-Στην πόλη που μου χάρισαν 
τα καστανά σου μάτια
περπάτησα χαράματα 
σπασμένος δυο κομμάτια.
Με κυρίαρχη τη λέξη κάστανο, ο λαός μας  δημιούργησε  φράσεις και παροιμίες που απεικονίζουν καταστάσεις   και κρύβουν ολόκληρη φιλοσοφία.
α. -Η φράση :«Δεν τρέχει κάστανο»: Σημαίνει ένδειξη αδιαφορίας, ή έλλειψη ανησυχίας για κάτι.
β.- «Ποιος θα βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά ;»
Σημαίνει, ποιος θ’ αναλάβει  να φέρει σε πέρας αυτό το δύσκολο έργο, κυρίως για όφελος άλλου.  Και εμείς να προσθέσουμε στην κυριολεξία: Ποιος θα βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά. Ποιος θα σώσει δηλαδή τις καστανιές;
γ.-«Δε χαρίζει κάστανα»: "Εμείς δε χαρίζουμε κάστανα"
Δηλαδή, θα σας τιμωρήσουμε, όπως σας αξίζει.
Έχουμε όμως και αινίγματα   με τα κάστανα .
-Απ έξω είναι αγκαθωτό κι από μέσα μαλλιαρό
και από μέσα από το μαλλί  είναι μια μπουκιά καλή. 
Τι είναι?Η κουβάρα με το κάστανο..
Σε πολλά χωριά της πατρίδας μας, έδωσε η καστανιά το όνομά της. Έτσι έχουμε 8 τοπωνύμια με το όνομα αυτό.
-Καστανιά, έχουμε στα Τρίκαλα, Καστανιά και  στη Φθιώτιδα.
-Καστανιά έχουμε και στη Λακωνία, Καστανιά και στην Κορινθία.
-Καστανιά έχουμε και στην Πιερία, ,Καστανιά και στην Καρδίτσα.
-Καστανιά έχουμε και στην Κοζάνη, Καστανιά  και στη Ναύπακτο.
Στο Ν. Χανίων, ενώ έχουμε τόσα καστανοχώρια , δεν έχουμε τοπωνύμιο με τη λέξη,   Καστανιά.
Σύνθετα και παράγωγα της καστανιάς και του καστάνου.
καστανόξυλα,καστανόφυλλα,καστανόκλαδα,καστανοκουβάρες,καστανόχωμα,καστανοκοπριά, καστανόφουντες, καστανοδάσος, καστανοπέρβολο,καστανεώνας ,αγριοκαστανιά, καστανοκουφάλα καστανόλακκος, καστανοδροσιός, καστανοφωλιά, καστανίτες ,καστανολάχανο, , καστανόμελο, ,καστανάς , αποκάστανα, αποκαστανίδια,καστανομάλλης,καστανόξανθος,καστανομάτης,καστανοκόκκινος.
Καθαρά ερωτικές,  είναι οι μαντινάδες, με κύριο χαρακτηριστικό το καστανό  χρώμα των ματιών, που εκπέμπουν σήματα και  κρυφά   ερωτικά  μηνύματα, και θαμπώνουν ακόμα και τη λάμψη του φεγγαριού.
-Tα μάτια σου είναι καστανά
κι έχουνε μαύρες κόρες,
που γίνονται του έρωτα
κρυψώνες ώρες ώρες.
-Τα μάτια σου θαμπώνουνε
και το φεγγάρι ακόμα
παρόλο που' ναι καστανά
συνηθισμένο χρώμα.
-Τα μάτια σου τα καστανά
Τα φρύδια σου τα ρούσσα
Με κάμανε κι αρνήθηκα
ό,τι κι αν αγαπούσα.
Στην παρακάτω μαντινάδα,  ο  κυνηγός ,σαν μαζωχτής των καστάνων , από άλλο χωριό, ερχόταν και  τέτοιοι μαζωχτάδες  πολλές φορές στο Έλος, δεν χάνει  την ευκαιρία,  μαζί με τα κάστανα, να επιδοθεί με επιτυχία και στο κυνήγι του λαγού, με μεταφορική σημασία.
-Στα στανομαζώματα θανέρθω στο χωριό σου.
Να σέρνω το κουλούκι μου να πιάσει το λαγό σου.
-Όταν θα πας στην Κίσαμο   τέρμα ψηλά στο Έλος
Του κάστανου η νοστιμιά, δεν έχει αρχή και τέλος
-Όλο το Έλος γύρισα τα κάστανα να κόψω
Και σ είδα και λαβώθηκα και πως θα τα μαζώξω.
-Ελιωτοπούλα κοπελιά για ένα σου γέλιο μόνο,
Σ ορκίζομαι ξυπόλητος, κάστανα να μαζώνω.
-΄Ολο τον κόσμο γύρισα κι έψαχνα δίχως τέλος,
Κάστανα που στη νοστιμιά μοιάζουν μ αυτά στο Έλος.

Μιχάλης Μ. Μουντάκης

Δάσκαλος με καταγωγή από το ΄Ελος.

Πρώην Αντιδήμαρχος Κισάμου