MONH ΠΡΕΒΕΛΗΣ

Η Μονή Πρέβελη, που βρίσκεται σε απόσταση 37χλμ από το Ρέθυμνο περιλαμβάνει δύο μοναστήρια που απέχουν μεταξύ τους 3χλμ: τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, την «Κάτω Μονή» που βρίσκεται βορειότερα κοντά στο Μέγα Ποταμό, και είναι εγκαταλειμμένη. Και τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου ή «Πίσω Μοναστήρι», προς την πλευρά της θάλασσας, που λειτουργεί, είναι επισκέψιμο, και βρίσκεται η έδρα του ηγουμένου και τα κελιά των περισσοτέρων μοναχών.

Βρίσκεται στη νότια βραχώδη ακτή του υψώματος Μεσοκορφή, νομού Ρεθύμνου, 170μ πάνω από το Λιβυκό πέλαγος. Η ευρύτερη περιοχή της οριοθετείται από χαμηλά άγρια βουνά, που αποτελούν προέκταση των Λευκών Ορέων. Η κλειστή αυτή περιοχή, που επικοινωνεί με τον υπόλοιπο Νομό και την Επαρχία Σφακίων μέσα από δύσβατα φαράγγια περιλαμβάνει μια ομάδα από χωριά, που συναποτελούν τον Δήμο Φοίνικα. Η κύρια πρόσβαση από την πλευρά του Ρεθύμνου γίνεται μέσα από ένα απότομο φαράγγι, το Κουρταλιώτικο, που πήρε το όνομά του από τους κροταλισμούς (κούρταλα), που ακούγονται καθώς οι άνεμοι διαπνέουν το στενό πέρασμα. Στο βάθος τρέχει ο ποταμός Κουρταλιώτης, ο οποίος με άλλα ρέματα σχηματίζει το Μέγα Ποταμό που καταλήγει στην τοποθεσία Λίμνη, όπου τα νερά χάνονται στο Λιβυκό Πέλαγος. Δυστυχώς το μοναδικό για την ομορφιά του τοπίο, με την ποικίλη τοπική βλάστηση και τους αυτοφυείς φοίνικες που έδιναν εξωτική αίσθηση, καταστράφηκε το καλοκαίρι αυτό, από πυρκαγιά.

Το μοναστηριακό συγκρότημα, είναι κτισμένο σε επάλληλα επίπεδα λόγω της κατωφέρειας του εδάφους. Στον κεντρικό περίβολο δεσπόζει ο δίκλιτος ναός του Αγ.Ιωάννου Θεολόγου και του Ευαγγελισμού. Δυτικά και Νότια αναπτύσσονται τα κελιά και το ηγουμενείο. Ο ναός είναι σύγχρονος και χτίστηκε πάνω σε παλαιότερο βυζαντινό. Σε χαμηλότερο επίπεδο βρίσκεται η κρήνη με χρονολογία 1701 στην επιγραφή, και το Μουσείο της Μονής που περιλαμβάνει άμφια και εικόνες που μετά τον επιτυχή καθαρισμό από τους συντηρητές της υπηρεσίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων είναι υπέροχες. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο πρώτος πυρήνας της Μονής οργανώθηκς στο κτιριακό συγκρότημα του Κάτω Μοναστηρίου, κατά τη Β΄ βυζαντινή περίοδο της Κρήτης, περί το τέλος του 10ου ή αρχές του 11ου αι., τότε που τα νότια παράλια της Κρήτης γέμισαν με μοναστήρια. Η παλαιότερη χρονολογία που σχετίζεται με το μοναστήρι είναι του 1594, και είναι χαραγμένη σε μια καμπάνα. Η πρώτη ονομασία της Μονής (πριν το 1700), σύμφωνα με την παλαιά, ορειχάλκινη σφραγίδα της είναι: «του Μεγάλου Ποταμού κατά την νήσον Κρήτην». Για τη σημερινή ονομασία υπάρχουν πολλές παραδόσεις. Σύμφωνα με μία, το όνομα του μοναστηριού που καθιερώθηκε μετά το 17ο αι προέρχεται ή από κάποιον κάτοικο του χωριού Πρεβελιανά Ηρακλείου, που μετά από φόνο που διέπραξε κατέφυγε εκεί ή θα πρέπει να ήταν το όνομα κάποιου ανακαινιστή της. Το πιο πιθανό είναι ότι κάποιος ιερομόναχος με το επώνυμο Πρέβελης, της μεγάλης Ρεθεμνιώτικης οικογένειας των Πρεβέληδων, υπήρξε ο ανακαινιστής της. Το 1670 ο καλόγερος με το όνομα Ακάκιος Πρέβελης έχτισε κελί και εγκαταστάθηκε στη Μονή. Την ανακαίνισε και της έδωσε ζωή. Το ερείπιο του κελιού του σώζεται και ονομάζεται «Σπίτι του Πρέβελη».

Το μοναχολόγιο, διέσωσε τα ονόματα των πρώτων ηγουμένων. Του Μεθοδίου, του Ακακίου Πρέβελη, του Ιακώβου Πρέβελη, του Ακακίου Μοάτζου και του οσιότατου Ευφραίμ του οποίου η μακριά ηγουμενία (1769-1803) υπήρξε σημαντική για την ιστορία της Μονής. Ήταν γιος του ιερέα Αλεβίζου Πρέβελη, από την Άδρακτο Αγ.Βασιλείου. Το όνομά του σώζεται στην έμμετρη ιαμβική επιγραφή της βάσης του θαυματουργού Τίμιου Σταυρού της Μονής: «ΚΟΠΟΙΣ ΚΑΙ ΜΟΧΘΟΙΣ ΕΦΡΑΙΜ ΚΟΙΝΟΒΙΑΡΧΟΥ».Δυο φορές, λέει η παράδοση, επιχείρησαν να κλέψουν το σταυρό. Μια οι Τούρκοι και μια οι Γερμανοί, μα δεν τα κατάφεραν, Ο σταυρός λένε, έκανε το αεροπλάνο των Ναζί να μην μπορεί να πετάξει.

Το Μάρτιο του 1789 και ύστερα από αίτημά του, εκδόθηκε Πατριαρχικό σιγίλιο του Εθνομάρτυρα Γρηγορίου του Ε΄, με το οποίο αναγνωρίζεται η σταυροπηγιακή αξία της Μονής. Στην τουρκοκρατία διαδραμάτισε σπουδαίο έργο γιατί διέθετε περιουσίες που δώριζαν οι χριστιανοί για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Μέσα σ`αυτό λειτούργησε και σχολείο. Η ενίσχυση της γνωστής Σχολής του Αγίου Πνεύματος και άλλων σχολείων ήταν παραδειγματική. Πρόσφερε ψωμί και χρήματα στους υπόδουλους, και στην κρητική επανάσταση του 1866 αποτέλεσε καταφύγιο επαναστατών. Το 1867 καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους και το 1897 ξαναχτίστηκε. Τα έγγραφά της καταστράφηκαν από τους Τούρκους, ενώ άλλα χρησιμοποίησαν οι επαναστάτες για φυσέκια.

Η θρυλική μορφή του «Φιλικού» Ηγουμένου Μελχισεδέκ Τσουδερού (1803-1823) δεσπόζει κατά τα δύο πρώτα έτη της Επαναστάσεως του 1821. Ο ηρωικός Μελχισεδέκ αφού έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, πληγώθηκε θανάσιμα στο Πολεμάρχι της Κισάμου στις 5-2-1823. Ακολούθησε ο Νείλος Μοσχοβίτης, επί της ηγουμενίας του οποίου κτίσθηκε το νέο Καθολικό της Μονής καθώς και οι δύο περίτεχνες γέφυρες, του Μ.Ποταμού και του Μπουρτζούκου. Αναδιοργανώθηκε το παλαιό σχολείο της Μονής και ο ονομαστή σχολή του Αγίου Πνεύματος στο ομώνυμο μικρό μοναστήρι. Άλλες σημαντικές φυσιογνωμίες ηγουμένων και αδελφών υπήρξαν οι: Επίσκοπος Λάμπης Νικόδημος, Αγαθάγγελος Παπαβασιλείου, Καλλίνικος Σπιταδάκης και Αγαθάγγελος Λαγουβάρδος.

Την περίοδο της Αιγυπτιακής κατοχής (1830-1841) η Μονή απέκτησε πάλι τα κτήματα που είχαν δεσμεύσει οι Τούρκοι. Στο μεταξύ είχε πουλήσει τα κειμήλιά της, τα ιερά σκεύη και τα ασημικά για να αγοραστούν κανόνια και όπλα για τον αγώνα. Έως το 1869 όλη η περιοχή της έγινε χώρος περίθαλψης των προσφύγων που εγκατέλειπαν τα χωριά τους. Στην παραλία προσέγγιζαν πλοία, που μετέφεραν όπλα και πολεμοφόδια και έπαιρναν τα γυναικόπαιδα για να τα μεταφέρουν στην ελεύθερη Ελλάδα.

Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, στο Μοναστήρι άρχισαν να συγκεντρώνονται στρατιώτες που είχαν αποκλειστεί, Έλληνες, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί και Άγγλοι, για να διασωθούν τελικά με υποβρύχια στη Μέση Ανατολή από την περιοχή της Λίμνης και με ενέργειες του ηγουμένου Αγαθάγγελου. Έτσι και το 1941 το μοναστήρι εκπληρώνει τον ιστορικό του προορισμό, όπως και παλαιότερα. Όπως γράφει ο Μιχ. Παπαδάκης «άνω από 5.000 άνθρωποι πέρασαν, έφαγαν, κοιμήθηκαν, εξυπηρετήθηκαν, και για τη συνέχεια της οδοιπορίας των εφοδιάσθηκαν με τα χρειώδη». Στις 25-8-1941 οι Γερμανοί κατέστρεψαν το μοναστήρι και πολλοί μοναχοί οδηγήθηκαν στις φυλακές Χανίων.
Σήμερα γίνεται μια θαυμαστή προσπάθεια, προκειμένου να συνεχίσει την ιστορική της πορεία.