Tης Ζαχαρένιας Σημανδηράκη*
Ο Νικόλαος Ρενιέρης φέρεται να υπήρξε ηγετικό στέλεχος της Φιλορθοδόξου Εταιρίας1, το 1839, μιας συνωμοτικής οργάνωσης που είχε σκοπό την απελευθέρωση των αλύτρωτων εδαφών της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, όπως και την εν γένει ενίσχυση της Ορθοδοξίας που, κατά την εκτίμησή τους, κινδύνευε, αλλά παράλληλα προπαγάνδιζε και απαιτούσε να ασπασθεί ο Όθωνας το ορθόδοξο δόγμα.
Και όντως υπήρξε Νικόλαος Ρενιέρης στέλεχος της Εταιρείας. Η οργάνωση τελικά προδόθηκε εξ αιτίας των έριδων μεταξύ των στελεχών της, με αποτέλεσμα να συλληφθούν ο Νικήτας Σταματελόπουλος (Νικηταράς), ο Γεώργιος Καποδίστριας και ο Νικόλαος Ρενιέρης, με την κατηγορία της συνομωσίας κατά του θρόνου. Το Δεκέμβριο του 1839 συνελήφθη ο Ρενιέρης στις Σπέτσες, ενώ ετοιμαζόταν να διαφύγει στα Επτάνησα και οι τρεις, Νικήτας Σταματελόπουλος, Γεώργιος Καποδίστριας και Νικόλαος Ρενιέρης, παραπέμφθηκαν στις 11 Ιουλίου 1840 σε δίκη, κατηγορούμενοι οι δύο πρώτοι ως οργανωτές και ο τελευταίος, ο Ρενιέρης, ως πράκτορας μυστικής εταιρείας,της οποίας ο πρωταρχικός σκοπός ήταν ο αλύτρωτος Ελληνισμός.
Παραπέμφθηκαν για πλημμέλημα και όχι για προδοσία, σύμφωνα με τα άρθρα 212, 214 και 217 του ποινικού κώδικα, τα οποία απαγόρευαν αυστηρά τις μυστικές εταιρείες. Η δίκη αυτή του Ιουλίου 1840 εξελίχθηκε σε ένα πόλεμο εγκλήσεων και αντεγκλήσεων, και τελικά οι πέντε δικαστές να κατέληξαν σε αθωωτική ετυμηγορία και για τους τρεις κατηγορουμένους. Ο Όθωνας εξοργίστηκε με την απόφαση αυτή, και κατέφυγε σε διοικητικά μέτρα, με αποτέλεσμα την απόλυση του εισαγγελέα Γ. Τυπάλδου και την καθαίρεση των δικαστών με την κατηγορία της κακοδικίας, διατάσσοντας παράλληλα την απέλαση του Γεωργίου Καποδίστρια από την Ελλάδα και τον περιορισμό του Νικήτα Σταματελόπουλου στην Αίγινα.
Ας σημειωθεί ότι με την αποκάλυψη της συνωμοσίας προκλήθηκε μεγάλη διαμάχη ανάμεσα στις εφημερίδες των αντίπαλων πλευρών με καθημερινά δημοσιεύματα, όπως οι σφοδρές αντιπαραθέσεις μεταξύ κυρίως των εφημερίδων των Αθηνών «Αιών» και «Αθηνά» που μαινόταν από τον Ιανουάριο, αλλά και άλλων – δημοσιεύματα που – εκτός των άλλων πηγών - παρέχουν αρκετά επιμέρους στοιχεία για την όλη υπόθεση.
Μια πιο προσεκτική αναδίφηση των σχετικών στοιχείων2 τόσο από τον Τύπο όσο και από άλλες πηγές, εγείρει αρκετές απορίες ως προς την ταυτότητα του συμμετασχόντος στην Εταιρεία Νικολάου Ρενιέρη:
1. Σύμφωνα με τα γραφόμενα της εφημερίδας ΑΙΩΝ3:
Περί τα τέλη Ιουνίου του έτους 1839 προσήλθεν προς τον Γεώργιον Καποδίστριαν Νικόλαος τις Ρενιέρης, προσφέρων τας εκδουλεύσεις του προς τούτον. Και συνεχίζει η εφημερίδα σκιαγραφώντας τον Ρενιέρη: Αγύρτης τις της Γερμανίας, τυχοδιώκτης, παντού πενέστατος, και προ ολίγου εις Αθήνας φαινόμενος, αν όχι φίλος, γνώριμος όμως με εκείνους οίτινες πεπωλημένοι εις πολιτικήν ξένην είχον και έχουσι πόλεμον κεκηρυγμένον κατά του κυβερνητικού λεγομένου κόμματος. Τον λόγον μας υποστηρίζουσι καταθέσεις διάφοροι γενόμενοι ενώπιον της προανακρινούσης επιτροπής. Πόθεν άρα ο Ρενιέρης, άγνωστος μέχρι τούδε προς τον Γ. Καποδίστριαν προσέφερε εκδουλεύσεις προς τούτον?
Και στη συνέχεια απορεί η εφημερίδα γιατί προσέφερε εκδουλεύσεις ο άγνωστος στον Καποδίστρια Ρενιέρηςαφού ούτε υπουργός ούτε κομματάρχης ήταν και το κυριότερο δεν διέθετε οικονομικά μέσα.
Σε καμμιά αναφορά στον Τύπο ως προς το θέμα της Εταιρείας, ο Ρενιέρης δεν αναφέρεται - με δημοσιογραφική ειρωνεία έστω - με τις ιδιότητες και τα αξιώματά του Κρητικού Ρενιέρη, αλλά το τελείως αντίθετο. Το παρελθόν και η διαδρομή του εκ Χανίων ορμωμένου τ. Προέδρου της Ελληνικής Βουλής, δεν συνάδουν καθόλου με τις ιδιότητες κάποιου Ν. Ρενιέρη αγύρτη και τυχοδιώκτητης Γερμανίας, μόλις προ ολίγου εις Αθήνας φαινομένου, όπως αναφέρει ο ΑΙΩΝ.
2. Στο επίσημο Βούλευμα παραπομπής σε δίκη στο Δικαστήριο Πλημμελειοδικών των
πρωταιτίων της μυστικής οργάνωσης, αναφέρεται επί λέξει:
(Lyons προς PaΙmerstοη, Αθήνα 18 Ιουνίου 1840, αριθ.78, F.O. 32.97)
Το πόρισμα του βουλεύματος
Το ΣυμβούλιονΓι αυτές τις αιτίες και ιδόv το άρθρο 70 του ποινικού κώδικα, και τα άρθρα 206,251παρ.4, 252,253, 255, 259 παρ.3, 207, 208 παρ.3, 236 παρ.2 της ποινικής δικονομίας κηρύττον την ανάκρισινπεραιωμένην.
Παραπέμπει ενώπιον του εν Αθήνας Δικαστηρίου Πλημμελειοδικών τους αναφερομένους Ν. Σταματελόπουλο γεννηθέντα στη Μεγάλη Αναστάσοβα, κάτοικο Αθηνών, Στρατιωτικόν 65 ετών, Γεώργιο Καποδίστρια γεννηθέντα στην Κέρκυρα, προσωρινώς κατοικούντα εις Αθήνας, κτηματίαν 54 Ετών, τον Νικόλαον Αποστόλου Ρενιέρη, γεννηθέντα στην Κορώνη, μη έχοντα οριστική διαμονή και ανεπάγγελτον 38 ετών, δια να δικαστούν σαν υπαίτιοι ενώσεως και παρανόμου εταιρείας, τουτέστιν ηνώθησαν περί το μέσον 1839 χωρίς την άδεια της κυβερνήσεως και σύστησαν ως ιδρυτές και αρχηγοί μια μυστική εταιρεία με το όνομα Φιλορθόδοξος4.
Η αναφορά στο βούλευμα παραπομπής είναι, όπως είδαμε, για: τον Νικόλαον Αποστόλου Ρενιέρη, γεννηθέντα στην Κορώνη, μη έχοντα οριστική διαμονή και ανεπάγγελτον, ετών 38.
Σε άλλη αναφορά ερμηνεύοντας τα αρχικά Ν.Α.Ρ.5 φέρεται ως Νικόλαος Αντωνίου Ρενιέρης, αλλού αναφέρεται ως Πελοποννήσιος6, ενώ η εφημερίδα «Αθηνά» στην εκτενή αναφορά της περί την δίκη τον αναφέρει επίσης ως υιό του Αποστόλου, ενώ παραπέμπει και σε δημοσίευμα του «Αιώνα» που σημειώνει ότι ήταν γεννημένος στη Μοθώνη7.
Αλλ’ ο Κρητικός Νικόλαος Ρενιέρης εκείνη την εποχή φυσικά δεν ήταν 38 ετών αλλά 82, ήταν γιος του Μάρκου και όχι του Αποστόλου ή του Αντωνίου, κι είχε γεννηθεί στα Παλιά Ρούματα Χανίων, κι όχι κάπου αλλού στην Ελλάδα.
Ας σημειωθεί ότι το πρακτικό αριθμ. 1025/12-7-1840 του Δικαστηρίου των εν Αθήναις Πλημμελειοδικών καθώς και η σχετική απόφαση δημοσιεύονται στο φ. της 21ης Ιουλίου 1840 της εφημερίδας ΑΙΩΝ – εννοείται με τα ονομαστικά στοιχεία που παρατέθηκαν παραπάνω.
3. Η εφημερίδα ΑΙΩΝ, που επετίθετο στην Εταιρεία και τα στελέχη της με
απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, αναγγέλλει στο φύλλο 825/15-11-1847 το θάνατο του καλού καγαθού γερουσιαστή Ν. Ρενιέρη: Σήμερον απεβίωσεν εις έσχατον γήρας ο καλός καγαθός Ν. Ρενιέρης, Γερουσιαστής. Εις το επόμενονφύλλονθέλομεν αναφέρει περί του πολιτικού βίου του μακαρίτου.
Και στο φύλλο 830/3-12-1847της ίδιας εφημερίδας δημοσιεύεται ο μακροσκελέστατος επικήδειος λόγος που είχε εκφωνήσει ο Μισαήλ Αποστολίδης, που καλύπτει μια ολόκληρη σελίδα της εφημερίδας, όπου περιγράφεται ο εξαιρετικός χαρακτήρας του φιλοπάτριδος Ρενιέρη, η δράση του, η ταπεινότητα, η πραότητα και λογική του, η τεράστια συμβολή του στον Αγώνα, η διαδρομή του και τα αξιώματα τα οποία του εμπιστεύτηκε η πατρίδα και τα οποία ετίμησεσ΄όλη τη ζωή του, ουδέποτε σκεπτόμενος τον πλουτισμό, παρά την πενία και τις προσωπικές τραγωδίες που τον βρήκαν. Φυσικά στον επικήδειο δεν υπάρχει καμμιά αναφορά για δραστηριότητά του στην «Φιλορθόδοξο», έστω με κομψό ή διπλωματικό τρόπο, αλλά ούτε κι ο υπόλοιπος Τύπος δημοσίευσε κάτι σχετικό.
Και εγείρεται το ερώτημα πώς είναι δυνατόν ο ένας Ρενιέρης της Εταιρείας να χαρακτηρίζεται από τον ΑΙΩΝΑ απαξιωτικά ως προς τη συμπεριφορά και τις ενέργειές του και – στην ίδια εφημερίδα - ο αποθανών οκτώ χρόνια αργότερα Ρενιέρης να τιμάται στο έπακρον με τόσο επαινετικά λόγια για τη διαδρομή του, την προσφορά και τη φιλοπατρία του.
4. Όπως προαναφέρθηκε, ο Ρενιέρης, αν και υπέργηρος, διετέλεσε πρόεδρος της Κεντρικής των Κρητών Επιτροπής που σκοπό είχε την οργάνωση και ενεργό υποστήριξη της Κρητικής Επανάστασης του 1841, καθώς επίσης Σύμβουλος Επικρατείας, εκλέχθηκε πληρεξούσιος της Γ΄ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις Εθνικής Συνελεύσεως (1843),καισυμμετείχε στην Επιτροπή Σύνταξης του Συντάγματος του 1844.
Αλλά πώς θα μπορούσε να καταλάβει αυτά τα αξιώματα και να εκλεγεί εάν είχε συμμετοχή στην «Φιλορθόδοξο Εταιρεία» μόλις το 1839 και μετά την πολιτική αναστάτωση, τα Δικαστήρια και τις αποφάσεις για τα στελέχη της?
Ο Νικόλαος Ρενιέρης άφησε την τελευταία του πνοή το 1847, σε ηλικία σχεδόν 90 ετών κι αφού η μοίρα του επιφύλαξε ανείπωτη πικρία, από σωρεία οικογενειακών συμφορών: είχαν πεθάνει πριν από αυτόν ο γιος του και τα εγγόνια του, ενώ, όπως προαναφέρθηκε, ήδη είχε επέλθη ο θάνατος και της κόρης του παλαιότερα.
Ως αναφέρεται, ο Ρενιέρηςπέθανε πλήρης ημερών σε ηλικία 90 ετών επί της ψάθης, στις 14 Νοεμβρίου 1847, ενώ η οικογένειά του λιμοκτονούσεν, και κηδεύτηκε με έξοδα των συγγενών του!
Στην εφημερίδα «Η Εθνική» (φ. 148/20-11-1847) σημειώνεται: Την 14 ισταμένου ο κύριος Ρενιέρης, γερουσιαστής, παλιός και σεβάσμιος πολίτης, απεβίωσε, πολλαχώς και πολυετώς την πατρίδα υπηρετήσας. Γέρων υπερογδοηκοντούτης, προ πολλού ήδη νοσηλευόμενος, προ ολίγου δε μεγάλα παθών οικιακά δυστυχήματα ικανά να κλονίσωσι και νεανίου την ύπαρξιν, έτι δ’ εσχάτως ασθενήσαςετελεύτησεν εκ νόσου ήκιστα σχέσιν προς την καρδίαν ή την συνείδησιν εχούσης. Αλλ’ όμως τους επισκεφθέντας αυτόν ιατρούς, αγγραμμάτους και θανάτου αξίους όντας, περιμένει η θεία δίκη, διότι δεν διέγνωσαν της νόσου το αίτιον….
Τα στοιχεία που παρατέθηκαν σε αυτή την έρευνα είναι σαφή και τεκμηριωμένα και επιφέρουν ανατροπή ως προς την από πολλών δεκαετιών άποψη για τη συμμετοχή στη συνωμοτική οργάνωση μιας εξέχουσας προσωπικότητας της εποχής του. Και σίγουρα η συνεχιζόμενη έρευνα αποδίδει συνεχώς νεότερα. Ίσως οι πιο δύσπιστοι να διερωτώνται ακόμη: Ήταν τελικά ο Κρητικός Πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής και Αρμοστής Κρήτης Νικόλαος Ρενιέρης στέλεχος της συνωμοτικής «Φιλορθοδόξου» Εταιρείας, ή μια συνωνυμία με ένα τυχοδιώκτη τον κατατρύχει και θα πρέπει επιτέλους να αποκατασταθεί το λάθος που βαρύνει το όνομα του ευπατρίδη τόσα χρόνια; Τα τεκμήρια πάντως είναι αρκούντως εύγλωττα.
1.Πλουμίδης, Δετοράκης Μαν. κ.α.
2. Μαραγκού – Δρυγιαννάκη Σπάρτης Η Φιλορθόδοξος Εταιρεία και η μεταστροφή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής προς τη Ρωσία, Διδακτορική διατριβή. Αθήνα 1995, Τύπος Αθηνών της εποχής, κ.α.
3 ΑΙΩΝ 4/2/1840
4 Μαραγκού– Δρυγιαννάκη .ο.π. σελ. 143.
5 Μαραγκού– Δρυγιαννάκη .ο.π. σελ. 103.
6 Πετρόπουλου Α. Ιωάννη, Πολιτική και συγκρότηση κράτους στο Ελληνικό βασίλειο (1833-1843), Αθήνα 1997.
7 «Αθηνά» φ.683/6-1-1840.
*Ειδ. Συνεργάτης των Γενικών Αρχείων του Κράτους
_page-0001.jpg)
_page-0001.jpg)
_page-0001.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
