Δρ Δημητρης Ανυφαντάκης, MSc,PhD
Συντονιστής Επιστημονικής Λειτουργίας, Διευθυντής Κέντρου Υγείας Κισσάμου
Αν υπάρχει μία λειτουργία που επηρεάζει τα πάντα στον ανθρώπινο οργανισμό, τη μνήμη, τον μεταβολισμό, την καρδιά, ακόμη και την ικανότητα διαχείρισης του στρες, αυτή είναι ο ύπνος. Κι όμως, στην εποχή των οθονών, της υπερέντασης και της συνεχούς εγρήγορσης, ο ποιοτικός ύπνος ολοένα και λιγοστεύει.
Το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς η κόπωση. Οι διαταραχές ύπνου εξελίσσονται σε μια σιωπηλή αλλά σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία, με επιπτώσεις που αγγίζουν όχι μόνο το άτομο, αλλά την οικογένεια και τελικά ολόκληρο το σύστημα φροντίδας.
Γι’ αυτό και οι σύγχρονες ευρωπαϊκές οδηγίες είναι ξεκάθαρες: η πρώτη γραμμή άμυνας βρίσκεται στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας. Εκεί όπου, με σωστή συζήτηση, καταγραφή των συνηθειών ύπνου και έγκαιρη αναγνώριση προειδοποιητικών σημείων, όπως η υπνική άπνοια, μπορεί να γίνει παρέμβαση πριν το πρόβλημα χρονίσει και επιβαρύνει την υγεία.
Ύπνος: ο «ρυθμιστής» του οργανισμού
Ο ύπνος δεν είναι αδράνεια, είναι ενεργή ρύθμιση του σώματος. Επηρεάζει:
1. τις ορμόνες του στρες και της όρεξης,
2. τη μνήμη και τη συγκέντρωση,
3. τη διάθεση και την εσωτερική μας αντοχή
4. την αρτηριακή πίεση και τον μεταβολισμό.
Η χρόνια αϋπνία συνδέεται με υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, αύξηση βάρους, κατάθλιψη και γνωσιακή έκπτωση. Νεότερα δεδομένα δείχνουν ότι ο ανεπαρκής ύπνος επιταχύνει τη βιολογική γήρανση, μέσω μοριακών μηχανισμών όπως βράχυνση τελομερών και επιγενετικές αλλαγές.
Ροχαλητό και άπνοια: ο κρυμμένος κίνδυνος
Η αποφρακτική άπνοια ύπνου παραμένει ένα από τα πλέον υποδιαγνωσμένα νοσήματα. Τα προειδοποιητικά σημάδια – έντονο ροχαλητό, παύσεις αναπνοής, υπνηλία ημέρας – δεν πρέπει να αγνοούνται. Μεγάλες μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι η άπνοια αυξάνει τον κίνδυνο υπέρτασης, στεφανιαίας νόσου και εγκεφαλικού. Η κατάλληλη χρήση της συσκευής CPAP, που κρατά ανοιχτούς τους αεραγωγούς στον ύπνο, βελτιώνει τα συμπτώματα και μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για καρδιά και αγγεία.
Η κόπωση δεν αφορά μόνο τους ασθενείς
Στην επείγουσα φροντίδα, οι άνθρωποι που φτάνουν πρώτοι, διασώστες, οδηγοί ασθενοφόρων, νοσηλευτές και γιατροί, χρειάζονται καθαρό μυαλό όσο και οξυγόνο. Όταν ο ύπνος τους περιορίζεται, η επιστημονική βιβλιογραφία είναι σαφής: οι αντιδράσεις επιβραδύνονται, οι αποφάσεις γίνονται βαρύτερες και ο κίνδυνος λάθους αυξάνεται.
Γι’ αυτό διεθνείς οργανισμοί, όπως η American Academy of Sleep Medicine και το National Safety Council, τονίζουν ότι η ανάπαυση των ανθρώπων της πρώτης γραμμής δεν είναι θέμα άνεσης, αλλά ζήτημα ασφάλειας των συστημάτων υγείας. Γιατί η ασφαλής φροντίδα ξεκινά πάντα από έναν επαγγελματία που έχει προλάβει να ξεκουραστεί.
Η ΠΦΥ στο επίκεντρο της λύσης
Οι διαταραχές ύπνου σπάνια είναι μεμονωμένο πρόβλημα. Συνδέονται συχνά με άγχος, κατάθλιψη, χρόνιο πόνο, ορμονικές διαταραχές, κακή διατροφή, κάπνισμα ή λήψη φαρμακευτικής αγωγής που επηρεάζει τον ύπνο, όπως αντικαταθλιπτικά, κορτικοστεροειδή, διεγερτικά, β-αναστολείς ή αναλγητικά οπιοειδή
Σε αυτό το πλαίσιο, η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας αποτελεί το πρώτο κρίσιμο φίλτρο. Εκεί ο γιατρός μπορεί να αναγνωρίσει έγκαιρα τα αίτια του κακού ύπνου, να παρέμβει με τεκμηριωμένες οδηγίες και —όταν χρειάζεται— να παραπέμψει για εξειδικευμένη μελέτη ύπνου.
Πριν το πρόβλημα γίνει χρόνιο, η απάντηση ξεκινά από την κοινότητα.
Η θεραπεία δεν ξεκινά από χάπι
Η Γνωσιακή–Συμπεριφορική Θεραπεία για την Αϋπνία (CBT-I) αποτελεί την πρώτη γραμμή θεραπείας της χρόνιας αϋπνίας.
Με απλά λόγια:
Η καλύτερη θεραπεία για τη χρόνια αϋπνία δεν είναι το χάπι. Είναι να μάθουμε ξανά πώς να κοιμόμαστε σωστά. Πρόκειται για μια οργανωμένη καθοδήγηση από επαγγελματία υγείας, που βοηθά τον άνθρωπο:
• να αλλάξει συνήθειες που χαλάνε τον ύπνο,
• να μειώσει το άγχος γύρω από το «δεν θα κοιμηθώ»,
• και να επανεκπαιδεύσει το σώμα και το μυαλό να κοιμούνται φυσιολογικά.
Τα υπνωτικά φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν μόνο για λίγο διάστημα, όταν υπάρχει σοβαρή ανάγκη.
Τι μπορώ να κάνω μόνος μου για να κοιμάμαι καλύτερα
• Να κοιμάμαι και να ξυπνάω περίπου την ίδια ώρα κάθε μέρα
• Να μην κοιτάζω κινητό ή τηλεόραση πριν τον ύπνο
• Να αποφεύγω καφέ και τσιγάρο από το απόγευμα και μετά
• Να έχω ήσυχο, σκοτεινό και δροσερό δωμάτιο
• Να χρησιμοποιώ το κρεβάτι μόνο για ύπνο
Αν δεν με πάρει ο ύπνος σε μισή ώρα:
Σηκώνομαι από το κρεβάτι και κάνω κάτι ήρεμο, σε χαμηλό φως
(π.χ. διαβάζω λίγο, κάνω ήρεμες αναπνοές, τεντώνομαι ελαφρά, πίνω ένα ζεστό ρόφημα χωρίς καφεΐνη).
Αποφεύγω τηλεόραση, κινητό και έντονη δραστηριότητα.
Πέντε συνήθειες που υπονομεύουν τον ύπνο
1. Κινητό πριν την κατάκλιση
2. Ακανόνιστο ωράριο
3. Βαρύ φαγητό/αλκοόλ αργά το βράδυ
4. Καφές μετά τις 16:00
5. Άγχος και υπερδιέγερση πριν τον υπνο
Πότε να ζητήσω βοήθεια;
• Ροχαλητό που συνοδεύεται από παύσεις στην αναπνοή
• Έντονη υπνηλία μέσα στην ημέρα
• Αϋπνία που επιμένει πάνω από 3 μήνες
• Πρωινοί πονοκέφαλοι
• Αρρύθμιστη αρτηριακή πίεση
Τα σημάδια αυτά δεν είναι αθώα. Ο κακός ύπνος μπορεί να διορθωθεί, αρκεί να εντοπιστεί έγκαιρα. Η βοήθεια ξεκινά από μια απλή επίσκεψη στον γιατρό.
Βιβλιογραφία
1. Riemann D, et al. European guideline for the diagnosis and treatment of insomnia. J Sleep Res. 2023;32(6):e14035.
2. Riemann D, et al. Insomnia clinical practice recommendations—European Update 2024. Sleep Sci Pract. 2024.
3. Carroll JE, et al. Insomnia and telomere length in older adults. Sleep. 2016;39(3):559–564.
4. Sateia MJ, et al. Clinical practice guideline for chronic insomnia disorder in adults. J Clin Sleep Med. 2017;13(2):307–349.
5. Craciun ML, et al. Obstructive sleep apnea and cardiovascular outcomes: systematic review and dose–response meta-analysis. Medicina (Kaunas). 2025;61:1988.
6. Bradicich M, et al. Cardiovascular effects of obstructive sleep apnoea and impact of CPAP therapy. ERJ Open Res. 2024;10
7. European Society of Cardiology. Sleep apnea and cardiovascular disease: clinical overview. ESC Council for Cardiology Practice; 2024
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου