ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ, ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1980.

Νοτιοδυτικός προμαχώνας

Το Βενετσιάνικο αμυντικό σύστημα της περιοχής των Χανιών-το πιο ισχυρό στην Κρήτη-ξεκινούσε από δυτικά με την οχύρωση της δυσπρόσιτης νησίδας Ήμερη Γραμβούσα για την παρεμπόδιση της προσέγγισης στο εκεί "λιμάνι", συνεχιζόταν με το Φρούριο-οικισμό Καστέλι (Castel Chissamo), η κοντινή στην πόλη περιοχή προστατευόταν από τα δυο φρούρια στη νησίδα Θοδωρού, ακολουθούσε η οχυρωμένη πόλη των Χανιών και έκλεινε από την πλευρά του κόλπου της Σούδας με τη νησίδα του Αγίου Νικολάου και άλλα μικρότερα οχυρά. 

Η μπαρουταποθήκη που έγινε Τζαμί

Αξίζει τον κόπο η συνολική ανάδειξη του δικτύου αυτού, που έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς κατασκευάστηκε σε μια εποχή που το ευρωπαϊκό προμαχωνικό σύστημα άμυνας ήταν σε εξέλιξη.
Μιχάλης Ανδριανάκης

ΤΙ ΕΚΑΝΕ Ο ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΙ Ο ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ.....

Γράφει ο Μιχάλης Ανδριανάκης

 "Στην πέρα μπάντα τω Σφακιώ, στη Χώρα τω Ρεθέμνω, καμάραν εστελιώνανε και καθ' αργά εχάλα". Έτσι αρχίζει η η μακρόσυρτη παραλογή για την Ελληνιστική γέφυρα, την "Ελληνική Καμάρα", όπως τη λέει ο λαός, που κτίστηκε στα Ελληνιστικά χρόνια, ανάμεσα στη Μάζα και τις Βρύσες, επισκευάστηκε μετά από κάμποσους αιώνες στη Βενετοκρατία και κρατεί ακόμη γερή και περήφανη, παρά την εγκατάλειψή της. Αν ψάχναμε το πως τελικά στήθηκε αυτό το μικρό τεχνικό θαύμα, που είδε τόσα και τόσα και άντεξε άλλα τόσα, θα βλέπαμε πως ο πρωτομάστορας, γνωρίζοντας τι θα πει ποταμός, βρήκε το κατάλληλο σημείο, που είχε επιτόπου και το κατάλληλο πέτρωμα. Από την πλευρά που έρχεται το νερό, κάποιες μέρες με ορμή, έκοψε τις τεράστιες πέτρες, έκτισε το τόξο και τα "πόδια" της γέφυρας, φροντίζοντας να δημιουργήσει δυο πανίσχυρα, έντονα λοξά αναχώματα, ώστε κανένα εμπόδιο από αυτά που κουβαλά με ορμή ο ποταμός να μη μπορεί να χτυπήσει τα "πόδια", αλλά να κατευθυνθεί ανεμπόδιστα και να περάσει την καμάρα, όπως με παρόμοιο τρόπο έκαναν οι Βενετοί στη μεγάλη γέφυρα του Κλαδισσού. Για να "σταθεί" τελικά η γέφυρα που "ολημερίς τη χτίζανε και καθ' αργά εχάλα", χρειάστηκε όπως "εφώνιαξε μεγάλα", "ένα πουλί, καλό πουλί" να "στοιχειώσουνε άθρωπο στον πόδα τση καμάρας", που να μην ήτανε "μήδε κουτσός, μήδε χωλός, μήδε και διακονιάρης, παρά του πρωτομάστορα, το πρώτο ντου στεφάνι", δηλαδή να κάνει μια υπέρτατη θυσία (εδώ βέβαια θα έβαζε κάποιος το πονηρό ερώτημα "γιατί το πρώτο στεφάνι, για ν' ανοίξει το δρόμο στο δεύτερο;", αλλά αυτό το αφήνω σε άλλες ειδικότητες 😉). Και έτσι η ταλαίπωρη γυναίκα εξαπατήθηκε, ψάχνοντας δήθεν το δαχτυλίδι του πρωτομάστορα, που φρόντισε να την κουκουλώσει καλά-καλά ("Ένας χτυπά με το μυστρί κι άλλος με τον ασβέστη κι ο σκύλος πρωτομάστορας με το βαρύ πελέκι"), ώστε να στοιχειώσει καλά η γέφυρα. Έτσι έκαναν μια φορά τα σοβαρά έργα και γι αυτό μένουν στην αιωνιότητα.

Κι ας πήγαν πριν από κάμποσες δεκαετίες οι απόγονοί τους να φτιάξουν τη γέφυρα (ο Θεός να την κάνει γέφυρα) της "Εθνικής οδού" (ο Θεός να την κάνει Εθνική οδό αυτή τη σκοτώστρα) σχεδόν πάνω της. Να μου το θυμάστε πως σε μερικά χρόνια τη νέα γέφυρα θα τη χαλάσουν και θα την ξαναχτίσουν, αν δεν πέσει μόνη της (να ελπίσουμε πως τότε θα έχουν το μυαλό να τη μετατοπίσουν κάμποσο;). Όπως συνέβη κατά την τελευταία κακοκαιρία με τις τσιμεντένιες αυτές "γέφυρες" στο νομό μας που μετρούν μόνο κάποιες δεκαετίες ζωής. Δέστε κατασκευή, δέστε επιχωμάτωση, δέστε πάχος τσιμέντου και ήθελαν να περνούν και άνθρωποι από πάνω.
Ποια η διαφορά ανάμεσα στην Ελληνική Καμάρα και τις άλλες "Καμάρες", που-όχι χωρίς λόγο-συνοδεύονται από παρόμοιες, μακρόσυρτες παραλογές και τα σημερινά καραγκιοζιλίκια; Οι ΜΑΣΤΟΡΕΣ εκείνου του καιρού αντιμετώπιζαν το έργο τους με γνώση και ευθύνη απέναντι στην κοινωνία που τους πλήρωνε και έμειναν στην αιωνιότητα κι ας μη γνωρίζουμε τα ονόματά τους πολλές φορές, φτάνοντας στη θυσία ακόμη και του πιο αγαπημένου τους προσώπου. Οι απόγονοί τους δεν ξέρουν πως να φτιάξουν το έργο, ξέρουν όμως πως και τα χρήματα θα "αρπάξουν" και πως θα τα αυγατίσουν, κλέβοντας σε μέρες δουλειάς και υλικά. Κι ας τα πληρώνουμε εμείς ακριβότερα από ό,τι οι πρόγονοί μας και δυο και τρεις φορές. Άρχοντες είμαστε.΄Και δεν τους ζητούμε να κάνουν το ίδιο με τον πρωτομάστορα, απλά μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους σωστά και τίμια....

Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΘΑΣ.

 Γράφει ο Μιχάλης Ανδριανάκης
Είναι ένα από τα παρθένα ακόμη μέρη της δυτικής Κρήτης, καθώς η ανθρώπινη πλεονεξία και η στρεβλή τουριστική ανάπτυξη, που βασανίζει το νησί μας, δεν έχει φτάσει ακόμη εδώ, Είναι δύσκολη ακόμη και η πρόσβαση με αυτοκίνητο. Ένα μέρος όπου οι κάτοικοι του Ροδωπού εξακολουθούν να ασκούν με παραδοσιακό τρόπο τις αγροτικές τους δραστηριότητες και κυρίως την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομία. Εκεί στο παρθένο τοπίο με την κυριαρχία του σκίνου, αλλά και παλιά καρποφόρα δέντρα ακόμη ζωντανά, με διακριτές ακόμη τις παλιές επεμβάσεις των ανθρώπων για να το ημερώσουν, σώζονται μερικά παλιά μικρά μοναστήρια, δυστυχώς σε κακή κατάσταση και χρήση. Το ενδιαφέρον είναι, όπως προκύπτει από το σωζόμενο τοιχογραφικό διάκοσμο, πως αν και απομακρυσμένα από τα μεγάλα κέντρα και σε απομόνωση, έχουν αξιοποιήσει σημαντικούς ζωγράφους, γεγονός που δείχνει ο επίπεδο της παιδείας των ερημιτών που ζούσαν εκεί.

 Και εδώ στη μονή του Αγίου Γεωργίου, κοντά στις Μένιες, η εκκλησία και τα λίγα θολοσκέπαστα κτήρια, καθώς και ο πύργος (χωρίς μόνιμη εσωτερική σκάλα) διαφυγής από τους πειρατές, μας θυμίζουν πως κάποτε ο τόπος είχε ζωή. Λίγο παλιότερη (15ος αιώνας) η εκκλησία από τα υπόλοιπα κτήρια (γύρω στα 1530) δείχνει τη σταδιακή ανάπτυξη της μονής, αλλά και τους κινδύνους από τους πειρατές στην ερημική αυτή θέση. Καλό θα ήταν όμως οι κάτοικοι του Ροδωπού, ο Δήμος Πλατανιά και η Εκκλησία να δουν κάποτε και τις χρήσεις και να αξιοποιήσουν με σοβαρότητα τα στοιχεία από τις όμορφες αυτές φυσιολατρικές διαδρομές μέσα στη Σπάθα. Δεν μπορεί ένα τέτοιο μνημείο να συνεχίσει να είναι στον 21ο αιώνα, μάντρα για τις κατσίκες....

ΜΙΣΗ ΑΞΙΑ

Κάποιος την είχε στην κατοχή του για κάποια χρόνια, μόλις άνοιξε το Λαογραφικό Μουσείο στα Παλιά Ρούματα (τρομερά και δυσκολοεύριστα αντικείμενα έχει και αξίζει μια επίσκεψη σας) την πήγε και την άφησε στην πόρτα του.
Κατά τον κ. Ανδριανάκη είναι κτητορική επιγραφή με διάκοσμο. Μπορεί να είναι από εκκλησία, μπορεί όμως να είναι και από σπίτι.
Πάνω γράφει "σεπτεβρίου 16" ακολουθεί σταυροειδές διακοσμητικό σε κύκλο και ακολουθούσε η χρονολογία, που δυστυχώς είναι κατεστραμμένη. 
Στο σταυρό που είναι σε κύκλο το συνηθισμένο Ι(ΗΣΟΥ)Σ Χ(ΡΙΣΤΟ)Σ 
ΝΙ/ΚΑ.  (ΙΣ ΧΣ ΝΙ ΚΑ)
Από τις δυο πλευρές κυπαρίσσια, θέμα συνηθισμένο το 18ο αιώνα.
Από κάτω σε δυο σειρές:
ΜΑ....ΑΣ   ΔΙΤΡΙΟΣ  Πρόκειται για ονοματεπώνυμο του κτήτορα, ή ιδιοκτήτη) ΚΑΙ Ο ΓΑΡΨΑΣ ....... (άλλο όνομα δυσανάγνωστο. Αυτό πρέπει να είναι του μάστορα). 
Πρόκειται λοιπόν για επιγραφή του 18ου αιώνα, και αυτό συμπεραίνεται  από τα μοτίβα και τον τύπο των γραμμάτων. Ο "γλύπτης", ως συνήθως αγράμματος (αντί για "γράψας", "γάρψας", αντί για "Δημήτριος" "ΔΙΤΡΙΟΣ" και δυστυχώς υπάρχουν φθορές στο επώνυμο του ιδιοκτήτη, ή κτήτορα (αν είναι εκκλησία) και τη χρονολογία.
Υ.Σ Βέβαια η αξία της κτητορικής επιγραφής είναι μισή.... μιας και αυτός που την άφησε ανώνυμα έξω απο την πόρτα του Μουσείου δεν έδωσε στοιχεία που βρέθηκε και πότε... οπότε είναι δύσκολο να βρεθεί ο τόπος, ο ιδιοκτήτης ή η εκκλησία. Δυστυχώς αυτά γίνονται και αυτοί που το κάνουν νομίζουν οτι κάνουν το σωστό..αλλά δεν είναι έτσι. Χάνει την αξία της άμα δεν βρεθεί ολάκερη η ιστορία της.

ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ ΛΑΤΖΙΑΝΑ

 Έτσι ήταν και έτσι έγινε..βέβαια απο τότε πέρασαν πολλά χρόνια και μια συντήρηση την χρειάζεται όσο και ένα στέγαστρο.  

Η Αγία Βαρβάρα μνημείο 11ου αιώνα εκπέμπει σήμα κινδύνου. Ο ναός της Αγίας Βαρβάρας, στο μικρό συνοικισμό Λατζιανά, του Βουλγάρω(ν), κτίστηκε κατά τον 11ο αιώνα στον αρχιτεκτονικό τύπο του απλού σταυροειδούς με τρούλο. Πρόκειται για ένα εξαίρετο δείγμα αρχιτεκτονικής με εμφανείς τις επιδράσεις από την παράδοση της Κωνσταντινούπολης, όπως είναι τα τυφλά αψιδώματα στις όψεις, η διαμόρφωση των αψίδων του ιερού, τη χρήση της τεχνικής της "κρυμμένης πλίνθου" και άλλες λεπτομέρειες, που επιβεβαιώνουν τις σχέσεις της Κρήτης με την Πρωτεύουσα. Οι τοιχογραφίες, όσες σώζονται επιτόπου, ή έχουν αποτοιχιστεί (βρίσκονται στη Βυζαντινή Συλλογή Χανίων, το Μουσείο Μπενάκη-δανεισμός-και τις αποθήκες της 28ης ΕΒΑ), είναι επίσης έργα πολύ υψηλής ποιότητας, που οφείλονται σε κάποιον καλλιτέχνη από την Πρωτεύουσα. Ο ναός σωζόταν σε κατάσταση επικίνδυνου ερειπίου μέχρι το 1981, χαμένος μέσα στην πυκνή βλάστηση. Ένα μεσοβυζαντινό μνημείο της Κρήτης, που εκπέμπει σήμα κινδύνου.
Ο κ. Ανδριανάκης μάλιστα σε τελευταία του ανάρτηση λέει:
 - Κάναμε ό,τι μπορούσαμε στο παρελθόν για την αποκάλυψη και τη στερέωση του επικίνδυνα ετοιμόρροπου τότε μνημείου, προσπαθήσαμε να το εντάξουμε στο προηγούμενο ΕΣΠΑ, όμως-δεν ξέρω για ποιο λόγο-δεν εντάχθηκε. Κάποιες συμπληρωματικές μελέτες, που απαιτούνται, δεν είναι δύσκολο να γίνουν. Καλό θα ήταν το θέμα να μπει και πάλι σε υψηλή προτεραιότητα. Θα είναι μεγάλη απώλεια για την Κρήτη και τη Βυζαντινή Τέχνη γενικότερα, αν χαθεί. Είπαμε κρίση-κρίση, αλλά κάποια πράγματα έχουν την προτεραιότητά τους.
Καλό είναι να το δει και ο δήμος Κισάμου ζεστά το θέμα και να σκουντήξει εκεί που πρέπει, εξάλλου και ο κ. Νεκτάριος Ψαράκης ειδικό σύμβουλος του Δήμου Κισάμου επί τεχνικών θεμάτων μια καταγωγή απο εκεί κοντά την φέρνει.

ΕΝΑ ΑΚΟΜΗ ΕΓΚΛΗΜΑ......

.....μπροστά στα μάτια μας, συνέβη απόψε το βράδυ γύρω στις 9,30. Το διατηρητέο κτήριο των Ιταλικών Στρατώνων, ένα μνημείο από τα τέλη της Τουρκοκρατίας, έγινε κυριολεκτικά "παρανάλωμα του πυρός", όπως συνηθίζεται να λένε στις αντίστοιχες περιπτώσεις. Πολλοί οι παρόντες πολίτες, που-όπως και ο υποφαινόμενος-βιντεοσκοπούσαν ως Νέρωνες το εντυπωσιακό θέαμα, βρίζοντας τους πάντες φταίχτες και μη.
Παρών και ο Δήμαρχος συνεντευξιαζόμενος, παρούσα και η Γενική Γραμματέας του ΥΠΠΟ να βλέπουμε με απέραντη θλίψη το τρομερό αυτό θέαμα. Θυμηθήκαμε τις τραγικές στιγμές, όταν ένα άλλο ιστορικό κτήριο, η πρώην Νομαρχία (νυν Αντιπεριφέρεια) τυλίχτηκε στις φλόγες στο πλαίσιο διαμαρτυρίας κάποιων ντόπιων ντεληφυσέκηδων. 
Απόντες καταρχήν ο στρατιωτικός διοικητής και εκπρόσωπος του "ιδιοκτήτη" ΥΠΕΘΑ, υποθέτω αρμόδιος για τη φύλαξη του κτηρίου. 
Απούσα επί μακρόν η Πυροσβεστική Υπηρεσία, η έδρα της οποίας είναι λίγες εκατοντάδες μέτρα δυτικότερα. Ένα Πυροσβεστικό για ένα τόσο μεγάλο με πολλή ξυλεία κτήριο στο κέντρο της πόλης, είναι πολύ λίγο. Όταν έφτασαν μετά από πολλή ώρα και τα υπόλοιπα ήταν ήδη πολύ αργά.
Ακούστηκε με έμφαση ότι στο κτήριο ζούσαν κάποιοι "περιθωριακοί" τύποι, θέμα το οποίο θα πρέπει να εξεταστεί με επιμονή και να αποδοθούν ευθύνες.
Υπεύθυνοι για την εγκατάλειψη του κτηρίου στην τύχη του είναι διαχρονικά ο ιδιοκτήτης ΥΠΕΘΑ, που επιμένει να το κρατά χωρίς να φροντίζει για τη συντήρηση, και τη φύλαξή του, όπως γινόταν όταν ήταν ενεργό.
Υπεύθυνοι είναι οι αρμόδιοι φορείς της πόλης που ανέχτηκαν επί τόσα χρόνια να παραμένει το μνημείο σε αυτή την κατάσταση και δεν το διεκδίκησαν επίμονα για κάποια χρήση, που ταιριάζει, όπως ας πούμε η στέγαση του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, αίτημα που επανειλημμένα έχεις τεθεί σε "ώτα μη ακουόντων" (μόλις πρόσφατα το ζήτησε για τη στέγαση του Δημαρχείου ο Δήμαρχος).
Δε μπορώ να μην αναφερθώ στη λάθος διαχείριση της υπόθεσης ήδη από τη δεκαετία του 1970, όταν παραχωρήθηκε στο Δήμο ο συνεχόμενος ελεύθερος χώρος του "Στρατοπέδου Τζομπανάκη". Τότε κάποιοι είχαν προτείνει στο Δήμο να μην κτίσει τον απαράδεκτο τσιμεντότοιχο, που χωρίζει τους στρατώνες από το Στρατόπεδο, αλλά να θέσει με επιμονή ο αίτημα της παραχώρησης και του Ιστορικού αυτού μνημείου, ώστε να αντιμετωπιστεί με ενιαίο τρόπο σε όφελος της πόλης. Όμως το θέμα ξεχάστηκε και το δημόσιο αυτό κτήριο, όπως και πολλά άλλα, έμεινε στην τύχη του.
Θα κλείσω το πρώτο αυτό σημείωμα επισημαίνοντας ότι πρώτη δουλειά της Πολιτείας και του Δήμου (εκτός από το θέμα της αποκατάστασης) είναι να καταγραφούν όλα τα δημόσια κτήρια (διατηρητέα και μη) και να υποχρεωθούν οι "ιδιοκτήτες" τους να δεσμευτούν με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα για την αποκατάσταση, συντήρηση και μελλοντική χρήση τους.
Να αποδεσμευτούν άμεσα από απαράδεκτες χρήσεις, όπως η πρώην Μεραρχία και να εξασφαλιστεί η συντήρηση και φύλαξή τους, μέχρι να προχωρήσουν οι σχετικές διαδικασίες με ποινική ευθύνη των εκάστοτε υπεύθυνων.
Να αποφασιστεί σε ευρεία σύσκεψη η δυνατότητα αξιοποίησης κάποιων από τα κτήρια αυτά, ώστε να πάψει το φαινόμενο της στέγασης υπηρεσιών και φορέων "εδώ και εκεί", με την απειλή από τον εισαγγελέα της απόδοσης ευθύνης σε όσους ολιγωρούν.
Να υπάρξει ενεργή παρέμβαση των πολιτών στην υπόθεση.
Μιχάλης Ανδριανάκης

ΜΕ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ;

 Γράφει ο Μιχάλης Ανδριανάκης σε σχόλιο που έχει να κάνει με τα όσα συνέβησαν τις τελευταίες μέρες στην Κίσαμο με την εξαγγελία του υπουργού για νέα διαχείριση και κανονισμούς στην Natura  του Ελαφονησιού.
Από το διάλογο βλέπω ότι λείπει το θέμα της ανάδειξης και αξιοποίησης-στα όρια του επιτρεπτού-της νησίδας Γραμβούσα, ενός μοναδικού χώρου Ιστορίας, Πολιτισμού και Περιβάλλοντος. Τα σχέδια για ανάδειξή της στον πρώτο οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο του νομού με τα έργα υποδομής από το ΤΑΠΑ (που φθείρονται, ή καταστρέφονται από διάφορα εγκληματικά στοιχεία, που κανείς δεν τα γνωρίζει), η επί χρόνια άρνηση του Δήμου Κισάμου να συνεργαστεί με το ΥΠΠΟ και τις υπηρεσίες του, η στενή ιδιοκτησιακή αντίληψη του Δήμου με το νόμο του Βενιζέλου για τους βοσκότοπους, που ευνοεί τελικά μόνο τις αμετακίνητες κατσίκες, η άρνησή του να δεχτεί την πρόταση για εκμετάλλευση του έτοιμου κυλικείου και λειτουργίας των χώρων υγιεινής, δείχνουν πολλά για τη μέχρι σήμερα αναπτυξιακή λογική των παραγόντων της περιοχής. Στην ουσία μένει μια τριτοκοσμική εικόνα, σε όφελος μόνο κάποιων ιδιωτών και σε βάρος της αειφόρου ανάπτυξης, όπως την προβλέπουν οι Νόμοι και η εμπειρία από άλλες περιοχές και υπάρχει και σημαντική απώλεια εσόδων. Δεν ξέρω τι γίνεται αυτή τη στιγμή (αν δηλαδή έγινε κάτι από αυτά), αλλά αν θυμηθώ τα όσα γινόταν στο παρελθόν, μόνο απογοήτευση υπάρχει......

ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ

Γράφει ο Μιχάλης Ανδριανάκης

....σήμερα. Πριν από κάμποσα χρόνια είδαμε στο τέμπλο της εκκλησίας στο Μετόχι του Κουμαρέ, σε κακή κατάσταση τα δυο βημόθυρα με νεκρικά θέματα (Έγερση του Λαζάρου, Κοίμηση Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη, Άγιος Σισώης ενώπιον του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου). Διαπιστώθηκε πως προερχόταν από το κατεδαφισμένο στη δεκαετία του 1950 (για να ευρυχωρήσει η αυλή) κοιμητηριακό παρεκκλήσι του Αγίου Προκοπίου στη Μονή Γουβερνέτου, που κτίστηκε το 1548 . Στα εργαστήρια συντήρησης της 13ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στα Χανιά το εξαίρετο αυτό έργο της Κρητικής Σχολής, που ακολουθεί την παράδοση του Θεοφάνη του Κρητός, ξαναπήρε ένα μέρος από την αρχική του λάμψη από τον πρόωρα χαμένο έμπειρο συντηρητή Δημήτρη Τσίγκανα. Το ελάχιστο αυτό δείγμα, όπως και η εικόνα της Παναγίας από τον παλιό διάκοσμο της Μονής, δείχνουν τον πλούτο και την αξία του. Κάποια από τα ξυλόγλυπτα έγιναν στο παρελθόν, καυσόξυλα στο φούρνο της Μονής (προλάβαμε ελάχιστα) σε μια τάση "ανακαίνισης", που δυστυχώς συνεχίζεται και στις μέρες μας στο ταλαίπωρο μνημείο........

ΜΑ ΚΑΛΟΓΕΡΟΣ ΗΤΑΝ ΑΥΤΟΣ.......

 ......ή αρχιτέκτονας; 

Ο Ουκρανός (τότε Ρώσος) μοναχός Βασίλειος Γκρηγκόρεβιτς Μπάρσκυ (1701-1747), ήταν ένα πολύ ανήσυχο άτομο. Στο σύντομο χρόνο της ζωής του περιηγήθηκε τους ιερούς χώρους της Ορθόδοξης Ανατολής, από την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο μέχρι την Ελλάδα και το Άγιον Όρος. Δεν άφησε μοναστήρι για μοναστήρι να μην το επισκεφτεί και να μην αφήσει ένα πολύτιμο σχέδιο και ένα πλήθος πληροφορίες για το πως ήταν τότε. Τα σχέδιά του τα διακρίνει από τη μια κάποια αφέλεια, από την άλλη όμως φοβερή ακρίβεια είτε αναφέρεται στα κτήρια, είτε στον περιβάλλοντα χώρο, είτε στις καθημερινές δραστηριότητες των μοναχών. Δεν παραλείπει την παραμικρή λεπτομέρεια και η αρχαιολογική έρευνα επιβεβαιώνει την ακρίβεια των πληροφοριών που παρέχει. Μεταξύ του 1744 και 1746 επισκέπτεται για τελευταία φορά τη χώρα μας, ένα χρόνο πριν πεθάνει. Από τα επτά μοναστήρια που αποτύπωσε στην Κρήτη τα τέσσερα σώζονται και λειτουργούν μέχρι σήμερα στην περιοχή των Χανίων (Αγία Τριάδα των Τζαγκαρόλων, Μονή Γδερνέτου (Γουβερνέτου), Χρυσοπηγή και Γωνιά. Τα σχέδια του Barskij ήταν για εμάς τα προηγούμενα χρόνια πολύτιμος οδηγός στη σύνταξη των μελετών και την εκτέλεση εργασιών αποκατάστασης, όπου είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε την απόλυτη αξιοπιστία του.

Πρώτο παράδειγμα το μεγάλο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων, όπως ήταν πριν από τις εκτεταμένες προσθήκες του 19ου αιώνα στη δυτική, την ανατολική και τη νότια πτέρυγα. Στη μορφή αυτή περίπου επανήλθε από τη δεκαετία του 1970, χάρη στη στενή συνεργασία που είχαμε με τον τότε ηγούμενο π.Αθανάσιο Ντουρουντάκη και την υπόλοιπη αδελφότητα μεταξύ των οποίων ο επόμενος ηγούμενος π.Αμφιλόχιος Παπαγιαννάκης και ο αδελφός του Δαμασκηνός, σήμερα Μητροπολίτης Κυδωνίας και Αποκορώνου. Με τις πρώτες καθαιρέσεις κονιαμάτων φάνηκε η διαφορετική μορφή της δυτικής όψης με τη μνημειακή είσοδο, ακριβώς όπως τη σχεδιάζει ο Barskij. Φυσικά δεν υπάρχει ακόμη το ψηλό καμπαναριό. Στο σχέδιο η εκκλησία δεν έχει τρούλους, αφού ήταν ημιτελής από την κατάκτηση των Τούρκων το 1645, μέχρι το 1835 όταν ο Μουσταφά Ναϊλή πασάς έδωσε επιτέλους την άδεια να ολοκληρωθεί ο ναός. Φαίνεται το κομψό διώροφο κοιμητηριακό παρεκκλήσι στη νοτιοανατολική γωνία. Στη θέση της ανατολικής πτέρυγας σχεδιάζεται κήπος, αφού η Εκκλησιαστική Σχολή κτίστηκε μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα. Στο δρόμο προσπέλασης και γύρω από τη Μονή υπάρχουν πολλά κυπαρίσσια, από τα οποία και πήρε το όνομα Selvili Manastir (Το μοναστήρι με τα Κυπαρίσσια), γύρω-γύρω οι απέραντοι ελαιώνες και ψηλά αριστερά στο ύψωμα οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις της Κατσούφρας. 

Μιχάλης Ανδριανάκης

ΟΙ ΚΑΡΑΒΟΜΑΡΑΓΚΟΙ.....

Τους βλέπαμε κάθε πρωί μέχρι τη δεκαετία του 1980 έξω από τα Γραφεία της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων να δουλεύουν όλη μέρα, φτιάχνοντας σκαριά. Σχεδόν μάθαμε την τέχνη. Ο Θοδωρής Καραζεπούνης (μακαρίτης πια), ένας πανέξυπνος και πολύ ικανός άνθρωπος με χιούμορ ακόμη και στα δύσκολα και ο αδελφός του ο Χαραλάμπης. Ο πρώτος το μυαλό, ο δεύτερος τα χέρια. Και δε μπορούσες να καταλάβεις τις ανακατωμένες γραμμές, που σχεδίαζε πάνω σε μεγάλα στρατσόχαρτα, που ήταν το "αρχιτεκτονικό σχέδιο" όλης της κατασκευής. Μόνο αυτός καταλάβαινε. Τον θυμάμαι όταν έβαζε το τελευταίο ξύλο στο πέτσωμα, να μαζεύεται γύρω η μαρίδα του λιμανιού και να παρακολουθεί το "μαιτρ" επί τω έργω. Κι αυτός σοβαρός και αμίλητος, έπαιρνε με το μάτι τα μέτρα-το τελευταίο ξύλο ήταν πάντα πολύ παράγωνο-το έκοβε και ερχόταν έξω με ύφος. Το τοποθετούσε ακριβώς στη θέση του, χωρίς να χρειαστεί να το επεξεργαστεί για δεύτερη φορά. Και τότε ξέσπαγαν από γύρω-γύρω τα χειροκροτήματα και τα ζήτω. Κι αυτός να κάνει πως δεν ακούει.
Τότε στη δεκαετία του 1980, εκτιμώντας τη σημασία της δουλειάς του, τον βοηθήσαμε να μεταστεγαστεί στα τρία τελευταία νεώρια του Moro,που μέχρι τότε στέγαζαν δράσεις του Στρατού. Εκεί για πολλά χρόνια συνέχισε με τον αδελφό του και διάφορους εθελοντές να φτιάχνει αυτά τα ωραία και σίγουρα ξύλινα σκαριά. Και αυτή ήταν η καλύτερη αξιοποίηση του μνημείου. Μέχρι που η Ευρωπαϊκή Ένωση σε μια εγκληματική πολιτική, τα καταδίκασε σε θάνατο σε όφελος των πλαστικών. Σιγά-σιγά η ωραία ιδέα ξέφτισε και τα δυο από τα τρία νεώρια πήραν το δρόμο της "ανάπτυξης". Μένουν ωστόσο πάντα οι αναμνήσεις από μια παράδοση χιλιάδων χρόνων και τους ανθρώπους που την υπηρέτησαν με μεράκι. Και για κάποιους από εμάς, δεν είναι λίγο αυτό....    

ΑΠΟΨΗ

"ΕΙΜΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ, ΜΙΛΩ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ.......
....αλλά ζω στη Βόρεια Μακεδονία (ή Άνω Μακεδονία, ή Μακεδονία του Βαρδάρη, ή Gorna Macedonija στη Σλαβική γλώσσα)". Εκεί φαίνεται πως πάει το θέμα, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Υπουργού Εξωτερικών της γείτονος, ενώπιον του "ουδέτερου" μεσολαβητή κ. Νίμιτς, που σιωπούσε εύγλωττα, πέταξε όμως το καρφάκι "δεν έχει τεθεί θέμα Μακεδονικής ταυτότητας από την Ελλάδα". Είπε και κάτι ξεκάθαρο ο κ.Υπουργός Εξωτερικών, παραδεχόμενος ότι δεν έχουν ούτε αυτοί ούτε κανείς άλλος το δικαίωμα να "μονοπωλεί" το όνομα Μακεδονία. Δηλαδή ούτε αυτοί, ούτε εμείς, ούτε οι Βούλγαροι, οι οποίοι ωστόσο από χρόνια έχουν προσδιορίσει τη δική τους περιοχή, ως "Μακεδονία του Πιρίν". Για όποιον καταλαβαίνει, αυτό σημαίνει πως και εμείς θα πρέπει να προσθέσουμε ένα προσδιοριστικό επίθετο στη δική μας. Θέλουμε Νότια Μακεδονία, θέλουμε Ελληνική Μακεδονία, θέλουμε Μακεδονία του Αλεξάνδρου. Ο υπαινιγμός είναι σαφέστατος, για όποιον καταλαβαίνει. Και από την Ελληνική πλευρά (κυβέρνηση και κόμματα) δεν υπήρξε καμιά απάντηση, αλλά μάλλον ένοχη σιωπή. Μόνο ο Υπουργός Εξωτερικών θυμήθηκε λάθος το Μέγα Αλέξανδρο και το Γόρδιο Δεσμό: "Όσα δε λύονται, κόπτονται"...
Έγραφα προχθές πως η υπόθεση δεν είναι καθόλου απλή, ούτε πως ξαφνικά οι γείτονες παραδέχτηκαν το λάθος τους και έγιναν διαλλακτικοί, έστω κάτω από τη φοβερή πίεση που τους ασκείται(;) και την ανάγκη που έχουν. Όπως βάζουν το θέμα όμως, δέχονται ότι η χώρα τους αποτελεί μέρος της μεγαλύτερης ιστορικής γεωγραφικής ενότητας (ζητώντας να ισχύει το ίδιο για όλους). Παράλληλα-και εκεί δεν υποχωρούν, ούτε φαίνεται να το συζητούν- οικειοποιούνται τον όρο Μακεδόνας υποχρεώνοντας τους άλλους στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία να παραδεχτούν είτε πως είναι "Μακεδόνες", όπως οι "γνήσιοι" που ζουν στη "Βόρεια Μακεδονία", είτε να ψάξουν άλλο όνομα. Και ο όρος Μακεδονική γλώσσα αφορά στην πραγματικότητα σε ένα Σλαβικό ιδίωμα, που δεν έχει καμιά σχέση με τον ιστορικό χώρο και χρόνο, δεδομένου ότι οι αρχαίοι Μακεδόνες μιλούσαν την Ελληνική γλώσσα. Εδώ θα ήταν πιο σωστό να μπουν οι εθνικοί προσδιορισμοί "Σλαβομακεδόνες" και "Σλαβομακεδονική γλώσσα", που είναι-όπως και οι ίδιοι κουτοπόνηρα παραδέχονται-και η πραγματικότητα. Αυτό θα ήταν άριστο και για το ίδιο το όνομα της χώρας γιατί και μέρος της ιστορικής Μακεδονίας είναι και οι σημερινοί κάτοικοι είναι Σλάβοι, που έφτασαν εκεί πολύ μεταγενέστερα.

Αυτά τα ολίγα για να καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Και να θυμόμαστε πως η Ιστορία είναι πάντα ζωντανή και όποιον επιχειρεί να τη "δολοφονήσει", κάποτε τον εκδικείται. Καλό είναι λοιπόν η Κυβέρνηση και τα κόμματά μας να πάψουν να "παίζουν τις κουμπάρες" και να δέχονται τα φτυσίματα είτε από το Βορρά, είτε από την Ανατολή και να λένε πως ψιχαλίζει. Σωστή η θέση της Κυβέρνησης και όσων τη στηρίζουν με το θέμα του γεωγραφικού προσδιορισμού, αν δεν "πάει πακέτο" όμως με τα άλλα δυο, τότε κάναμε μια τρύπα στο νερό......
Μιχάλης Ανδριανάκης

ΑΠΟΨΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΞΑΚΟΥΣΤΗ......

Οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν πως η ιστορία επαναλαμβάνεται σε όλες της τις παραμέτρους και πως για μια ακόμη φορά βρισκόμαστε σε αδιέξοδο. Στη χώρα μας από τη μια μεριά οι "άνετοι" στο χειρισμό τέτοιων θεμάτων, από την άλλη οι "καμένοι στο χυλό" από την προηγούμενη φορά, από την άλλη οι πατριδοκάπηλοι και οι πλακατζήδες μαζί με μια μεγάλη μερίδα του λαού, που είναι γνήσιοι πατριώτες, που δυστυχώς πέφτουν συχνά στην παγίδα των κάθε λογής λαϊκιστών. Πριν από μερικά χρόνια, όταν ξαναπαρουσιάστηκε το πρόβλημα, υποτίθεται πως οι γείτονες είχαν κάνει μια υποχώρηση, αλλάζοντας τη σημαία με το άστρο της Βεργίνας, που είχαν αρχικά. Αν δούμε όμως τη συνέχεια και ιδίως τα τελευταία χρόνια με το πρόγραμμα "Σκόπια 2014", όπου γέμισαν τις πλατείες της πρωτεύουσάς τους με δαπανηρά αγάλματα και μνημειακά κτήρια (το κιτς σε όλο του το μεγαλείο) με στόχο την "τεκμηρίωση" του "Μακεδονισμού", όταν η χώρα αυτή έχει τόσα άλλα πιεστικά προβλήματα, αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό δεν είναι κάτι το απλό και συνηθισμένο. Είναι μια ιδεολογία, που εμφυτεύεται στο γειτονικό λαό με διαρκή και πολύπλευρη πλύση εγκεφάλου από τη νηπιακή ηλικία, που δύσκολα αλλάζει, ακόμη και αν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, όπως είναι οι Αλβανοί, δεν την ασπάζεται. Υποθέτω πως αντιλαμβανόμαστε ότι η οικονομική ζημιά και το γενικότερο κόστος που πλήρωσαν όλα αυτά τα χρόνια εξαιτίας της διαμάχης με την Ελλάδα ήταν απίστευτο. Όμως επέμειναν στις θέσεις τους, άσχετα αν η σημερινή, αδύναμη κοινοβουλευτικά κυβέρνηση, ισχυρίζεται ότι έχει αλλάξει πολιτική στον τομέα αυτό, πιεζόμενη εκ των πραγμάτων.
Είναι φανερό ότι οι μικρές και εύκολες υποχωρήσεις με τις αλλαγές του ονόματος του αεροδρομίου και της εθνικής οδού, έναντι κάποιων σοβαρών ανταλλαγμάτων από την πλευρά της Ελληνικής κυβέρνησης, είναι το "τυρί στη φάκα" για να φανεί ότι υπάρχει καλή διάθεση και πρόθεση για επίλυση του προβλήματος. Θα είχε αντίκρυσμα σαν "μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης", αν συνοδευόταν με καθαίρεση των εκτρωματικών αγαλμάτων και εγκατάλειψη, ή τροποποίηση του προγράμματος "Σκόπια 2014" (θα μπορούσαν μάλιστα να το συνδυάσουν με έρευνα για οικονομικά σκάνδαλα της προηγούμενης κυβέρνησης-που φαίνεται πως έγιναν-όπως συνηθίζεται στις Βαλκανικές χώρες) σε άλλες κατευθύνσεις πιο ωφέλιμες, καθώς και κάποιες άλλες ενέργειες που δεν απαιτούν νομοθετική ρύθμιση.
Το σοβαρότερο όμως θέμα της αλλαγής του ονόματος και των άλλων θεμάτων που σχετίζονται με τον αλυτρωτισμό, είναι σίγουρο πως δε μπορεί να λυθεί ούτε τώρα, ούτε στο μέλλον από την πλευρά τους. Αν τεθεί θέμα δημοψηφίσματος και στις δυο χώρες, δεν είναι καθόλου σίγουρο με την πόλωση που φουντώνει τελευταία από τους λάθος χειρισμούς αμφοτέρων, πως θα περάσει το "ναι". Από την άλλη οι πολλές αλλαγές στο Σύνταγμα της γειτονικής χώρας με μια τέτοια ισχνή πλειοψηφία(και ετερόκλητη σύνθεση) είναι σχεδόν βέβαιο-όπως το λέει ήδη ο Σκοπιανός πρωθυπουργός- ότι δεν θα περάσουν. Ό,τι γίνεται στην Ελλάδα σε επίπεδο κομμάτων και λαού, γίνεται και στην ΠΓΔΜ. Ακόμη και τα κόμματα που απαρτίζουν την κυβέρνηση, είναι διχασμένα. Όλοι ψαρεύουν σε θολά νερά και κοιτάζουν ποιος θα φορτώσει το "μουτζούρη" στον άλλο. Επομένως "μια τρύπα στο νερό".
Εμείς πιθανώς θα δώσουμε κάποια σοβαρά πράγματα-με βαρύτατο εσωτερικό κόστος και διχασμό-οι άλλοι θα δώσουν κάποιες υποσχέσεις, οι οποίες όμως είναι έως αδύνατο να υλοποιηθούν. Θα μας πουν "εμείς θέλουμε, αλλά δε μπορούμε να αλλάξουμε το Σύνταγμα" (όπως θα λέγαμε και εμείς σε ανάλογη περίπτωση). Και όπως έγινε και παλιότερα, αφού εξασφαλίσουν αυτά που θέλουν, θα συνεχίσουν στη γραμμή, που χάραξαν όλα αυτά τα χρόνια γιατί γι' αυτούς είναι θέμα επιβίωσης. Και οι δικοί μας θα συνεχίσουν να τσακώνονται μεταξύ τους για το ποιος είναι πατριώτης και ποιος είναι προδότης, γιατί έτσι μάθαμε ως γνήσιοι Έλληνες από αιώνων.
Μιχάλης Ανδριανάκης

ΜΟΝΗ ΓΩΝΙΑΣ 1903

Γράφει ο Μιχάλης Ανδριανάκης 
Μονή Οδηγητρίας Γωνιάς, στο Κολυμπάρι Κισάμου. Στην πρώτη φωτογραφία η μονή από το ύψος του παλιού καθολικού (δυτικά). Διακρίνονται τα εξωτερικά κτίσματα της δυτικής πλευράς. Στη δεύτερη απεικονίζεται η Μονή από τη βόρεια πλευρά (περίπου από την "Ορθόδοξη Ακαδημία"). Η φωτογραφίες είναι του ιταλού αρχαιολόγου G.Gerola.
Η μικρή αρχικά Μονή Γωνιάς ήταν κτισμένη στο ύψωμα δυτικά της σημερινής από το πρώτο μισό του 14ου αιώνα, εποχή κατά την οποία χρονολογείται το πρώτο στρώμα του τοιχογραφικού διακόσμου, που αποκαλύψαμε προ ετών. Στις αρχές του 17ου αιώνα ο λόγιος μοναχός Βλάσιος ο Κύπριος και ο Βενετοκρητικός Βενέδικτος Τζαγκαρόλος, φρόντισαν για την ανέγερση του νέου, εντυπωσιακού συγκροτήματος ανατολικά, δίπλα στην παραλία. Η μεταφορά συνδέθηκε με την εύρεση εικόνας της Παναγίας, η οποία επέμενε να επανέρχεται στη θέση που βρέθηκε.

Το επικλινές έδαφος "ισοπεδώθηκε" με τη βοήθεια υπόγειων θολωτών, βοηθητικών χώρων (ελαιοτριβείο,αποθήκες και κοιμητήριο κάτω από το ναό), που δημιουργούν τη μεγάλη, ισόπεδη αυλή. Το τρίκογχο με τρούλο καθολικό στο μέσο και ανατολικά της αυλής περιβάλλεται από τα φροντισμένα κτίσματα της μανιεριστικής τράπεζας και του ηγουμενείου και συμπληρώθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα με δυο παρεκκλήσια, νάρθηκα και υψηλό κωδωνοστάσιο. Η Μονή αποκαθίσταται τα τελευταία χρόνια με σωστό τρόπο, χάρη στη στενή συνεργασία της αδελφότητας με την αρμόδια 28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
Οι φωτογραφίες βρίσκονται στο αρχείο του Βενετικού Ινστιτούτου Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών

ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ ΣΠΗΛΙΑ

Εκκλησάκι του 13ου ή14ου αιώνα λίγο έξω απο την Σπηλιά Κισάμου μονόχωρος, καμαροσκέπαστος αφιερωμένος στην Παναγία την Μυρτιδιώτισσα με καλής ποιότητας παλαιολόγειες τοιχογραφίες των μέσων του 14ου αιώνα.

Στους τοίχους υπάρχουν χαράγματα με ημερομηνία 1451 και απο τις μαρτυρίες (δεν το διαπίστωσα) των κατοίκων ο εσταυρωμένος στα δεξιά όπως μπαίνουμε στο Ναό είναι με τα μάτια ανοικτά. 

Αξίζει μια βόλτα σας συνδυάζοντας το με επίσκεψη και στην άλλη ωραία εκκλησία του χωριού τον Μιχαήλ Αρχάγγελο.

ΟΙ "ΚΟΛΑΣΜΕΝΟΙ" ΚΑΘΟΛΙΚΟΙ....

Για τον αγιογράφο Μιχαήλ Βενέρη, που ζωγράφισε και την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στα Δελιανά Κισάμου στις αρχές του 14ου αιώνα, αλλά και άλλους κρητικούς αγιογράφους, οι Καθολικοί που πίεζαν τους ντόπιους να αλλάξουν δόγμα, ήταν καταδικασμένοι να πάνε στην Κόλαση. Έτσι τους εικονίζει δίπλα στους αιρετικούς (Άρειο, κλπ) και ανάμεσα στους άλλους "υπόδικους" που περιμένουν την κρίση κατά τη Δευτέρα Παρουσία, η οποία καταλαμβάνει σε μια πλήρη ανάπτυξη, το δυτικό μέρος της εκκλησίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο τους απεικονίζει, τονίζοντας κάποια στοιχεία, όπως τα χαρακτηριστικά ράσα (εξαίρεση τα "βυζαντινά", διακοσμημένα επιμάνικα) και τα ξυρισμένα πρόσωπα και κεφαλές ("παπαλήθρα") των ξενόφερτων μοναχών, αντί για τις μεγαλοπρεπείς "ιερές" γενειάδες των Ορθόδοξων κληρικών. Το τονίζουν ρεαλιστικά και ειρωνικά με την απόδοση των "αξύριστων" κεφαλιών, που μόλις έχουν αρχίσει να βγάζουν τρίχες. Η αντιμετώπιση των λατίνων κληρικών, αλλά και των Βενετών αρχόντων από τους αγιογράφους, δείχνει την αρνητική στάση του κλήρου και του λαού της Κρήτης απέναντί τους, που οδηγεί κατά τους πρώτους αιώνες της Βενετοκρατίας σε συνεχείς επαναστάσεις.
Μιχάλης Ανδριανάκης

ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ ΣΕ ΣΠΑΝΙΑ ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ

Το φρούριο της Γραμβούσας το 1625 (σχέδιο G.Corner). Το φρούριο από ανατολικά. Μοναδική πρόσβαση το δύσκολο, ανηφορικό μονοπάτι, που οδηγεί στην προφυλαγμένη πύλη. Διακρίνονται τα, σε επίπεδο θεμελίου σήμερα, κτήρια των στρατώνων, το Διοικητήριο στο κέντρο, η εκκλησία του Ευαγγελισμού, η πυριτιδαποθήκη. Κανόνια τοποθετημένα σε επίκαιρα σημεία του τείχους δείχνουν τις δυνατότητες άμυνας του απρόσιτου φρουρίου. Στην παραλία χαμηλά υπάρχει ο, ανακατασκευασμένος σήμερα, ναός των Αγίων Αποστόλων, κοντά στο πηγάδι με το υφάλμυρο νερό. Μια Βενετσιάνικη γαλέρα είναι αραγμένη στο ασφαλές, φυσικό λιμάνι, ενώ ένα ακόμη κτήριο στην παραλία εξυπηρετεί ανάγκες του λιμανιού. Ένα εξαιρετικό, πιστό σχέδιο από τη σειρά των σχεδίων με φρούρια της Κρήτης από το G.Corner.
Mιχάλης Ανδριανάκης

Υ.Σ Φυσικά διακρίνεται και το μονοπάτι που σήμερα είναι σε κακή κατάσταση...25.000Ε για την Γραμβούσα είναι λίγα και κανονικά θα έπρεπε είτε να κλείσει στις καλοκαιρινές επελάσεις είτε αυτοί που το επικαρπίζονται να τσοντάρουν κάτι ντις. Ο Νοών νοείτω!!! 
Το 1Ε που εισπράττει ο δήμος ανταποδοτικό, δυστυχώς δεν είναι για το κάστρο αλλά για τον Μπάλο.

ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ ΓΙΑ ΤΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866

Ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στον έρημο σήμερα οικισμό της Αράδενας Σφακίων, κτίστηκε κατά τις αρχές του 14ου αιώνα στη θέση του μεσαίου κλίτους της μίας από τις δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές που υπάρχουν στην έδρα της Επισκοπής ''Φοινίκης ήτοι Αραδένης''. Διαφέρει από στους υπόλοιπους σταυροειδείς με τρούλο ναούς της Κρήτης, διότι ακολουθεί εκφυλισμένες τάσεις της Ελλαδικής Σχολής ως προς την αρχιτεκτονική του. 
Το εικονογραφικό πρόγραμμα περιλαμβάνει όρθιους αγίους χαμηλά και σκηνές από τον ευαγγελικό κύκλο, το συναξάριο των Αρχαγγέλων, το βίο του Αγίου Νικολάου και τη Δευτέρα παρουσία. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος χρονολογείται τις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα και μπορεί να αποδοθεί με μεγάλη πιθανότητα στο γνωστό ζωγράφο Μιχαήλ Βενέρη.
Στο ναό αυτό βρέθηκε στο ευαγγέλιο του ναού του Μιχαήλ Αρχαγγέλου μια σημείωση (Έκδοση Βενετίας 1803 "Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων"). Την αντιγράφω ακριβώς:
"Επανάστασης της Κρήτης/ του 1866. Άρχησε/ κατά τους Απριλίους/ του 1866 και ετελίωσεν τους Ιανουαρίους του 1869/ και Αναχορίσαμε και εμείς από την/ νήσον εις τας 7 Ιανουαρίου 1869/ εβαρκαριστήκαμε από το λουτρόν/ της επαρχίας σφακίων, Με τους/ αρχηγούς και καπετανέους της επαρχίας/ ρεθύμνης Αγίου Βασιλίου Αποκορώνου και Σφακίον. Μαζή επτά σοματάρχαι/ τον ενθελονται, λ πετροπουλάκης/ Αντόνιος Μίτζας Μ Γάκης ηπιρότης Μηλτι/ άδης Ξανθουδάκης π. Ζερβομπεάκος Ανδρέας/ Τζάκονης κ(αι) Ν. Νικολαϊδης./ και αποχαιρετίσαμε την πατρίδα μας μερικ(οί) δια μερικόν κερόν και μερική δια πάντα.
Αναγνώστης Π.Γ. Μπονάτος.
Σε άλλη σελίδα η αφιέρωση του ευαγγελίου στην εκκλησία:
ΔΕΙΣΙΣ ΤΩΝ ΔΟΥ/ ΛΩΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΩΝ ΕΥΛΟΓΙΜΕΝΩΝ/ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΤΩΝ ΕΝΟΡΙΤΩΝ/ ΕΝ ΤΗ/ ΑΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΑΥΤΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ/ 1811 ΜΑΡΤΙΟΥ 26.
Μιχάλης Ανδριανάκης

Η ΜΕΘΗ ΤΟΥ ΝΩΕ.

Μετά τον Κατακλυσμό, ο Νώε ασχολήθηκε (στα υπόλοιπα μέχρι τα 950 χρόνια της ζωής του) με τα αγροτικά. Ανάμεσα στα άλλα, φύτεψε ένα αμπέλι, το οποίο έβγαλε σταφύλια. Τα έστυψε, δοκίμασε-φαίνεται λίγο παραπάνω-το χυμό και ήλθε σε κατάσταση πλήρους ευθυμίας. Πάνω στο τσακίρ κέφι, γδύθηκε και αποκαμωμένος έπεσε να κοιμηθεί. Έτσι γυμνό τον βρήκε πρώτα ο γιος του ο Χαμ, που τον ειρωνεύτηκε. Μπήκαν στη συνέχεια οι δυο άλλοι του γιοι, ο Σημ και ο Ιάφεθ, που με πολύ σεβασμό και πισωπατώντας για να μη βλέπουν τη γύμνια του πατέρα, τον σκέπασαν με ένα ρούχο. Όταν ο γέροντας συνήλθε και έμαθε τι έγινε, ευχήθηκε προφητεύοντας για το μέλλον των γιων του. Η προφητεία, του θεωρείται ότι προδιαγράφει την κατοπινή εξέλιξη του Κόσμου. Έτσι οι απόγονοι του Σημ (Σημίτες) διατήρησαν τη λατρεία στο Θεό και από αυτούς προήλθε ο Μεσίας, του Ιάφεθ απόγονοι είναι οι Έλληνες, Ρωμαίοι και λοιποί Ευρωπαίοι, που μέσω του Χριστιανισμού διεύρυναν τον αρχικό τους "χώρο", ενώ ο γιος του "καταραμένου" Χαμ Χαναάν και οι απόγονοί του (μουσουλμάνοι και λοιποί αφρικανοί), καταδικάστηκαν να είναι για πάντα υπηρέτες των άλλων.
Τη σκηνή της μέθης του Νώε δείχνει το εξαίρετο ψηφιδωτό από το βασιλικό παρεκκλήσι στο Παλέρμο της Σικελίας, την Capella Palatina, έργο σημαντικών καλλιτεχνών του 12ου αιώνα από το Βυζάντιο.
Μιχάλης Ανδριανάκης

Η ΙΣΧΥΡΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΚΟΡΔΥΛΗ

Μια αμφιλεγόμενη ως προς την ακρίβεια των πληροφοριών για την αρχική εγκατάστασή τους στην Κρήτη, είναι η υπόθεση των "δώδεκα αρχοντόπουλων". Πρόκειται για δώδεκα ισχυρές φεουδαρχικές οικογένειες με καταγωγή από το Βυζάντιο, που στάλθηκαν στην Κρήτη "για να ελέγξουν τον απείθαρχο πληθυσμό. Οι πληροφορίες προέρχονται κυρίως από πηγές της πρώιμης Βενετοκρατίας, όταν οι οικογένειες αυτές, συνήθως μετά από επαναστάσεις, προσπαθούσαν-και συνήθως κατάφερναν-να αποδείξουν ότι τα δικαιώματά τους προέρχονταν από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες. Και οι Βενετοί, στριμωγμένοι από τα γεγονότα, υποχρεωνόταν να τα ανανεώνουν και πολλές φορές να τα επαυξάνουν, όπως έγινε στη χαρακτηριστική περίπτωση της "Συνθήκης Καλλέργη", που υπογράφηκε το 1299 από του Βενετούς και τους παραχωρούσε ένα πλήθος από προνόμια.
Η ισχυρή οικογένεια των Σκορδύληδων εγκαταστάθηκε και φαίνεται ότι είχε τον πλήρη έλεγχο στις επαρχίες Σφακίων νότιου Αποκόρωνα και ανατολικού Σελίνου. Ήταν μια πολύ ισχυρή και τραχιά οικογένεια, στο ρόλο της οποίας θα πρέπει να αποδώσουμε κάποιες ιδιορρυθμίες, που εξακολουθούν να υπάρχουν ιδίως στην επαρχία Σφακίων. Από τους Σκορδύληδες κατάγονται άλλες μεγάλες οικογένειες της δυτικής Κρήτης, πολλές από τις οποίες υπάρχουν ακόμη. Ας δούμε τι αναφέρει σχετικά ο ενδιαφέρων σύμμεικτος κώδικας του 17ου αιώνα, που σώζεται στη Μονή Γωνιάς:

"Σκορδίλιδες εκ του μέρους της Μονής του Αγίου Ευθυμίου (εννοείται της Κωνσταντινούπολης):
Μαρίνος, Ιω(άννης), μιχαήλ, Καππάδωκ(ας), Γεώργιος, Βάρδας, Γαβριήλ, μανουήλ, κώνστας, νικηφόρος.
Από τους άνωθι είναι όλαις αι κάτωθι γενεαί:
Πάτεροι, Καψοκαλύβοι, ψαρομέλιγκοι, λουγκίνοι, κυριακόπουλοι, σαρακίνοι, λιγνοί, φινοκάλοι, μαραφαράδες, παπαδόπουλοι, κόντες, φούμιδες, λουμπίνοι, σεβαστοί, τραχινοί, νομικοί.
βαιλόπουλοι, πεζουλόκολοι". 
Πολλές από τις οικογένειες αυτές τις συναντούμε είτε στα χρόνια της Βενετοκρατίας, σε επιγραφές εκκλησιών, σε χαράγματα, ή έγγραφα από το αρχείο της Βενετίας. Οι Πάτεροι και οι Παπαδόπουλοι ήταν οι δυο κύριες οικογένειες που επικράτησαν στα Σφακιά. Οι Τραχινοί αναφέρονται σε επιγραφές εκκλησιών του Σελίνου και υπάρχει ακόμη ο οικισμός (των) Τραχινιάκω(ν) στην Κάντανο. Οι Σαρακίνοι εμφανίζονται ως αφιερωτές σε τοιχογραφημένους ναούς (Αστράτηγος της Αράδενας). Το όνομα Φινοκάλι σώζεται σε μια παραλία νότια του Ρεθύμνου με τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Οι Φούμηδες αναφέρονται επίσης ως αφιερωτές σε εκκλησίες της Κυδωνίας (Θέρισσο) και εξακολούθησαν μέχρι πρόσφατα να παίζουν σημαντικό ρόλο. Μέλη των οικογενειών των Ψαρομήλιγκων και των Μαραφαράδων έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα χρόνια της Βενετοκρατίας. Η οικογένεια Κόντε (ή Κόντοι), που κυριαρχούσαν στον Αλίκαμπο, διώχτηκαν από εκεί από τους Βενετούς για τις "παράνομες" δραστηριότητές τους.
Μια ιστορία λοιπόν με πολύ "μύθο" στην αρχή της, αλλά και με πολύ ενδιαφέρουσα συνέχεια.....
Μιχάλης Ανδριανάκης

ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΠΑΘΑΣ

Στην απόλυτη ερημιά της Χερσονήσου Σπάθας, όπου τα μικρά μοναστήρια του Αγίου Ιωάννη στο Γκιώνα, του Αγίου Παύλου και του Αγίου Γεωργίου στις Μένιες, προκαλεί εντύπωση η καλή ποιότητα της ζωγραφικής, που δείχνει και το υψηλό μορφωτικό επίπεδο των μοναχών. Και το πρώτο στρώμα του 14ου αιώνα στον αρχικό ναό και το δεύτερο του 15ου αιώνα στην επέκτασή του, είναι έργα ικανών ζωγράφων σε ένα επίπεδο ανώτερο από το μέσο της περιοχής των Χανίων.
Τα έργα αυτά ωστόσο, που έγιναν με τόσες δυσκολίες και ασφαλώς δαπάνες, δεν τα σεβάστηκαν οι διάφοροι, που κατά καιρούς έφταναν στον έρημο αυτό τόπο και φαίνεται πως το θεωρούσαν σαν μεγάλο κατόρθωμα, άξιο να το απαθανατίσουν πάνω στις τοιχογραφίες. Εξηνταέξι χαράγματα από τους τοίχους του μικρού ναού, αντιγράφει ο καθηγητής Δημήτρης Τσουγκαράκης, που μαζί με την Ελένη Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη μας έδωσαν πέρυσι από τις εκδόσεις της Ακαδημίας Αθηνών το "Σύνταγμα (Corpus) Χαραγμάτων εκκλησιών και μονών της Κρήτης. Τα περισσότερα από οπουδήποτε αλλού. Γραμμένα στα Ελληνικά και κυρίως στα Λατινικά από διάφορους, αναφέρονται στην παρουσία τους εκεί είτε ως προσκυνητές, είτε ως λειτουργοί, είτε ως ναυαγοί, ή σφουγγαράδες. Πολλές οι πληροφορίες σε ονόματα, επαγγέλματα και περιστατικά ανάμεσα στο 1514 και το 1608 κάνουν το ναό ακόμη πιο σημαντικό, αλλά και μας καθησυχάζουν ότι δεν είμαστε μόνοι μας και ότι βανδαλισμοί γινόταν σε όλες τις εποχές. 

Μεταγράφω δυο χαρακτηριστικά χαράγματα, που περιέχονται στην πρώτη φωτογραφία, όπως ακριβώς είναι γραμμένα: " "Hic fuit antonio Gavalla de miser Zuane a di 17 Febrario 1591" (Εδώ βρέθηκε ο Αντώνιος Γαβαλάς γιός του κυρίου Ιωάννη στις 17 Φεβρουαρίου 1591) και "1553 εβρησκόμην/στον ναόν τον αγίων απο/στόλων Πέτρου και/ Παύλου ηθέλησα/εγώ Μανουήλ σκου/ταριότης δια να γρά/ψω".
Μιχάλης Ανδριανάκης