ΜΠΑΛΑΝΤΙΝΗΔΕΣ

Μια αναφορά για την οικογένεια των Μπαλαντήνηδων (όπως την γράφει στο ημερολόγιο του) του γιατρού Μιχάλη Αναστασάκη).

Η οικογένεια κατάγεται απο το Θέρισσο και κατέβηκε στην Κίσαμο το 1860 περίπου και αφιερώθηκε ολόψυχα στην εξυπηρέτηση και τα συμφέροντα της Κισάμου. Έχει μέλη σε πολλά χωριά της επαρχίας και έβγαλε σπουδαίους επιστήμονες, γιατρούς, δασκάλους και διδασκάλισσες, οπλαρχηγούς και τον πολιτευτή Εμμανουήλ Μπαλαντίνο. Ο πατέρας Στυλιανός Μπαλαντίνος διακρίθηκε στις επαναστάσεις του 1866 και 1878 και έγινε και οπλαρχηγός στην επανάσταση του 1896. Με δική του σημαία έλαβε μέρος στη μάχη της Γωνιάς 1866, του Μοδίου 1878, Κανδάνου 1896-97. Μαζί του και δυο γιοί του Μιχάλης και Γιώργος έλαβαν μέρος με προθυμία στις μάχες αυτές. 

 Ο Εμμανουήλ Μπαλαντίνος (1876-1962) απο τα Δελιανά στενός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου έλαβε μέρος στην επανάσταση του Θερίσσου, εξελέγη βουλευτής τρεις φορές και ήταν πληρεξούσιος του νομού Χανίων στην κρητική Βουλή στην Αθήνα. Στους Βαλκανικούς αγώνες ήταν ο αρχηγός της Ιππικής Φάλαγγας Κισάμου. Συμμετείχε στο τάγμα των Κρητών εθελοντών που πολέμησε στην Ήπειρο κατά το 1912-13 και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απελευθέρωση του Μετσόβου, μαζί με τον Νικόλαο Μαλανδράκη. 

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟ 1880 ΣΤΗΝ ΚΙΣΑΜΟ

 Αποσπάσματα απο το Ημερολόγιο του Μιχάλη Αναστασάκη.
Στην Επαρχία, την εποχή εκείνη, οίκημα κατάλληλο για Δημοτικό Σχολείο δεν υπήρχε.
Ενθυμούμαι (προ του 1880) ότι σχολείο χρησιμοποιούσε ο δάσκαλός μας Ε.Ψ. μικρο δωμάτιο στο σπίτι του 5X5, όπου έμπαιναν 30 μαθητές με ένα μόνο παράθυρο, σε κακή κατάσταση διάτρητο και με την πόρτα τελείως σάπια. Η στέγη του ήταν από χονδρούς δοκούς, ξύλινους, και από πάνω λεπίδα, ή χώμα. Όταν έβρεχε τα νερά έπεφταν απο την οροφή, ο ψυχρός άνεμος που έμπαινα απο το σπασμένο παράθυρο και την πόρτα μας έκανε να τρέμουμε. Κάθε μαθητής, έφερνε το κάθισμά του μερικοί δε είχαν για κάθισμα μια πέτρα. Οι γονείς μας πλήρωναν στον δάσκαλο μισό μπεσιλίκι (μίαν Μουχαντζερίνα ίσο με μισή χρυσή δραχμή το μήνα.)
Από το 1881 και μετά άρχισαν οι Δημογέροντες και οι Πρόκριτοι των χωριών, κάπου κάπου άρχισαν να φτιάχνουν θρανία αλλά και να φροντίζουν να βρίσκουν κατάλληλα κτήρια, όχι βεβαία όπως τα της σημερινής εποχής.
Γνώρισα δασκάλους σε διάφορα χωριά, δίδασκαν όχι τίποτα περισσότερο από όσα είχαν μάθει εις την Μονή Γωνιάς. Εννοείται οτι η ποιότης των δασκάλων ήταν παρόμοια σχεδόν σε όλη την ύπαιθρο τα χρόνια εκείνα. Εξαίρεση αποτελούσε μόνο ο Αποκόρωνας όπου η παιδεία, χάρις στον τότε Διοικητή (Μουτεσαρίφην), Σάββα Πασσά, που προστάτευε τα γράμματα από το 1866, η εκπαίδευση ήταν πολύ αναπτυγμένη. Από το 1882 η Κίσσαμος καλούσε (Ελληνο)δασκάλους απο τον Αποκόρωνα όπως τον Γε. Πορτολάκη, Χαρ. Παπαδάκη, Σκαμνάκη και Κουτσουδάκη Αρχιμανδρίτη. Έτσι οι πρώτοι Δήμαρχοι τότε Ίω. Μαλανδρής, Εμ. Ζωγράφος και Νικ. Ε. Αναστασάκης ίδρυσαν Ελληνικά Σχολεία σε Γριμπηλιανά, Σπηλιά, και Δρακώνα.
Οι δάσκαλοι σύμφωνα με την αντίληψη της εποχής εκείνης τιμωρούσαν τα πάντα. Ενθυμούμαι ότι έστεκαν τους άτακτους και αμελείς μαθητές με το ένα πόδι επί ώρα, τούς υποχρέωναν να έχουν την μίαν χέρα υψωμένη επί πολύ ώρα και τον δείκτη του χεριού και αυτόν όρθιο. Γονάτιζαν τους άτακτους και αμελείς στα χαλίκια. Είχαμε στη 1η Ελληνικού τον Ελληνοδιδάσκαλο Σ. Λανδράκη ήταν πάρα πολύ αυστηρός χαρακτήρας και εφάρμοζε τις παραπάνω τιμωρίες. 
Στα Δημοτικά Σχολεία της εποχής εκείνης οι δάσκαλοι το Σάββατο μας επέβαλλαν και έλεγχαν αν είχαμε κομμένα τα νύχια μας, τα αυτιά καθαρά, να είμαστε λουσμένοι μιας και Κυριακή όλοι έπρεπε να πάμε στην εκκλησίαν. Ο δάσκαλος διέταζε απο το Σάββατο ποιος μαθητής θα έλεγε τον Απόστολο, ποιος το Πιστεύω, ποιος το Πάτερ ημών. Οι καλλίφωνοι μαθητές έπρεπε να βρίσκονται δίπλα στον δεξιό ψάλτη και οι άλλοι πλησίον του αριστερού για να κρατούν το ίσο. Οι μαθητές όλοι ήταν τρομοκρατημένοι με τις τιμωρίες και ως εκ τούτου πάντα υπακούαμε.

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Στα χρόνια προ του 1881 εξετάσεις δεν εγίνοντο, αλλά μόνο ο Κολυβοδιδάσκαλος της εποχής, με τις γραμματικές γνώσεις που είχε, έδιδε το ενδεικτικό εις τους τελειόφοιτους, με την ευχή  του να γίνει ο μαθητής Αναγνώστης ή παπάς, διότι τα είχε διδαχθεί όλα, όπως έλεγε.

Αργότερο όταν άρχισαν να υπάρχει κάποια στοιχειώδη οργάνωση από τα λεγόμενα Τμήματα Εκπαιδευτικών Εφορειών, στα μέσα του Ιουνίου έστελναν οι Εφορείες Χανιών, στα επαρχιακά Σχολεία, ανώτερους Εκπαιδευτικούς για την διεξαγωγή νομίμων εξετάσεων, για την βαθμολόγηση αλλά και την παροχή ενδεικτικών ή απολυτηρίων. Θυμάμαι τέτοιους ανωτέρους δασκάλους τους Κιουρτσιδάκη, Παπαδάκη κι’ άλλους.

Αφού γράφω για εξετάσεις, πρέπει να σημειώσω ότι στην πόλη των Χανίων οι ετήσιες εξετάσεις είχαν πανηγυρικό χαρακτήρα. Για τον λόγο αυτό καλούσαν και τους γονείς των μαθητών και της πόλης αλλά και της Επαρχίας και το σχολείο εστολίζετο. 

Το 1889 στις εξετάσεις του Γυμνασίου παραβρέθηκε και ο τότε Τούρκος Γενικός Διοικητής μετά του επιτελείου του, γιατί λόγω της επανάστασης η Τουρκία αντικατέστησε τον Χριστιανικό Γενικό Διοικητή.

Στην Κίσαμο ο πρώτος που ίδρυσε Ελληνικό σχολείο ήταν ο Παρθένιος Περίδης, ο οποίος με την επάνοδο του απο την Αθήνα όπου τον είχε στείλει η Ιερά Μονή Γωνιάς να σπουδάσει θεολογία, ίδρυσε το Ελληνικό Σχολείο στα Γριμπηλιανά στα εκεί οικήματα της Μονής, αλλά ως πρωτεργάτης της Επανάστασης του 1866 και αφού εκλέχτηκε Πρόεδρο της Επαναστατικής Συνέλευσης, εγκατέλειψε το σχολείο και πήρε το όπλο του και την Ευαγγελική του ράβδο μαζί και ανέβηκε στα βουνά.

Αλλά ας επανέλθω στις τιμωρίες μας απο τους δασκάλους

Θυμάμαι δάσκαλος ο όποιος επειδή μαθητής ήταν πολύ άτακτος αλλά και στραβόξυλο και επειδή συχνά απουσίαζε από το Σχολείο, γιατί πήγαινε στις φωλιές και στους καβρούς, και παρόλο το ξύλο που έτρωγε δεν εσυμορφωνόταν. Κάποια μέρα τον πήρε ο δάσκαλος και τον πήγε και τον πέταξε μέσα σε ένα τάφο όπου τον άφησε για λίγο. Κάποιοι μαθητές που παρακολουθούσαν το συμβάν είπαν στον δάσκαλο οτι ο μαθητής δεν αναπνέει, ο δάσκαλος τρόμαξε και έτρεξε και έβγαλε τον μαθητή σε λιπόθυμη κατάσταση. Εννοείται οτι ο μαθητής αυτός δεν ξαναπάτησε στο σχολείο.

Κατά το 1881 όταν η Δημοτική εκπαίδευση ήταν ποιο οργανωμένη, στις Επαρχίες η Εκπαιδευτική Εφορεία έστειλε στους δασκάλους καρτελάκια χρώματος κιτρινωπού με την λέξη επιμελής, και μελανόχρωμα όπου ήταν τυπωμένη η λέξη αμελής. Τα καρτελάκια αυτά οι δάσκαλοι, έπρεπε να τα καρφιτσώνουν στο στήθος των μαθητών, τα κιτρινωπά στους επιμελείς και ήσυχους, τα δε μελανόχρωμα εις τους αμελείς και ατάκτους για παραδειγματισμό. Εννοείται ότι ή μέθοδος αυτή ήταν πολύ κακή και απαίσια, και καθένας μπορεί να φαντασθεί πόσον κακό έκανε στην διαπαιδαγώσηση των μαθητών.

 Οι καλοί μαθητές με το κίτρινα καρτελάκια υπερηφανευόταν και κορόιδευαν όσους φορούσαν το μελανό "παράσημο" του αμελή μαθητή, πολλοί απο τους τελευταίους εντρέποντο και δεν ξαναερχόταν στο σχολείο. Θυμάμαι μάλιστα ένα τον Γιάννη Τακτικάκη συμμαθητή μου, που έφυγε για τον λόγο αυτό και έγινε Μοναχός στο Άγιο Όρος και στην συνέχεια ένας απο τους διασημότερους αγιογράφους. Την χρονιά του 1881 μας δόθηκαν για πρώτη φορά  οι Πυθαγόρειοι Πίνακες για να μάθουμε τον πολλαπλασιασμό.

Αφού τελειώναμε τα επαρχιακά σχολεία μας έστελναν στα Χανιά στο Ελληνικό σχολείο (πριν ιδρυθούν στην επαρχία). Οι περισσότεροι μαθητές έμεναν (όσοι δεν είχαν συγγενείς στα Χανιά) σε μικρά και στενά δωμάτια, ανήλια, που δεν αεριζόταν καλά και με λίγο φωτισμό, τα περισσότερα στην Εβραϊκή συνοικία, Μεγάλο Χάνι (παραπλεύρως της Δυτικής Εκκλησίας) και στο Χάνι Μητσοτάκη νοτιότερα.

Θυμάμαι πολλούς συμμαθητές μου Γ. Μπιτσάκην, Κασσελάκην, Πρωϊμάκην, Γεμενάκην, Μαθιουδάκην, Πετρουλάκην, Περαθωράκην, Λουκάκην, Δημητριάδην, Χιονιάν, Τσαρδήν, Τσιριντάνην, Άγγελάκην, Κρομμυδάκην, Τριποδάκην καί άλλους. 

Το χειμώνα για να ζεσταθούν οι μαθητές άναβαν φουφούδες και ένας συμμαθητής μου απο Εννιά Χωριά Φέλεσάκης τον βρήκανε ένα πρωινό νεκρό εξαιτίας των αναθυμιάσεων.

Οι σημερινοί μαθητές, (1930) που πηγαίνουν στις πόλεις μεταβαίνουν με αυτοκίνητα, ενώ εμείς απο την επαρχία Κισάμου πηγαίναμε με μουλάρια και γαϊδούρια και ταλαιπωρούμεθα 5-10 ώρας (Εννέα Χώρια και Σέλινο) τα δε ρούχα μας τα στέλναμε στα χωριά για να τα πλύνουν σπάνια και δύσκολα. Οι δάσκαλοι σήμερα συμπεριφέρονται σαν γονείς και αδελφοί προς τους μαθητές, η μέθοδος, τα μέσα και τρόποι διδασκαλίας, είναι ανώτερα. Ένας απόφοιτος του εξεταξίου σχολείου σήμερα ξέρει πολύ περισσότερα από τον τελιόφοιτο του Σχολαρχείου.

- Όσοι μάθαμε τα χρόνια εκείνα γράμματα, κοπιάσαμε και ταλαιπωρηθήκαμε πάρα πολύ. Οι δε γονείς μας οι περισσότεροι υπέφεραν εξαιτίας αυτού οικονομικά.

Να σημειώσω ότι τα παλαιότερα χρόνια τα κορίτσια απαγορευόταν να φοιτούν στα σχολεία. Μόνο μετά την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας ιδρύθηκαν και τα Παρθεναγωγεία στα Χανιά και στην Κίσαμο!

Μιχάλης Αναστασάκης.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΑΤΡΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗ

Ένα πολύ λεπτό θέμα που δεν το ανοίγουμε για να δώσουμε συνέχεια απλά για να διαβάσουμε ορισμένες σημειώσεις απο το ημερολόγιο του ιατρού Μιχάλη Αναστασάκη σχετικά με τα γεγονότα που συνέβησαν λίγο πριν αποχωρήσουν οι Γερμανοί απο τα Χανιά, αλλά και με την κατάσταση του ΕΑΜ και ΕΟΚ στην Κίσαμο. 

- Να πω οτι στα Χανιά οι Γερμανοί έμειναν ως και τις 12 Ιουνίου του 1945 και έφυγαν με τον οπλισμό τους... ενώ στην Αθήνα έφυγαν τον Οκτώβρη του 1944, πράγματα που έχουν γραφτεί επανειλημμένως σε περιοδικά και εφημερίδες.

Στο Ημερολόγιο του Μιχάλη Αναστασάκη δεν υπάρχουν φώτο, και η πρώτη φώτο εδώ είναι τυχαία απο το αρχείο μου, η δεύτερη φωτογραφία μου την έστειλε ο αξιωματικός του Ελληνικού στρατού κ. Πυροβολάκης και εικονίζονται ο ίδιος με 4 άντρες στην αυλή του Αγίου Σπυρίδωνα το 1945.

  Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκα το ακόλουθο κείμενο σχετικά με τη μαρτυρία του Σταύρου Μπίρη*, «Την πρωτοβουλία για την συνάντηση ΕΟΚ-ΕΑΜ την είχε ο αντιπρόσωπος του Συμμαχικού Στρατηγείου στο Νομό Χανίων ταγματάρχης Αλέκος (Σαν Φίλντινγκ)» ο οποίος παραβρέθηκε στην υπογραφή της συμφωνίας. Προς την κατεύθυνση της συνεννόησης των αντιστασιακών οργανώσεων, για την αποφυγή κατοχικών εμφύλιων συρράξεων, την 7 Νοεμβρίου 1943 στο χωριό Μεσκλά, λίγο μακρύτερα από το Θέρισσο υπεγράφη η γνωστή ως συμφωνία του Θερίσσου μεταξύ των οργανώσεων ΕΟΚ και ΕΑΜ. Μεταξύ των αντιπροσώπων των δύο οργανώσεων συγκαταλεγόταν και ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος και συνέταξε το σχετικό χειρόγραφο. Τη συμφωνία διαπραγματεύθηκαν και υπέγραψαν οι Νίκος Σκουλάς και Κωνσταντίνος Μητσοτάκης από την πλευρά της ΕΟΚ και οι Μιλτιάδης Πορφυρογένης και Εμμανουήλ Μάντακας από την πλευρά του ΕΑΜ. Η συμφωνία του Θερίσσου συμπληρώθηκε με την συμφωνία της Τρομάρισσας, η οποία υπεγράφη την 15 Σεπτεμβρίου 1944.

Γράφει λοιπόν ο γιατρός στο ημερολόγιο του, (κρατάω την γραφή του) ενώ έχει υπογραφή η συμφωνία της Τρομάρισσας αλλά και οι Γερμανοί συνεχίζουν ....να σκοτώνουν στα Χανιά και στην επαρχία Κισάμου.

21 Οκτωβρίου 1944 

 Εις Καστέλλι Κισάμου εγένετο κατόπιν προσκλήσεως εξ όλης της επαρχίας σύσκεψις περί οργανώσεων. Ωμίλησαν πολλοί εν οις και εις Μαρής εκ Χανίων και Κισσαμίται Το πνεύμα η ενέργεια και διοργάνωσις ήτο Εαμική. Αι ενέργειαι των δεν επραγματοποιήθησαν. Ο Γ. Ντ εκ της ανατολικής Κισάμου μετά πολλών ενόπλων της ΕΟΚ δεν προσήλθε καίτοι εν Καστελλίω, αλλ' αντέδρασε καθώς και άλλοι εκλεκτοί της ΕΟΚ

13 Νοεμβρίου 1944 

 Σήμερον εγένετο κατόπιν προσκλήσεως συλλαλητήριον εν Καστελλίω είχον προσέλθει πλείστοι και εκ της ΕΟΚ και ΕΑΜ. Εις γυμνάσιον ωμίλησαν πολύ ωραία δυο καθηγητές, είπον αυτοί και άλλοι, οτι γίγνεται μάχη εις Κεραμειά μεταξύ επαναστατών και Γερμανών και οτι πρέπει να σπεύσουν όσοι έχουν όπλα εις βοήθειαν των αγωνιζόμενων. Εάν αδυνατούν, να δώσουν (τα όπλα) εις νεώτερους, όπως σπεύσουν εκεί. Πάντες εν αγαστή ομονοία εδέχτηκαν και πολλοί εδήλωσαν οτι θα μεταβούν.

20 Νοεμβρίου 1944

Προσκληθείς και μεταβάς εις την κοινή σύσκεψη ΕΑΜ-ΕΟΚ εις Καστέλλιον ( φαίνεται οτι ο γιατρός ήταν στις συναντήσεις και μιλάει επειδή τα έζησε τα γεγονότα) παρατήρησα πάνω απο 1.000 ένοπλους Κισσαμίτες, απο Κολένι, εως Καστέλλι διότι είχε διαδοθεί οτι οι Γερμανοί εκ Πλακαλώνων όπου απεσύρθησαν θα επιτίθετο. Δεν ήτο αληθές. Η σύσκεψις απέβλεπε την συνεργασία και των δυο. (ΕΑΜ-ΕΟΚ)

31 Ιανουαρίου 1945 

Εις Καστέλλι Κισάμου επήλθε σύγκρουσις μεταξύ των δυο παρατάξεων της ΕΟΚ και της ΕΑΜ και κατέλαβον οι μεν τον Παρθενώνα, οι δε τον Πύργον, προς ένοπλον ρήξιν. Ευτυχώς φρόνιμοι άνθρωποι επεμβάντες προέλαβον τον σπαραγμόν.

12 Φεβρουαρίου 1945

Συνέπεια συγκρούσεων εφονεύθει εις Καστέλι εις Εαμίτης και εις Εοκίτης. (αναφέρει ονόματα) Τη επεμβάσει φρονίμων απεσοβήθησαν μεγαλύτερα κακά.

Να πω οτι ενώ απ' όλη την Ελλάδα είχαν φύγει οι Γερμανοί στα Χανιά συνέχιζαν τους φόνους τους ανενόχλητοι. Γράφει και γι αυτό ο γιατρός.

14-Δεκ-1944 

Σήμερον περί την 11π.μ μετεφέρθηκαν υπέρ των 500 Ιταλών εκ διαφόρων καταυλισμών εις γήπεδον Σπηλιάς. Ανώτερος αξιωματικός και καθολικός Ιερέας ωμίλησεν επί πολύ εις τους στρατιώτες ζητήσας απ αυτούς όπως ορκισθώσιν οτι θα πολεμήσωσιν και θα συνεχίσουν τον πόλεμον μέχρι νίκης υπέρ Μουσολίνι και Χίτλερ. Πολλοί δεν ορκίστηκαν.

6-Φεβ-1945 

Γερμανοί φορούντες ρούχα πολιτικά ελθόντες εις Δρομόνερον με αυτοκίνητο επυροβόλησαν και εφόνευσαν 4 άνδρας, μια γυναίκα και ένα παιδί. Η πράξις αυτή των Ούνων έκαμε γενική κατάπληξιν. Βδελυροί δολοφόνοι.

28 Μαρτ.-1945

Οι Γερμανοί τρέχοντες προς Δρακόναν δια αυτοκινήτων εφόνευσαν τον Ιωάννη Σ. Φανδρίδη, προχωρούντες έτι περισσότερον προς Άστρικαν Καρρές και Ανώσχελην προέβησαν εις τον φόνον δυο παιδιών εις Άστρικαν 12 και 14 χρονών.

Σίγουρα καλές πληροφορίες απο τα 3 βιβλία  του γιατρού Μιχάλη Αναστασάκη (Ιστορία της Κισσάμου επί Τουρκοκρατίας (1939)- Αι Αξίαι της Κισάμου (1950) και το Ημερολόγιον της κατοχής (1954)), που δεν κυκλοφορούν στο εμπόριο και θα ήταν ίσως μια καλή ιδέα να τα ξανατυπώσουμε για να μπουν έστω στις βιβλιοθήκες μας, μιας και όλα περιέχουν αλήθειες.

Το 1984 ο σύλλογος Κισαμιτών Αττικής "Η Κίσαμος" επανεκτύπωσε το βιβλίο "Ιστορία της Κισάμου επί Τουρκοκρατίας", αλλά και αυτό είναι μάλλον εξαντλημένο..

*Σταύρος Μπίρης(1921-1999) ήταν Έλληνας πολιτικός του 20ού αιώνα. Ήταν βουλευτής Ρεθύμνης με το κόμμα της ΕΠΕΚ