Επειδή η ανέγερσις του διδακτηρίου του Δημοτ. Σχολείου Πλατάνου Κισάμου ήρχισε τον Σεπτέμβριον του έτους 1939, οπότε εξερράγη ο προ ολίγων ετών λήξας Β' παγκόσμιος πόλεμος, η δε αποπεράτωσίς του συνετελέσθη μετά εν έτος, εις περίοδον καθ’ ην η Πατρίς μας απεδύετο εις σκληρούς περί υπάρξεώς της αγώνας και επειδή κατά το χρονικόν τούτο διάστημα εις ουδέν άλλο ζήτημα εδίδετο η δέουσα προσοχή και σημασία παρά μόνον εις την σωτηρίαν της κινδυνευούσης Πατρίδος, δια την αιτίαν αυτήν έχω την πεποίθησιν ότι η Προϊσταμένη μου Υπηρεσία δεν έχει σαφή γνώσιν των αφορώντων την ανέγερσιν του ειρημένου διδακτηρίου. Όθεν προς ενημέρωσίν σας προβαίνω εις την εξιστόρησιν της ανεγέρσεως εν πάση δυνατή συντομία.
- Ότε τον Οκτώβριον του 1930 μετετέθην εις το σχολείον Πλατάνου επροξένησεν εις εμέ εντύπωσιν η κατάστασις του διδακτηρίου. Τούτο ήτο σκοτεινόν και ανήλιον με στέγην υπόσαθρον και ετοιμόρροπον. Τα παράθυρά του μικρά, άνευ υελοπινάκων, κλειόμενα διά παραθυροφύλλων άνωθεν των οποίων υπήρχον φεγγιται μικροί υελόφρακτοι, έδιδον την εντύπωσιν ότι ταύτα είναι φυλακής παράθυρα ή σχολείου.
Αι περιορισμένοι εις χώρον αίθουσαί του, ο ανεπαρκής αερισμός και φωτισμός αυτών, το εισδύον εκ των ρωγμών της στέγης, των θυρών και των παραθύρων κατά τον χειμώνα ψύχος, πάντα ταύτα παρεκώλυον την κανονικήν διεξαγωγήν της διδασκαλίας.
Η αυλή ούσα λίαν κατωφερής και ανώμαλος απέκλειε παντάπασι την εις αυτήν τέλεσιν του μαθήματος της γυμναστικής, ημπόδιζε την κυκλοφορίαν των μαθητών κατά τα διαλείμματα, διά τούτο ούτοι ούτε έτρεχον ούτε περιεπάτουν, αλλά ίσταντο όρθιοι ή εκάθηντο κατά γης.
Προ μιάς τοιαύτης καταστάσεως ευρεθείς, εσκέφθην ότι παρίσταται επιτακτική ανάγκη ανεγέρσεως νέου διδακτηρίου και ισοπεδώσεως της αυλής αυτού. Το σουηδικόν δάνειον περί ανεγέρσεως διδακτηρίων είχε εξαντληθεί.
Τούτο εσήμαινε ότι δεν ηδύνατο κανείς να υπολογίζει εις σημαντικήν κρατικήν αρωγήν. Η πραγματοποίησις τοιούτου έργου έπρεπε να στηριχθεί κατ’ ανάγκην εις τας εισφοράς των κατοίκων και της κοινότητος. Πρωτίστως έπρεπε να κατανοηθή υφ’ όλων ότι η ανέγερσις νέου διδακτηρίου είναι απαραίτητος και ότι τούτο πρέπει να γίνει το συντομώτερον. Υπεστήριζα την άποψην αυτήν, διότι οι περισσότεροι των κατοίκων εφρόνουν ότι το τοιούτον ήτο πράξις άσκοπος, εφ’ όσον το υπάρχον με μικράς επιδιορθώσεις και προσθήκας ηδύνατο κατά την γνώμην των να ανταποκριθή πλήρως εις τον προορισμόν του. Όταν διά καταλλήλων συζητήσεων επέτυχον να παραδεχθούν όλοι τας απόψεις μου, εμερίμνησα την διενέργειαν εράνων. Εράνους ενήργουν επί αρκετά έτη κατά την περίοδον της ελαιοπαραγωγής, μη αναλογιζόμενος κόπους οσάκις κατά τας ψυχράς νύκτας του χειμώνος μετά των σχολικών Εφόρων περιηρχόμην τας συνοικίας του χωρίου. Παράλληλα κατόρθωσα να εισπράξω τα καθυστερούμενα ενοίκια του βοσκοτόπου του σχολείου, τα οποία οι ενοικιασταί, προστατευόμενοι από τον νόμον του χρεοστασίου, ηρνούντο να καταβάλουν. Έπεισα τον Πρόεδρον της κοινότητος και τους συμβούλους του και υπεσχέθησαν ότι θα διαθέσουν διά την ενίσχυσιν του σχολικού ταμείου σημαντικόν χρηματικόν ποσόν δια την πραγματοποίησιν του κοινωφελούς τούτου έργου.
Ήλθον εις επικοινωνίαν με κατοίκους του χωρίου εγκατεστημένους εις Αμερικήν, οίτινες απέστειλαν αξιόλογον χρηματικόν ποσόν. Επειδή το σχολείον είχε υπό την κυριότητά του ακίνητον περιουσίαν αρκετήν εις έκτασιν αλλά μη αποφέρουσαν σημαντικόν εισόδημα, διότι κατακλύζεται υπό των όμβριων υδάτων τους περισσοτέρους μήνας του έτους, εθεώρησα σκόπιμον να προτείνω την εκποίησιν αυτής. Οι κάτοικοι κατόπιν συζητήσεως του θέματος συνεφώνησαν να γίνει η εκποίησις. Κατόπιν τούτου έγιναν αι προσήκουσαι δια την εκποίησιν του ακινήτου ενέργειαι και εδόθη υπό της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης η ζητηθείσα άδεια.
Δια προσωπικής εργασίας την οποίαν επέβαλε η Σχολική Εφορεία οι κάτοικοι του χωρίου κατεσκεύασαν ασβεστοκάμινον από την οποίαν παρήχθη η απαιτουμένη δια το κτίριον άσβεστος. Οι ίδιοι μετέφερον τους γωνιολίθους, μεγάλην ποσότητα άμμου, έκοψαν τους δια την οικοδομήν λίθους και συνεπλήρωσαν την ισοπέδωσιν της αυλής του σχολείου.
Οι απαιτούμενοι πόροι είχον εξευρεθή, τα υλικά είχον μεταφερθή εις τον τόπο της εκτελέσεως του έργου και υπελείπετο η ανάληψις των εργασιών υπό εργολάβου, όστις ήθελε αναδειχθή εν διενεργουμένη δημοπρασία.
Κατά την ενεργηθείσαν εν Χανίοις δημοπρασίαν το αποτέλεσμα εκρίθη ασύμφορον υπό της επιτροπής, μειοψηφήσαντος του σχολικού Αρχιτέκτονος, ο οποίος εθεώρει ότι η προσφερθείσα υπό του εργολάβου τιμή ήτο συμφέρουσα. Επηκολούθησε συζήτησις μεταξύ Επιθεωρητού Δημ. Σχολείων και Σχολ. Αρχιτέκτονος. Ο Επιθεωρητής ανέφερε ότι εις διδακτήρια της Νέας Χώρας Χανίων οι εργολάβοι εχρησιμοποίησαν κατωτέρας ποιότητος υλικά και διά τον λόγον αυτόν παρουσιάζονται τώρα ζημίαι εις τας θύρας, τα παράθυρα, τους σοβάδες και αργότερα ασφαλώς θα υπάρξουν ζημίαι και εις άλλα μέρη των κτιρίων και ποόσθεσε. Αυτό είναι
ανεπίτρεπτον, το κράτος δανείζεται για να κάνει έργα σωστά και πληρώνει μηχανικούς. Τι κάνουν αυτοί, επιβλέπουν ή συνεργάζονται με τους εργολάβους; Όλα αυτά τα ήκουε ο υπεύθυνος Αρχιτέκτων αμήχανος και σιωπηλός.
Το περιστατικόν τούτο με εφόβισε, διότι εσκέφθην ότι τοιούτον τι ηδύνατο να συμβεί και εις το υπό ανέγερσιν δικόν μας διδακτήριον. Έφερα το θέμα τούτο προς συζήτηση- εις την Σχολ. Εφορείαν και ελάβομεν απόφασιν να ζητήσωμεν όπως μας δοθή άδεια ανεγέρσεως δι’ αυτεπιστασίας. Η άδεια εδόθη απο τον Υπουργόν
- Ότε τον Οκτώβριον του 1930 μετετέθην εις το σχολείον Πλατάνου επροξένησεν εις εμέ εντύπωσιν η κατάστασις του διδακτηρίου. Τούτο ήτο σκοτεινόν και ανήλιον με στέγην υπόσαθρον και ετοιμόρροπον. Τα παράθυρά του μικρά, άνευ υελοπινάκων, κλειόμενα διά παραθυροφύλλων άνωθεν των οποίων υπήρχον φεγγιται μικροί υελόφρακτοι, έδιδον την εντύπωσιν ότι ταύτα είναι φυλακής παράθυρα ή σχολείου.
Αι περιορισμένοι εις χώρον αίθουσαί του, ο ανεπαρκής αερισμός και φωτισμός αυτών, το εισδύον εκ των ρωγμών της στέγης, των θυρών και των παραθύρων κατά τον χειμώνα ψύχος, πάντα ταύτα παρεκώλυον την κανονικήν διεξαγωγήν της διδασκαλίας.
Η αυλή ούσα λίαν κατωφερής και ανώμαλος απέκλειε παντάπασι την εις αυτήν τέλεσιν του μαθήματος της γυμναστικής, ημπόδιζε την κυκλοφορίαν των μαθητών κατά τα διαλείμματα, διά τούτο ούτοι ούτε έτρεχον ούτε περιεπάτουν, αλλά ίσταντο όρθιοι ή εκάθηντο κατά γης.
Προ μιάς τοιαύτης καταστάσεως ευρεθείς, εσκέφθην ότι παρίσταται επιτακτική ανάγκη ανεγέρσεως νέου διδακτηρίου και ισοπεδώσεως της αυλής αυτού. Το σουηδικόν δάνειον περί ανεγέρσεως διδακτηρίων είχε εξαντληθεί.
Τούτο εσήμαινε ότι δεν ηδύνατο κανείς να υπολογίζει εις σημαντικήν κρατικήν αρωγήν. Η πραγματοποίησις τοιούτου έργου έπρεπε να στηριχθεί κατ’ ανάγκην εις τας εισφοράς των κατοίκων και της κοινότητος. Πρωτίστως έπρεπε να κατανοηθή υφ’ όλων ότι η ανέγερσις νέου διδακτηρίου είναι απαραίτητος και ότι τούτο πρέπει να γίνει το συντομώτερον. Υπεστήριζα την άποψην αυτήν, διότι οι περισσότεροι των κατοίκων εφρόνουν ότι το τοιούτον ήτο πράξις άσκοπος, εφ’ όσον το υπάρχον με μικράς επιδιορθώσεις και προσθήκας ηδύνατο κατά την γνώμην των να ανταποκριθή πλήρως εις τον προορισμόν του. Όταν διά καταλλήλων συζητήσεων επέτυχον να παραδεχθούν όλοι τας απόψεις μου, εμερίμνησα την διενέργειαν εράνων. Εράνους ενήργουν επί αρκετά έτη κατά την περίοδον της ελαιοπαραγωγής, μη αναλογιζόμενος κόπους οσάκις κατά τας ψυχράς νύκτας του χειμώνος μετά των σχολικών Εφόρων περιηρχόμην τας συνοικίας του χωρίου. Παράλληλα κατόρθωσα να εισπράξω τα καθυστερούμενα ενοίκια του βοσκοτόπου του σχολείου, τα οποία οι ενοικιασταί, προστατευόμενοι από τον νόμον του χρεοστασίου, ηρνούντο να καταβάλουν. Έπεισα τον Πρόεδρον της κοινότητος και τους συμβούλους του και υπεσχέθησαν ότι θα διαθέσουν διά την ενίσχυσιν του σχολικού ταμείου σημαντικόν χρηματικόν ποσόν δια την πραγματοποίησιν του κοινωφελούς τούτου έργου.
Ήλθον εις επικοινωνίαν με κατοίκους του χωρίου εγκατεστημένους εις Αμερικήν, οίτινες απέστειλαν αξιόλογον χρηματικόν ποσόν. Επειδή το σχολείον είχε υπό την κυριότητά του ακίνητον περιουσίαν αρκετήν εις έκτασιν αλλά μη αποφέρουσαν σημαντικόν εισόδημα, διότι κατακλύζεται υπό των όμβριων υδάτων τους περισσοτέρους μήνας του έτους, εθεώρησα σκόπιμον να προτείνω την εκποίησιν αυτής. Οι κάτοικοι κατόπιν συζητήσεως του θέματος συνεφώνησαν να γίνει η εκποίησις. Κατόπιν τούτου έγιναν αι προσήκουσαι δια την εκποίησιν του ακινήτου ενέργειαι και εδόθη υπό της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης η ζητηθείσα άδεια.
Δια προσωπικής εργασίας την οποίαν επέβαλε η Σχολική Εφορεία οι κάτοικοι του χωρίου κατεσκεύασαν ασβεστοκάμινον από την οποίαν παρήχθη η απαιτουμένη δια το κτίριον άσβεστος. Οι ίδιοι μετέφερον τους γωνιολίθους, μεγάλην ποσότητα άμμου, έκοψαν τους δια την οικοδομήν λίθους και συνεπλήρωσαν την ισοπέδωσιν της αυλής του σχολείου.
Οι απαιτούμενοι πόροι είχον εξευρεθή, τα υλικά είχον μεταφερθή εις τον τόπο της εκτελέσεως του έργου και υπελείπετο η ανάληψις των εργασιών υπό εργολάβου, όστις ήθελε αναδειχθή εν διενεργουμένη δημοπρασία.
Κατά την ενεργηθείσαν εν Χανίοις δημοπρασίαν το αποτέλεσμα εκρίθη ασύμφορον υπό της επιτροπής, μειοψηφήσαντος του σχολικού Αρχιτέκτονος, ο οποίος εθεώρει ότι η προσφερθείσα υπό του εργολάβου τιμή ήτο συμφέρουσα. Επηκολούθησε συζήτησις μεταξύ Επιθεωρητού Δημ. Σχολείων και Σχολ. Αρχιτέκτονος. Ο Επιθεωρητής ανέφερε ότι εις διδακτήρια της Νέας Χώρας Χανίων οι εργολάβοι εχρησιμοποίησαν κατωτέρας ποιότητος υλικά και διά τον λόγον αυτόν παρουσιάζονται τώρα ζημίαι εις τας θύρας, τα παράθυρα, τους σοβάδες και αργότερα ασφαλώς θα υπάρξουν ζημίαι και εις άλλα μέρη των κτιρίων και ποόσθεσε. Αυτό είναι
ανεπίτρεπτον, το κράτος δανείζεται για να κάνει έργα σωστά και πληρώνει μηχανικούς. Τι κάνουν αυτοί, επιβλέπουν ή συνεργάζονται με τους εργολάβους; Όλα αυτά τα ήκουε ο υπεύθυνος Αρχιτέκτων αμήχανος και σιωπηλός.
Το περιστατικόν τούτο με εφόβισε, διότι εσκέφθην ότι τοιούτον τι ηδύνατο να συμβεί και εις το υπό ανέγερσιν δικόν μας διδακτήριον. Έφερα το θέμα τούτο προς συζήτηση- εις την Σχολ. Εφορείαν και ελάβομεν απόφασιν να ζητήσωμεν όπως μας δοθή άδεια ανεγέρσεως δι’ αυτεπιστασίας. Η άδεια εδόθη απο τον Υπουργόν
Η Σχολική Αρχιτεκτονική Υπηρεσία, άνευ της επεκτασεως του νέου διδακτηρίου κατά δύο μέτρα, με υλικά τα οποία θα εχρησιμοποίει ο εργολάβος και τα οποία, ως ευνόητον ειναι, δεν θα ήσαν από τα καλύτερα, με μεταρρύθμισιν και προσθήκας εις το παλαιόν διδακτήριον ούτινος τους τοίχους έκρινε ως μη κατεδαφιστεούς, έκρινε ως συμφέρουσαν την προσφοράν του τελευταίου μειοδότου ήτις ανήρχετο εις το ποσόν των τριακοσιων τεσσαράκοντα
χιλιάδων δραχμών.
Η Σχολική Εφορεία αναλαβούσα το έργον δι επεκτάσεως του διαφοράν ποιότητος υλικών επί το καλύτερον, με επέκτασιν του διδακτηρίου κατά δύο μέτρα, με κατεδάφισιν όλων των τοιχών
του παλαιού, όντων ετοιμόρροπων πλην ενός μεσότοιχου, εδαπανησε το ποσόν 286.689 δραχμών. Το χρηματικό τούτο ποσόν εξάγεται εκ των τηρουμένων βιβλίων ταμείου της Σχολικής Εφορείας. Ήδη το ανεγερθέν διδακτήριον, διασωθέν εκ της καταστροφικής μανίας του κατακτητού, υψώνεται μεγαλοπρεπές και επιβλητικόν διά να στεγάζη εις τας ευρυχώρους και απλέτως φωτιξομένας αίθουσας του τον μαθητικόν κόσμον του χωρίου.
Η πραγματοποίησις του έργου τούτου απήτησε εργασίαν μακράν και επίπονον, θέλησιν άκαμπτον, επιμονήν και υπομονήν.
Είναι γνωστόν ότι η κοινωνία των χωρίων της πατρίδος μας αποτελείται κατά το πλείστον από άτομα εστερημένα μορφώσεως. Τούτα αντιδρούν πολλάκις εις φιλοπροόδους κινήσεις, είτε εξ αντιζηλίας προς τους ηγήτορας, είτε εξ αδιαφορίας, είτε διότι η συμβολή των εις τοιαύτας κινήσεις συνεπάγεται ανεπιθύμητον οικονομικήν επιβάρυνσιν, είτε και δι’ άλλους λόγους, διά τούτο πολλαί και ποικίλαι αι αντιδράσεις.
Αι παρουσιασθείσαι αντιξοότητες ουδόλως εμάρανον τον ζήλον μου. Είχον τάξει τον εαυτόν μου εις την υπηρεσίαν ενός υψηλού καθήκοντος. Του καθήκοντος της αντικατατάσεως μιας αθλίας στέγης υπό ετέρας ήτις θα παρείχε τας καταλλήλους δια την μόρφωσιν των μαθητών συνθήκας.
Η ιδέα του καθήκοντος τούτου με όπλιζε εκάστοτε με νέας δυνάμεις και με καθίστα ικανόν να υπερνικώ τα παρουσιαζόμενα εμπόδια και να προχωρώ εις την πραγματοποίησιν του σκοπού
μου. Ούτω κατόρθωσα να επιτελέσω έργον ανταποκρινόμενον πλήρως εις τον σκοπόν τον οποίον προορίζεται.
Εξέθεσα εν πάση δυνατή συντομία τα σχετικά με την ανέγερσιν του νέου διδακτηρίου, διότι θεωρώ απαραίτητον την ενημέρωσιν Υμών.
Ο Διευθυντής του Σχολείου
Φειδίας Βαρδάκης
15 Μαρτίου 1947
