Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε για Πέμπτη φορά το Συνέδριο για το Αρχαιολογικό Έργο στην Κρήτη, μεταξύ 21-24 Νοεμβρίου 2019 . Πρόκειται για έναν θεσμό που ξεκίνησε το 2008 και διεξάγεται κάθε τρία χρόνια στο Ρέθυμνο (στο Σπίτι του Πολιτισμού), με τη συνεργασία των Εφορειών Αρχαιοτήτων του νησιού και του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης .
Παρουσιάζεται κάθε φορά η αρχαιολογική δραστηριότητα που έλαβε χώρα στο νησί κατά την τελευταία τριετία, εν προκειμένω μεταξύ των ετών 2017-2019. Στο συνέδριο επιδιώκεται η επίτευξη διεπιστημονικών προσεγγίσεων, γι’ αυτό και συμμετέχουν διακεκριμένοι μελετητές από διάφορους επιστημονικούς τομείς που συνδέονται με την αρχαιολογία. Στόχος των εισηγητών είναι να ερμηνεύσουν, να ταξινομήσουν και να χρονολογήσουν καλύτερα τις προς μελέτη αρχαιότητες, ώστε αυτές να τις καταστήσουν γνωστές, όχι μόνο στους ειδικούς, αλλά και στο ευρύτερο κοινό.
Οι παραδοσιακές αρχαιολογικές μέθοδοι τεκμηρίωσης περιλαμβάνουν την ανάλυση των οικιστικών φάσεων, της στρωματογραφίας, της τυπολογίας της κεραμικής και των εικονογραφικών παραλλήλων μέσω συγκρίσεων. Παράλληλα όμως παρουσιάζονται και οι σύγχρονες τεχνολογικές καινοτομίες, που αφορούν κυρίως:
α) στη συντήρηση, προστασία και αποκατάσταση των μνημείων, καθώς και στην ανάλυση της χημικής σύστασης τους,
β) στον εντοπισμό νέων αρχαιολογικών θέσεων μέσω της γεωφυσικής επισκόπησης του εδάφους και στην ψηφιακή αναπαράσταση της τοπογραφίας (3D).
Σε αγαστή συνεργασία με τους αρχαιολόγους βρίσκονται οι συντηρητές, οι αρχιτέκτονες, οι μηχανικοί, οι ειδικοί στην πληροφορική (στις εφαρμογές GPS κ.ά.) και στον τεχνικό-εργαστηριακό εξοπλισμό (π.χ. οι γεωφυσικοί και οι χημικοί).
Κατά την 1η ημέρα του συνεδρίου παρουσιάστηκαν οι δραστηριότητες του Πανεπιστημίου Κρήτης, των Εφορειών Αρχαιοτήτων και των Αρχαιολογικών Μουσείων. Παράλληλα με τις ανασκαφές πεδίου δημοσιοποιήθηκαν επίσης οι πρόσφατες έρευνες στους τομείς της Σπηλαιολογίας και των Ενάλιων Αρχαιοτήτων. Σε ειδική συνεδρία παρουσιάστηκαν οι αναρτημένες-επιτοίχιες ανακοινώσεις, σε αρκετές από τις οποίες συμμετείχαν ερευνητικές ομάδες.
Σημαντική είναι επίσης η δράση των ξένων αρχαιολογικών σχολών που δραστηριοποιούνται στην Κρήτη, με κυριότερη την Ιταλική Σχολή, η οποία ανασκάπτει συστηματικά, κυρίως την αρχαία Γόρτυνα και τη Φαιστό στην Μεσαρά. Η Βρετανική σχολή αντίστοιχα διεξάγει έρευνες στην Κνωσό, ενώ οι Αμερικάνοι και οι Γάλλοι κυρίως στην Ανατολική Κρήτη. Μέσα από τις εισηγήσεις τους οι ξένοι αρχαιολόγοι εκφράζουν πάντα την αγάπη τους για την Κρήτη και την αφοσίωσή τους στον ελληνικό πολιτισμό.
Οι συστηματικές ανασκαφές συνεχίζουν να επιφυλάσσουν αρκετές εκπλήξεις (π.χ. της Ελεύθερνας , με πρωτεργάτη τον καθηγητή Ν. Σταμπολίδη, της Γαύδου, με υπεύθυνη την καθηγήτρια Κ. Κόπακα, του Ονιθέ Ρεθύμνης, του Πετρά Σητείας, των Βώρων, της Οξάς κ.ά.) . Παράλληλα παρουσιάστηκαν και ορισμένες σωστικές ανασκαφές στο πλαίσιο τεχνικών έργων υποδομών . Σε ολόκληρη την Κρήτη αποκαλύπτονται διάφορες οικιστικές, λατρευτικές και ταφικές εγκαταστάσεις από τα μινωικά μέχρι τα ύστερα βυζαντινά χρόνια, προσθέτοντας νέες ψηφίδες γνώσης στον αστείρευτο πολιτιστικό πλούτο του νησιού. Αποκαθίστανται επίσης σταδιακά τα ορατά μεσαιωνικά και νεότερα εκκλησιαστικά ή οχυρωματικά μνημεία, κυρίως μέσω των χρηματοδοτήσεων του ΕΣΠΑ και των εθνικών πόρων.
Κατά την τελευταία μέρα του Συνεδρίου, την Κυριακή 24-11, οι ανακοινώσεις αφορούσαν αρχικά την Ανατολική και ακολούθως την Δυτική Κρήτη.
Από την Κίσαμο συμμετείχαν οι αρχαιολόγοι:
α) Νεκτάριος Πατεράκης, με θέμα: «Ανασκαφή κοιμητηρίου βυζαντινών χρόνων στον οικισμό Τσουρουνιανά Κισάμου το 2018». Κατά τις εργασίες διάνοιξης δρόμου προς το Λαφονήσι αποκαλύφθηκαν 156 κιβωτιόσχημοι τάφοι της β’ βυζαντινής περιόδου (961-1204 μ.Χ.).
β) Εμμανουήλ Μαρινάκης, με το θέμα: «Προκαταρκτική παρουσίαση της νομισματικής παραγωγής της αρχαίας Απτέρας.». Πρόκειται για ένα πρώτο στάδιο της μεταδιδακτορικής του έρευνας, που έχει ως στόχο την καταγραφή των νομισμάτων της Απτέρας, που φυλάσσονται σε Μουσεία και συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Θέματα σχετικά με την Κίσαμο ακούστηκαν και σε διάφορες άλλες ομιλίες. Ο σπηλαιολόγος Λιακόπουλος Ηλίας αναφέρθηκε στις αυτοψίες της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας σε αρκετά σπήλαια των Νομών Χανίων και Ρεθύμνου. Ανάμεσά τους ερευνήθηκαν εκ νέου ο Ελληνόσπηλιος στα Αφράτα και ο Ριζόσπηλιος στα Νοπήγεια.
Ο αρχαιολόγος Αθ. Μαϊλης παρουσίασε τις πρόσφατες δραστηριότητες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων στον τομέα των βυζαντινών μνημείων. Ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται και ο εντοπισμός των ερειπίων μιας νέας παλαιοχριστιανικής Βασιλικής στο Καστέλλι Κισάμου (μάλιστα τις εργασίες αποκάλυψης του μνημείου επέβλεπε ο Κισαμίτης αρχαιολόγος Ι. Φαντάκης).
Η αρχαιολόγος Νικολέττα Πύρρου εξέτασε τον τοιχογραφικό διάκοσμο του Ι.Ν. Σωτήρος Χριστού στο Κεφάλι Κισάμου (1319-1320). Επικεντρώθηκε στην απεικόνιση σκηνών του βίου του καθολικού Αγίου Μαρτίνου, ως στοιχείο που μαρτυρεί την διάδοση δυτικών επιδράσεων στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη.
Όσον αφορά ευρύτερα τον Νομό Χανίων, οι αρχαιολόγοι Πρωτοπαπαδάκη Ευτ. και Κατάκη Ευθ. αναφέρθηκαν στις ομιλίες τους σε πρόσφατες σωστικές ανασκαφές εντός της πόλης των Χανίων (αρχαία Κυδωνία). Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το εργαστήριο ρωμαϊκής κεραμικής στη Γεωργιούπολη Χανίων, το οποίο παρουσίασαν οι αρχαιολόγοι Μιλιδάκης Μιχ.- Μαραγκουδάκης Νικ.
Επιπροσθέτως, στον τομέα της συντήρησης αρχαιοτήτων, εντύπωση προκάλεσε σίγουρα η αποκατάστασης σε κοινή λίθινη βάση, του συντάγματος αγαλματίων Αρτέμιδος και Απόλλωνα από την αρχαία Απτέρα (την επιμέλεια είχε η συντηρήτρια Ανδρουλάκη Θεανώ με τις συνεργάτιδές της).
Την μεγαλύτερη όμως έκπληξη επεφύλασσε για το κλείσιμο του Συνεδρίου ο αρχαιολόγος και πρώην προϊστάμενος της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Χανίων, Μιχ. Ανδριανάκης. Παρουσιάζοντας μια διπλή εικόνα (Παναγίας Οδηγήτριας και Αγίας Αικατερίνης) από τον Τσιβαρά Αποκορώνου, η οποία συντηρήθηκε πρόσφατα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις να πρόκειται για νεανικό, ανυπόγραφο έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, λόγω της τεχνοτροπίας.
Ακολούθησαν στο κλείσιμο του Συνεδρίου κάποια συμπεράσματα. Σημαντική κρίνεται η παρουσία στο Συνέδριο της διατελέσασας επί σειρά ετών Γενικής Γραμματέως του Υπουργείου Πολιτισμού, κ. Μαρίας Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, η οποία δείχνει έμπρακτα το ενδιαφέρον της για την προώθηση των αρχαιολογικών ζητημάτων που απασχολούν την Κρήτη.
Σαφώς έχουν γίνει αρκετά σημαντικά βήματα στον τομέα της ανάδειξης των αρχαιολογικών θησαυρών της κρητικής γης, μένουν όμως πολλά να γίνουν ακόμα, τα οποία ελπίζουμε σταδιακά να δρομολογηθούν με τη συνεργασία των αρμοδίων φορέων, την εξεύρεση χρηματοδοτήσεων και την αποφυγή γραφειοκρατικών κωλυμάτων. Σημαντική θα είναι προσεχώς η αποπεράτωση του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων, ενώ πιο μακροπρόθεσμη η έναρξη του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Ρεθύμνου. Επιτακτική είναι σίγουρα η ανάδειξη των βενετικών επαύλεων και πολλών άλλων μνημείων που κινδυνεύουν από τη φθορά του χρόνου.
*Ο Εμμανουήλ Μαρινάκης είναι δρ. Κλασικής Αρχαιολογίας.
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα του Συνεδρίου έχουν αναρτηθεί από την Οργανωτική Επιτροπή στον ιστότοπο: http://www.history-archaeology.uoc.gr/drastiriotites-kai-ereyna/synedria-symposia/pagkritia-epistimoniki-synantisi-archaiologiko-ergo-stin-kriti/
