ΤΟ ΓΥΑΛΙΝΟ ΚΥΠΕΛΟ ΤΟΥ ΝΙΚΗΤΗ

 Το μοναδικό γυάλινο ανάγλυφο κύπελλο πολυτελείας του 1ου αι. μ.Χ. που βρέθηκε σε τάφο στην Κίσαμο. Είναι κατασκευασμένο με την τεχνική της εμφύσησης σε μήτρα και φέρει την ανορθόγραφη επιγραφή «ΛΑΒΕ ΤΗΝ ΝΕΙΚΗΝ».
Υποθετικά αυτά τα κύπελα τα έδιναν σε γερά ποτήρια (κρασοαγώνες) μια και η Κίσαμος απο τότε φημιζόταν για τα καλά κρασιά της. Εξάλλου ήταν ο λόγος που ιδρύθηκε!!
Να τι γράφει στην παρουσίαση της η αρχαιολόγος κ. Σκόρδου για το συγκεκριμένο κύπελο!

- Το κύπελο αποτελεί ένα εξαιρετικό και μοναδικό εύρημα σχεδόν άριστης διατήρησης. Ανήκει σε μια ολιγομελή ομάδα ανάγλυφων κυπέλων με κυλινδρικό σώμα που φέρουν την ελληνική επιγραφή, η οποία λέει στον κάτοχο να πάρει την νίκη. Για την επιγραφή έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες. Η τοποθέτησή του σε τάφους ήταν συμβολική και υποδήλωνε ίσως την επιθυμία των συγγενών για την εξύψωση του νεκρού στη σφαίρα του νικητή (Perdrizet, 1906: 8 κ.ε.). Η ευχή που φέρει το αγγείο παραπέμπει στις απολαύσεις και αποτελεί μάρτυρας συμποσίων που συμμετείχε ίσως ο νεκρός. Πιθανότατα σχετίζεται με αγώνες οινοποσίας όπως προκύπτει από κύπελλα ίδιου σχήματος, με κύριο διακριτό χαρακτηριστικό το ανάποδο Ν στη λέξη ΤΗΝ, ένα σύνηθες λάθος κατά τη χάραξη του γράμματος στη μήτρα. Το εύρημα από την Κίσαμο με ανασκαφικά δεδομένα προστίθεται στις ελληνικές περιοχές που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα και εμπλουτίζει το χάρτη με τις θέσεις προέλευσης των αγγείων αυτών, που είχαν επικεντρωθεί στο παρελθόν κυρίως στη Συροπαλαιστίνη και την Κύπρο. Άλλωστε οι Φοίνικες, ένας λαός με μεγάλη ναυτική και εμπορική παράδοση, στη θαλασσινή τους πορεία προς τη Δύση χρειάζονταν και αυτοί σταθμούς που τους προσέφεραν οι κρητικές ακτές. Το γυάλινο ενεπίγραφο κύπελο από την Κίσαμο αποτελεί ένα αντικείμενο πολυτελείας, αφενός προορισμένο για την ανώτερη τάξη της πόλης, που είχε την οικονομική δυνατότητα να το αποκτήσει και αφετέρου υποδηλώνει τη συμμετοχή σε συμπόσια, ένα ευρέως διαδεδομένο κοινωνικο- πολιτικό φαινόμενο που στόχευε στην κοινωνική προβολή και πολιτική καταξίωση των εύπορων πολιτών. Το γυαλί είναι υλικό με αξία ανώτερη από του χρυσού και του αργύρου κατά τον Πλίνιο (Pliny, Nat. Hist.: 36:198), λόγω της υψηλής τεχνογνωσίας που απαιτεί η κατασκευή του και το εύρημα αυτό συμπληρώνει τις μελέτες για την πρώιμη ρωμαϊκή υαλουργία.

Η ΠΙΟ ΠΑΛΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΣΗ ΣΤΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

Αρχαιολογική θέση Βιγλιά. Αν και η πρώτη σωστική ανασκαφή έγινε το 2008 εντούτοις η θέση ήταν γνωστή απο το 1990. Θεωρείτε η πιο παλιά θέση στα παράλια της Κισάμου και τα ευρήματα της χρονολογούνται απο την παλαιοανακτορική περίοδο δηλαδή κάπου ανάμεσα στο 1900-1700 π.Χ. Η θέση είναι δηλαδή απο τις παλαιότερες στα παράλια του κόλπου της Κισάμου, τότε που δεν υπήρχε ο φόβος των πειρατών και των επιδρομών. Η ως και σήμερα σωστική ανασκαφή έχει φέρει στο φως ένα ιερό και πολλά ασυνήθιστα αγγεία σε μορφή ζώου (γατόμορφα). Είναι σίγουρο οτι κάπου εκεί ήταν και μια πόλη ίσως η αρχαία Κίσαμος ή όπως λένε οι κάποιοι η αρχαία Ετέα, δίχως βέβαια να είναι κάτι το σίγουρο.

Όλα αυτά βέβαια μπορείτε να τα διαβάστε και στην πινακίδα που είναι τοποθετημένη στο σημείο που έγινε η ανασκαφή, απο το Υπουργείο Πολιτισμού. 

ΔΕΛΦΙΝΙ ΔΕΛΦΙΝΑΚΙ ΜΟΥ..

Η "Κίσαμος πόλις» (πόλη Κίσαμος), όπως αναφέρθηκε από την Πτολεμαίος (3,17,8), βρίσκεται στο σύγχρονο κόλπο της Κισάμου. Παρά το γεγονός ότι ήταν κοντά στην μεγάλη πόλη της Πολυρρηνίας, ήταν αυτόνομη και ανεξάρτητη και είχε δικά της νομίσματα με την κεφαλή του Ερμή από τη μία πλευρά και ένα δελφίνι από την άλλη, αυτά υποστήριξε ο μεγάλος καθηγητής Νομισματικής Σβωρόνος Ιωάννης στο βιβλίο του Numismatique de la Crete ancienne 1890. Αυτό το κειμενάκι που πράγματι είναι γραμμένο στο βιβλίο του,  το πήραμε και το κάναμε σύμβολο της πόλης. Φυσικά ο καθηγητής όταν έγραψε το βιβλίο του το 1890 ενδεχομένως να είδε ή να είχε κάπου αυτό το νόμισμα και να νόμισε οτι ήταν της Κισάμου. Και ενώ έχει τυπωθεί το βιβλίο του κάνει προσθήκη στην σελίδα 201 πιν. 11,22 το 1891 όπου γράφει: "Διατυπώνω σοβαρές αμφιβολίες αν απέδωσα σωστά τα νομίσματα αυτά στην αρχαία Κίσαμο."

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι οτι κατά αρχάς τα νομίσματα που υπέθεσε οτι ήταν της Αρχαίας Κισάμου ήταν πάνω απο ένα, βρέθηκαν στα χέρια του προ του 1890 και όχι σε ανασκαφή αλλά μάλλον του παραδόθηκαν ή υπήρχαν σε κάποια συλλογή εκτός Κρήτης. 

Έτσι ξεδιαλύνονται πολλά μιας και ως και σήμερα πιστεύαμε οτι είχε βρεθεί στην Κίσαμο ήταν κάπου εδώ και χάθηκε ή μας το έκλεψαν οι Γερμανοί όταν άρπαξαν πολλά αντικείμενα απο την συλλογή Κισάμου.

Για τα νομίσματα της περιοχής μας και ιδιαίτερα για αυτά των Πολυρρήνιας και της Φαλασάρνης έχει κάνει μια σοβαρή εργασία-διατριβή ο αγαπητός Κισαμίτης αρχαιολόγος Μαρινάκης Μανώλης και είναι απο τους λίγους που έχουν μελετήσεις το συγκεκριμένο θέμα.

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΡΩΜΑΙΚΗ ΚΙΣΑΜΟ

Η Ρωμαϊκή Κίσαμος ήταν σίγουρα μια απο τις ομορφότερες πόλεις στην Κρήτη και αυτό φαίνεται απο το πλήθος των οικιών με ψηφιδωτό που βρίσκονται καθημερινά. Ήταν ένα απο τα σπουδαιότερα τουριστικά θέρετρα του 1ου αιώνα και η έκτασης της ήταν ίση με την έκταση που καταλαμβάνει η σημερινή πόλη. Εκτός απο την σπουδαία ρυμοτομία, τις θέρμες και τα δημόσια κτήρια, είχε και θέατρο αλλά και αμφιθέατρο. Μάλιστα ενδεχομένως το θέατρο να υπήρχε ως και το 1860 στην πόλη μας, μερικές από τις κολώνες του αρχαίου αυτού θεάτρου βρίσκονται στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα.  Διαβάζοντας τον αρχαιολόγο Luigi Savignoni που πέρασε απο την Κίσαμο το 1885 ίσως και αργότερο λίγο είδε το αρχαίο θέατρο (ενδεχομένως τα υπολείμματα του) μάλιστα γράφει.... στο οικόπεδο του δρ. Καμπουράκη βρέθηκαν κατά τις εργασίες αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη και σπασμένα αγάλματα που δηλώνουν οτι στην περιοχή αυτή υπήρχε κάποιο θέατρο ή αμφιθέατρο. Μάλιστα προχωρά στην περιγραφή του και λέει οτι, το οικόπεδο αυτό χωρίστηκε στα δυο και πουλήθηκε στον Α. Παπαδάκη και στον Γ. Ξηρουχάκη.

Με αυτές τις περιγραφές το αρχαίο θέατρο της πόλης βρισκόταν δυτικά της πλατείας Μάνου Κατράκη και ενδεχομένως στις παρειές ενός μικρού λόφου που σήμερα δεν φαίνεται.

Το ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ... με σχόλια.

Του Στέλιου Μοτάκη φιλόλογου

Το Καστέλλι Κισάμου, η πρωτεύουσα της ομωνύμου Επαρχίας, είναι ωραία Κωμόπολις με πληθυσμό 2.000 περίπου κατοίκων, που βρίσκεται στο μυχό του κόλπου που σχηματίζουν τα δυο μεγάλα ακρωτήρια, της Γραμπούσας και του Σπάθα, και στην δυτική άκρη μιας αρκετά μεγάλης και εύφορης πεδιάδας. Απέχει περί τα 40 χιλιόμετρα, με τα όποια έχει πυκνή συγκοινωνία. Είναι εμπορικό κέντρο τής Δυτικής Κισάμου, μοναδικό μάλιστα, ύστερα απο την παρακμή των Νοπηγιών και του Στομίου, στο Νότιο άκρο των Εννιά Χωριών. (Να που κάποτε ήταν εμπορικά κέντρα τα Νοπήγεια αλλά και το Στόμιο, μάλιστα για το Στόμιο έχω ακούσει οτι είχε κάμποσα μαγαζιά, και μάλλον και τα Νοπήγεια που θα είχε και κάποιο είδος προβλήτας.) 

Έχει πλήρες Γυμνάσιο, 2 εξατάξια δημοτικά σχολεία, υποδιοίκηση χωροφυλακής, ταχυδρομείο, αγρονομείο, Ταμείο, Γραφείο Ο.Τ.Ε., Εφορία, Τελωνείο, είναι έδρα τής Επισκοπής Κισάμου και Σέλινου, της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Δυτικής Κισάμου, του οινοποιητικού Συνεταιρισμού, και από πολλού έχει ιδρυθεί άρτιος Υγειονομικός σταθμός και διάφοροι μορφωτικοί και κοινωνικοί σύλλογοι.

Στο Δήμο του Καστελλίου υπάγονται οι συνοικισμοί «Καμάρα» ανατολικά και «Πύργος» από τα Δυτικά, όπου και οι ομώνυμοι ποταμοί που κλείνουν το Καστέλλι τους και πού άλλοτε, προ της καταπολεμήσεως της ελονοσίας καθιστούσαν το κλίμα του όχι και τόσο υγιεινό. Σήμερα το κλίμα είναι καλό παρά τη σχετική υγρασία που παρουσιάζει το χειμώνα από την επαφή του με τη θάλασσα. Το μόνο ελάττωμα είναι η έλλειψις επαρκούς και καλού ποσίμου νερού. Από ετών έχει μελετηθεί ένεκα τούτου η μεταφορά ποσίμου νερού με αγωγούς και αντλητικά
μηχανήματα από τις πλούσιες πηγές των Νοπηγιών και προς τον σκοπόν αυτόν είχαν γίνει μάλιστα και οι σωληνώσεις σ’ όλη τους την έκταση από τις πηγές μέχρι το λόφο του Παρθενώνα, όπου επρόκειτο να γίνει η δεξαμενή. Την τελευταία όμως στιγμή το έργο εγκατελείφθηκε ως ασύμφορο, τοσούτω μάλλον καθόσον δια της δραστηριότητος του νυν Δημάρχου Καστελλίου κ. Φουρναράκη ανακαλύφθηκαν στο μεταξύ οι πηγές και το (Ρωμαϊκό) Υδραγωγείο της αρχαίας πόλεως Κισάμου παρά τον χείμαρρο του Πύργου.
Έτσι άρχισε απ’ εκεί η διοχέτευση άριστου και άφθονου ποσίμου νερού δια φυσικής πλέον ροής, που υδρεύει σήμερα την Κωμόπολη. Όσο για το ποτιστικό νερό, γίνεται ήδη αρδευτικό αυλάκι από Νοπήγεια, που πρόκειται να ποτίσει όλη την παραλιακή περιοχή από Δραπανιά μέχρι Καστέλλι και του οποίου πρώτος θεωρητικός εμπνευστής υπήρξε, ως πληροφορούμαστε, ο συνταξιούχος δάσκαλος κ. Χαρίλαος. Ραισάκης. Το έργο έχει προχωρήσει ήδη αρκετά. Έτσι λύεται και το όλο ζήτημα του νερού, που ήταν ο εφιάλτης του Καστελλίου και ύστερ’ απ’ αυτό το Καστέλλι καθίσταται μια από τις πλουσιότερες και ωραιότερες κωμοπόλεις της Κρήτης. (φτου μας να μην το λαβώσουμε)
Το Καστέλλι έχει από πολλού ηλεκροφωτισθεί, συνεχώς δε προοδεύει και επεκτείνεται. Κτίζονται ωραίες ιδιωτικές οικοδομές πάνω σε σχέδιο ρυμοτομίας, που θα ενώσει το προάστιο «Καμάρα» με το κυρίως Καστέλλι, με νέους δρόμους και λεωφόρους.
Στη Δυτική παρυφή διατηρείται ακόμη κατά το μεγαλύτερο του μέρος το Τουρκικό φρούριο, εξ’ου και το όνομα της Κωμοπόλεως. Κατά τον Γκερόλα το φρούριο Καστελλίου-Κισάμου κτίσθηκε από τούς Γενουάτες κατά το έτος 1250 περίπου, ανακαινίσθηκε δε και επεκτάθηκε κατά την τουρκική περίοδο στη μορφή και έκταση που διατηρείται σήμερον. Το Φρούριο αυτό παραχωρήθηκε προ ετών στο Δήμο, ο οποίος το ρυμοτόμησε και το αξιοποίησε ως οικόπεδα. Έτσι η επέκταση της Κωμοπόλεως εξακολουθεί και προς το εσωτερικό του φρουρίου. (Τρομερό κατόρθωμα, άρα μιλάμε για εποχή 1930 περίπου)
Πρόβλημα άλυτο σχεδόν για το Καστέλλι είναι το πρόβλημα του λιμένος. Γιατί τα έξοδα της κατασκευής ενός λιμανιού είναι πολύ μεγάλα και δυσανάλογα με τη δυναμικότητα της περιφέρειας. Σ’ απόσταση χιλιομέτρου περίπου υπάρχει ένα μικρό λιμανάκι για μικρά ιστιοφόρα «λίμνη» ονομαζόμενο, προ του οποίου σε παλαιούς καιρούς έχει επιχειρηθεί η κατασκευή λιμενοβραχίονα δια του ποντισμού μεγάλων βράχων. Είναι το λεγόμενο «Μαύρος Μώλος» που εγκαταλείφθηκε μισοτελειωμένο και ακατάλληλο για να συνεχισθεί. (Με απλά λόγια το Μαύρο Μώλος είναι ένα συγχρονο έργο που δεν το τελείωσαν οι παλαιότεροι επειδή ήταν ακατάλληλο. Να μαθαίναμε και ποιος ήταν ο μηχανικός του θα άξιζε. Δυστυχώς τόσα λίγα ήξεραν τότε που θεωρούσαν το Μαύρο Μώλος έργο κάποιων σύγχρονων Καστελλιανών)

 Δυτικότερα επίσης υπάρχει ένα μικρό ακρωτήρι «η γλώσσα» που δίνει δυνατότητες κατασκευής προς τα εκεί καλού λιμανιού, μα που τ’ απομακρύνει πολύ από την κωμόπολη και το καθιστά δύσχρηστο και δαπανηρό στις μεταφορές. (Μάλλον εννοεί το σημερινό λιμάνι)
Προς το Καστέλλι και παρά στις εκβολές του Πυργιανού χειμάρρου υπήρχε κάποτε αρχαίο λιμάνι, που τώρα βρίσκεται σ’ απόσταση από την παραλία εξ' αιτίας προσχώσεων και εξάρσεως του εδάφους κατά την περιοχήν τής Δυτικής Κρήτης, πράμα πού παρατηρείται και σε πολλά άλλα παραλιακά σημεία της περιοχής και σ’ αυτό το Καστέλλι, που όπως φαίνεται ήταν κάποτε χτισμένο, τότε πού έφερε το όνομα Κίσαμος, στην άκρη τής θάλασσας. (Δεν ήξεραν ή δεν είχαν διαβάσει αν και ήταν γνωστό για τον σεισμό του 365 μ.Χ που εξαιτίας αυτού του σεισμού ανυψωθήκαμε 6-7 μέτρα με αποτέλεσμα να βρεθεί 500 μέτρα εσωτερικά της θάλασσας η πόλη.)
Το Καστέλλι φαίνεται να είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλεως «Κίσαμος», που ήταν το επίνειο της Πολυρρηνίας. Έτσι στο υπέδαφος του Καστελλιού βρέθηκαν κατά καιρούς πολλά αρχαία αντικείμενα, αγγεία, πιθάρια, λυχνάρια, αγαλματάκια, κ.ά. Ιδιαίτερα αναφέρουμε ένα ωραίο άγαλμα γυναικός ρωμαϊκής εποχής, πού βρίσκεται φυλαγμένο σήμερα στο σπίτι τής οικογένειας Μπερτίου. (Το συγκεκριμένο άγαλμα βρίσκεται πλέον στο Μουσείο Κισάμου)
Αν γινόταν ανασκαφές συστηματικές, ήταν δυνατόν να ευρεθούν πολλά ωραία και διαφωτιστικά ντοκουμέντα της ακμής της αρχαίας πόλεως, που φαίνεται να διατηρείτο και κατά την πρώτη χριστιανική περίοδο ως έδρα και τότε Επισκόπου.....

Για την εποχή του ήταν ένα πλήρες και ακριβές κείμενο, σήμερα βέβαια έχουν αλλάξει πολλά και σε αυτά που πίστευαν οι παλαιότεροι μιας και η αρχαιολογική σκαπάνη έχει κάνει αυτό που ήθελε ο κ. Μοτάκης, να βρεθούν ντοκουμέντα για την ιστορία της πόλης. Πάντως ξεκαθαρίζουν πολλά που δεν είχαν ως και σήμερα ακουστεί όπως για το νερό που καθυστέρησε πάνω απο 50 χρόνια να έλθει απο τα Νοπήγεια, την ιδέα του δασκάλου Ραισάκη για την άρδευση του Κάμπου, την ανακάλυψη του Ρωμαϊκού υδραγωγείου της Κρύας Βρύσης, αλλά και για ποιος είχε την ευθύνη για την οικοπεδοποίηση του φρουρίου.

Ο ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

Τμήμα της κεντρικής Ελληνορωμαϊκής οδού (Decumanus Maximus) που συνέδεε το λιμάνι !!!! με την πόλη της Κισάμου, τον 1ο - 2ο αιώνα μ.Χ.. Τμήματα και των άλλων οδών της πόλης που είχε ένα τέλειο πολεοδομικό σχεδιασμό έχουν βρεθεί στα τελευταία χρόνια, σχεδόν σε όλη την σημερινή πόλη με τις ανασκαφές που έχει κάνει το ΥΠ.ΠΟ. 

Στο δρόμο της φωτογραφίας, που ο προσανατολισμός του είναι Ανατολή - Δύση, βρίσκεται βόρεια της Ηρώων Πολυτεχνείου και είναι ορατός στο ύψος του ζαχαροπλαστείου Παπαδάκη. Έχει τέλειο σύστημα αποχέτευσης ομβρίων, καθώς και κεντρικό αγωγό ύδρευσης δεξιά και αριστερά για τα σπίτια, αλλά και για τα μαγαζιά που θα υππήρχαν αφού είναι ο κεντρικός δρόμος της πόλης, μάλιστα στο σημείο αυτό υπάρχει ορατό φρεάτιο καθαρισμού του αγωγού.

Με λίγη φαντασία πως ήταν οι δρόμοι της πόλης το 365 μ.Χ λίγο πριν απο τον καταστρεπτικό σεισμό. Με κίτρινο τα κομμάτια που έχουν βρεθεί. Ο δρόμος που έχει βρεθεί στην Καμάρα (λίγο μετά το s/m Ραισάκη αλλά και στην αυλή του καταστήματος Κουτσουνάκη) είναι τελείως διαφορετικός απο θέμα κατασκευής με αυτούς του κέντρου αλλά και σε αυτόν υπάρχει δίκτυο ομβρίων, και μάλλον ήταν η έξοδος της πόλης ή ο δρόμος προς το νεκροταφείο.

Από μια έρευνα της αρχαιολογικής υπηρεσίας αυτή η πέτρα που είναι φτιαγμένοι οι δρόμοι της Ρωμαϊκής Κισάμου έχει μεταφερθεί απο τα λατομεία των Πιπεριανών Γραμβούσας. 

ΣΤΗΝ ΛΙΒΙΕΡΑ ή ΡΙΒΙΕΡΑ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

Το 1998 σε μια αρχαιολογική ανασκαφή λίγο παραπάνω απο την εκκλησία του ΑγΊου Γεωργίου στον Πύργο, ήρθε να μας "χαζέψει" κάτοικος της περιοχής, κάποια στιγμή μας είπε οτι η περιοχή ήταν πόλος έλξης των Θραψιανών πυθαράδων μιας και το χώμα είναι ιδανικό και μάλλον αυτά είναι τα ευρήματα που βρίσκεται. 
- Ερχόντουσαν και έμεναν κανένα μήνα εδώ και στο Φουρνάδω, μου είπε. Μάλιστα την περιοχή για τον λόγο αυτό την έλεγαν και Λιβιέρα. 

-Πολύ σημασία μπορεί να μην δώσαμε για την πληροφορία για τους πυθαράδες, αφού η περιοχή είχε πολλά και καλά αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά εμένα με παραξένεψε το όνομα. Λιβιέρα... 

Διαβάζοντας το μικρό αλλά πολύ καλό βιβλίο της κα Ελευθερίας Γιακουμάκη σχετικά με τα Τοπωνυμίας της Επαρχίας Κισάμου και στην Λέξη Καστέλι βρήκα την Λιβιέρα (Στη Λιβιέρα) με την εξής υποσημείωση.

(Από το Ιταλικό Ριβιέρα= παραλία. Ο Παπαγρηγοράκης γράφει στην Εστία του 1953.

"Έτσι λέγονται οι και σήμερον σωζόμενοι εις τον μυχόν του ανατολιτικού τμήματος του λιμένος Χανίων 7 μεγάλαι αποθήκαι, αι οποίαι επι Ενετών, μαζί με τις υπάρχουσας άλλοτε 16 ακόμα εχρησιμοποιούντο ως ναύσταθμος, διότι εντός αυτών εσύροντο προς προφύλαξιν τα πολεμικά πλοία των Ενετών".

Άρα η ορθή ονομασία είναι Ριβιέρα που ιταλιστί σημαίνει παραλία -θάλασσα και όχι Λιβιέρα. 

Μετά απο αυτό και επειδή στην περιοχή έχουν βρεθεί εκτός απο σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα (δεξαμενές νερού στο χείλος του γκρεμού), υπάρχουν (υπήρχαν εγώ δεν τις έχω δει) δέστρες για τα πλοία, είναι σίγουρα οτι το λιμάνι της αρχαίας Ελληνορωμαικής πόλης της Κισάμου ήταν κάπου εκεί κοντά και όχι στο Μαύρο Μώλος, που ήταν ένας απλός κυματοθραύστης, μάλιστα ατελείωτος. Ριβιέρα λοιπόν ή Λιβιέρα για τους ντόπιους.

Σίγουρα τα τοπωνύμια παίζουν μεγάλη σημασία και οι "παλιοί μας" τα έδιναν για κάποιο σκοπό που συσχετιζόταν το όνομα, με τι είχαν δει και ακούσει, τι έκαναν εκεί οι παλαιότεροι κλπ. 

Παραλία μπορεί να μην υπάρχει τώρα στους πρόποδες του Αγίου Γεωργίου στον Πύργο, αλλά το 365 μΧ μια μέρα πριν το μεγάλο σεισμό των 8 R που μας ανασήκωσε απο 6-9 μέτρα, εκεί ήταν μια βαθιά θάλασσα και όλη η περιοχή του Μαύρου Μώλους απο τον Πυργιανό ποταμό και κάτω, ένας υπέροχος βαθύς κόλπος.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΙΣΑΜΟΣ ...ΠΟΥ ΑΡΑΓΕ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΚΡΥΜΜΕΝΗ;

Ο Όμηρος αποκαλούσε την Αρχαία Κρήτη ως «Εκατόμπολιν» αναφέροντας ότι είχε εκατό (100) πόλεις. Μετά την εποχή του Ομήρου η αριθμητική αυτή αναφορά είναι πλέον περισσότερο συμβολική, αφού οι αρχαίες κρητικές πόλεις, που έως τώρα έχουν βρεθεί και αναγνωρισθεί, είναι τουλάχιστον πάνω από εκατόν πενήντα (150) ή και περισσότερες, σε γνωστές, αλλά και άγνωστες θέσεις και τοποθεσίες της σύγχρονης Κρήτης. Όμως δεν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός ούτε των πόλεων ούτε των ονομάτων, και επίσης για άλλες πόλεις είναι γνωστό το αρχαίο όνομα, σε άλλες γίνονται επιστημονικές υποθέσεις και σε άλλες αγνοείται εντελώς. Παράλληλα, υπάρχουν πολλά γνωστά ονόματα, που όμως δεν μπορούν να ταυτιστούν με καμιά από τις γνωστές θέσεις. Για τις περισσότερες πόλεις υπάρχει πληθώρα αναφορών και πηγών από την αρχαιότητα ως σήμερα, ενώ σε άλλες υπάρχουν ελάχιστες ή/και καθόλου αναφορές... αναφέρει η Βικιπαίδεια η οποία έχει όλα τα ονόματα των γνωστών και άγνωστων πόλεων ανάμεσα τους και την Κίσσαμο αλλά πατώντας το link για να διαβάσει την ιστορία της είναι κενό.

Η "Κίσσαμος πόλις» (πόλη Κίσσαμος), όπως αναφέρθηκε από την Πτολεμαίος (3,17,8), βρίσκεται στο σύγχρονο κόλπο της Κισάμου. Παρά το γεγονός ότι ήταν κοντά στην μεγάλη πόλη της Πολυρρηνίας, ήταν αυτόνομη και ανεξάρτητη και είχε δικά της νομίσματα με την κεφαλή του Ερμή από τη μία πλευρά και ένα δελφίνι από την άλλη. (Που είναι αλήθεια αυτό το νόμισμα)

Η αλήθεια είναι οτι παρά τις αναφορές και την καλή θέληση όλων μας να πιστέψουμε οτι είμαστε ανάμεσα στις 100 πόλεις του Ομήρου η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει βρει ακόμα την πόλη, θα έλεγα ούτε ίχνος της. Τα πάντα σε αυτήν την περιοχή μοιάζουν να αρχίζουν τους πρώτους αιώνες μετά Χριστού. 

Κάποιος βέβαια θα αναρωτηθεί μα καλά τόσα αρχαία πως μπορείς να είσαι σίγουρος οτι δεν είναι η ελληνιστική ή η προϊστορική Κίσαμος που αναφέρει όχι μόνο ο Όμηρος, αλλά και οι περισσότεροι ιστορικοί και γεωγράφοι της εποχής; 

- Σιγουριά δεν υπάρχει αλλά η αρχαιολογία ξέρει και ψάχνει, και η απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι οτι δεν έχουμε βρει ακόμα ένα νόμισμα της πόλης κράτους της Κισάμου, που έτσι θα δήλωνε και την ύπαρξη της. Ούτε ένα, πράγμα που απλά σημαίνει οτι είτε λάθος ψάχνουμε ή πόλη ήταν ένα λιμάνι της Πολυρρήνιας και συνέχισε να είναι ως και τα χρόνια που ήρθαν οι Ρωμαίοι στην περιοχή. 

Το να ψάχνουμε λάθος δεν στέκει κι αν υποθέτουμε οτι κάπου κάτω απο την Ελληνορωμαική Κίσαμος υπάρχει η Ελληνιστική-προϊστορική πόλη, που τόσα χρόνια δεν βρέθηκε ίχνος της μπορεί να μας γεμίζει με ελπίδα και αισιοδοξία αλλά έρχεται σε αντίθεση με τον εμπορικό κώδικα ..οτι δηλαδή αν και παραθαλάσσια εμπορική πόλη (με δικό της νόμισμα όπως αναφέρουν οι Ιστορικοί) δεν έχει βρεθεί όχι μόνο εδώ αλλά και στις άλλες γνωστές πόλεις του τότε κόσμου που έκαναν εμπόριο με την Κίσαμο (κρασιά, λάδια, μισθοφόρους) το νόμισμα της. Αντίθετα εδώ βρίσκουμε νομίσματα της Πολυρρήνιας και της Φαλασάρνης.

Πάντως η προσπάθεια συνεχίζεται....

Όλα αυτά γιατί και εδώ τον τελευταίο μήνα υπάρχει μια επίθεση απο κάποιους άσχετους "Έλληνες" οτι οι Κισαμίτες και η αρχαιολογία καταστρέφει τα Ελληνιστικά αρχαία της πόλης και σώζει μόνο τα Ρωμαϊκά.

ΦΟΥΡΝΑΔΩ ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΣΗ

Μερικά απο τα αγγεία που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές στο Φουρνάδω και παρουσιάστηκαν στο ΙΑ' Κρητολογικό συνέδριο του 2011 στο Ρέθυμνο. Μια θέση ως και σήμερα αγνωστη που έχει σχέση με τα Βιγλιά και την ευρύτερη περιοχή και βάση των ευρημάτων είναι απο τις παλαιότερες της περιοχής μας ιστορικών χρόνων.

Για όσους θέλουν να διαβάσουν σχετικά με την θέση, τι βρέθηκε πως βρέθηκε, εδώ έχει γίνει η όλη παρουσίαση των πεπραγμένων, (τόμος Α1.2 σελίδα 129) απο την αρχαιολόγο κ Σκόρδου στο Ρέθυμνο το 2011.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΚΙΣΑΜΟΣ

Ένας χρήσιμος χάρτης για όσους ενδιαφέρονται για τα αρχαιολογικά της πόλης και φυσικά σε όσους έχουν οικόπεδα σε αυτές τις περιοχές. 
Η αρχαία Ρωμανική Κίσαμος όπως μας λέει ο Χριστόφορος Μπουοντελμόντι που πέρασε απο την Κίσαμο το 1419-1420, είχε έκταση λίγο μικρότερη απο την σημερινή και περίμετρο περί τα 2.5 μίλια, σήμερα είμαστε κοντά στα 3.5 μίλια (εκτός ο Πύργος και ο Άγιος Αντώνης). Μάλιστα όπως αναφέρει στα απομνημονεύματα του δυσκολεύτηκε να "παρκάρει" το σκάφος του, μιας και δεν βρήκε λιμάνι και όλη η παραλία ήταν ανάβαθη και με άμμο. Αυτός βέβαια δεν ήξερε για τον σεισμό του 365 μ.Χ που μας ανύψωσε κατ 5-6 μέτρα και αποκτήσαμε τόσα εκτάρια γης τσάμπα. 
- Όλο το κομμάτι που το χωρίζει η μπλε γραμμή και ως την θάλασσα είναι η νέα γη της Κισάμου που δεν έχει και αρχαία μιας και μετά τον σεισμό του 365 μ.Χ κανείς δεν έκτιζε στην άμμο. Με κόκκινο η αρχαία Κίσαμος που σχεδόν όπως και τώρα ήταν πυκνοκατοικημένη στο σημερινό κέντρο.  

ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

 Αν και δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές στο λόφο του Προφήτη Ηλία δυτικά του Κολένι Καμάρα είναι εμφανή τα ίχνη απο αρχαίο τοίχος και δυο πύργους σε κοντινή απόσταση. Μάλιστα στο σημείο αυτό έχουν βρεθεί δέστρες πλοίων που σημαίνει οτι ήταν κάποιο οχυρωμένο λιμενικό έργο προ του σεισμού του 365 μ.Χ. μιας όπως βλέπουμε στην πρώτη εικόνα βρίσκεται σήμερα 1.100 μέτρα ακριβώς απο την θάλασσα. 

ΚΡΗΤΗ 1574

1574 γράφει κάτω αριστερά οτι είναι ο χάρτης αυτός της Κρήτης. Βενετσιάνικη κυριαρχία και 100 χρόνια πριν την τουρκική εισβολή, ένας παράξενος χάρτης με κάστρα και πολιτείες που δεν ανταποκρίνονται καθόλου στο σήμερα. Ο κόλπος της Κισάμου δυτικά μάλιστα με το παράξενο όνομα Cisomopoli, κάτι σαν Κισαμόπολη, δίπλα του μια άλλη καστροπολιτεία, η Chion και στα νότια η Traba, εκεί στην Χρυσοσκαλίτισσα. Το μόνο ευκολοκατανόητο το ιερό της Δίκτυννας στο ακρωτήριο Spada.
Τελικά αρχίζω να το πιστεύω οτι λίγοι πέρασαν απο τα μέρη μας εκείνα τα χρόνια και οι περισσότεροι περιηγητές έγραφαν και έφτιαχναν χάρτες απο τις σημειώσεις των άλλων....

ΡΩΜΑΙΚΗ ΚΙΣΑΜΟΣ

Με την υποταγή της Κρήτης το 69 π.Χ στους Ρωμαίους, χάνεται η στρατιωτική και πολιτική δύναμη της. Το 27 π.Χ η Κρήτη ενώθηκε με την Κυρηναϊκή σε μια επαρχία που κράτησε ως και τα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ.

Οι Ρωμαίοι διατήρησαν την τοπική αυτοδιοίκηση των κρητικών πόλεων, δεν επεδίωξαν τον εκλατινισμό της νήσου, ούτε προχώρησαν σε εθνολογικές αλλοιώσεις και σεβάστηκαν την ελληνική γλώσσα. Δεν διατήρησαν στο νησί ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις και περιόρισαν την κυριαρχία τους στην πολιτική διοίκηση και την οικονομική εκμετάλλευση. Το «κοινό των Κρητών» το οποίο είχε συσταθεί προ των Ρωμαίων εξακολουθεί να λειτουργεί.
Κατά την περίοδο αυτή η αρχαία Κίσαμος, μικρή πολίχνη στους ελληνιστικούς χρόνους και λιμάνι της Πολυρρήνιας, επεκτείνεται, ισχυροποιείται και οργανώνεται σύμφωνα με το ιππποδάμειο σύστημα οπότε και αποκτά περιορισμένη αυτονομία. 

 Η νέα ανοικοδόμηση ξεκινά από τον 1ον αιώνα μ.Χ και η πόλη εξαπλώνεται σταδιακά στην έκταση της σύγχρονης περίπου κωμόπολης. Η θέση της, η pax romana (ρωμαϊκή ειρήνη) και οι δυνατότητες ανάπτυξης του εμπορίου που της εξασφάλιζε το λιμάνι της, την κατέστησε μια ανθηρή επαρχιακή πόλη, τα δε ψηφιδωτά της είναι απαράμιλλης ομορφιάς μάλιστα είχε σχολή ψηφιδωτών εκείνα τα χρόνια και αυτό φαίνεται και από την ποιότητα αλλά και από την ποσότητα που έχει βρεθεί ως και σήμερα και ορισμένα έχουν βρεθεί και ενυπόγραφα. (Μερώπας)
Το παραπάνω είναι απο τα τελευταία ωραία ψηφιδωτά  που αποκαλύφτηκαν στην Κίσαμο.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Αν μια πόλη δεν έχει ξεκαθαρίσει πότε κτίστηκε αυτή είναι σίγουρα η πόλης Κίσαμος... Διαβάζοντας τους ιστορικούς και γεωγράφους, αλλά παρακολουθώντας τις αρχαιολογικές ανασκαφές τα τελευταία 20 χρόνια στην πόλη της Κισάμου, βλέπουμε οτι σαν πόλη αναφέρετε οτι υπήρξαμε απο τα μινωικά χρόνια 15 αιώνας π.Χ, αλλά και τα ελληνιστικά χρόνια αφού είναι πλέον σίγουρο οτι το όνομα μας σαν περιοχή μας το έδωσαν οι Πολυρρήνιοι που έβλεπαν την θάλασσα να φυλά τις αμμώδεις παραλίες μας (ΚΥΣ ΑΜΟΣ)*.
Δυστυχώς απο κακό χειρισμό και κεκτημένη ταχύτητα διαδόθηκε οτι ήμασταν μια ανεξάρτητη πόλη με δικό της νόμισμα- πράγμα που ως και σήμερα δεν έχει αποδειχτεί αφού δεν βρέθηκε κανένα τέτοιο νόμισμα (στο οποίο (λένε) απεικόνιζαν στη μια πλευρά η κεφαλή του θεού Ερμή με πέτασο και στην άλλη ένα δελφίνι και τα γράμματα ΚΣ/ΙΩ.) αντίθετα βρίσκονται αρκετά νομίσματα Πολυρρήνιας. Κάποτε πρέπει να διορθωθεί απ όλα τα επίσημα έντυπα και την Βικιπαίδεια που ο ένας μετά τον άλλο τα αντιγράφουν λάθος.
Πότε κτίστηκε λοιπόν αυτή η πόλη που όπου και να σκάψουμε την συναντάμε... λίγο μετά το 67 μ.Χ, λίγο μετά την καταστροφή της Φαλασάρνης, απο τους Ρωμαίους φυσικά. Ρωμαϊκή η πόλη της Κισάμου και μάλιστα το όνομα αυτό υιοθέτησαν και οι πρώτοι της κάτοικοι. 

* Και η περιοχή των Καλυβών στον Αποκόρωνα, Κίσαμος λεγόταν, για τον ίδιο με μας λόγο... οι αρχαίοι Απτέριοι έβλεπαν την θάλασσα να φυλά τα αμμώδη παράλια του Αποκόρωνα απο ψηλά όπως και οι Πολυρρήνιοι.