Η ιστορία του Ισμαήλ Φερίκ Πασά, ή Ισμαήλ Σελίμ Πασά ή στο ελληνικότερο, Εμμανουήλ Καμπάνη Παπαδάκη, είναι γνωστή. Πρόκειται για έναν Κρητικό από το Οροπέδιο στην Ανατολική Κρήτη που σε μια τουρκική επιδρομή του 1823, αιχμαλωτίστηκε μαζί με τον αδερφό του Αντώνιο. Ο αδερφός του κατάφερε και δραπέτευσε ενώ αυτός εξισλαμίστηκε και ακολούθησε μια σημαντική πορεία ως στρατιωτικός της Αιγύπτου. Η συγγραφέας, βέβαια, δεν έγραψε απλά ένα βιογραφικό βιβλίο. Θέλησε με το βιβλίο της να αγγίξει βαθύτερες, σκοτεινές ίσως, γωνιές της ανθρώπινης ψυχής. Δεν είναι τυχαίος ο τίτλος: Ο Βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά, Spina nel Cuore.
Spina nel Cuore. Αγκάθι, λοιπόν, στην καρδιά της Βενετίας το Οροπέδιο μα και στην καρδιά του ήρωα αφού του γεννά το άλγος του νόστου. Ο ήρωας, μια βασανισμένη ψυχή, που κερδίζει μονομιάς τον αναγνώστη και τον κάνει να θέλει να βρίσκεται δίπλα του, σε κάθε βήμα του πολυτάραχου βίου του. Δεν είναι όμως, μόνο τα βάσανα του ήρωα που μας κάνουν να νιώθουμε πολύ κοντά σ’ αυτόν αλλά και ο λόγος της συγγραφέως που είναι βαθιά ποιητικός. Έτσι, βλέπουμε τα πρώτα χρόνια, τα παιδικά, να γίνονται ένα παιδί αόρατο στους άλλους που τον συντροφεύει στη νέα του ζωή και δεν τον αφήνει να ξεχνά. Η σπηλιά που για τους άλλους ήταν το καταφύγιο στις δύσκολες ώρες, γι’ αυτόν γίνεται η είσοδος στην κόλαση μα και ο τόπος της δεύτερης γέννησής του. Ένα αρχαίο, μινωικό, μαχαίρι που θα βρει σε μια γωνιά της σπηλιάς, θα ‘ναι πάντα χωμένο στον κόρφο ή στο ζωνάρι του. Μ’ αυτό θα σφραγιστεί και ο νόστος του και θα κλείσει ο ανοιχτός σαν πληγή κύκλος της ζωής του.
Πάνε τριάντα χρόνια από τότε που διάβασα για πρώτη φορά τον Βίο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά. Είχα μόλις τελειώσει τη στρατιωτική μου θητεία και είχα ριχτεί με λαχτάρα μεγάλη στην ανάγνωση βιβλίων. Ό,τι μου είχε λείψει για δυο ολόκληρα χρόνια, προσπαθούσα να το αποκτήσω με ταχύτητα ιλίγγου. Λάθος μου, μεγάλο. Η ταχύτητα αυτή μου στέρησε, θαρρώ, την σε βάθος προσέγγιση και απόλαυση των αναγνωσμάτων μου. Έτσι, και η ανάγνωση του Βίου έγινε πολύ γρήγορα και αυτό που έμεινε στη μνήμη μου ήταν απλά η “περίεργη” ιστορία ενός Κρητικού που αναγκάστηκε να αλλαξοπιστήσει στα ανταριασμένα χρόνια του 19ου αι.
Τύχη αγαθή με έφερε στη Λέσχη Ανάγνωσης της Ορθόδοξης Ακαδημίας Κρήτης και το δεύτερο βιβλίο που αποφασίσαμε να διαβάσουμε, ήταν ο Βίος. Έψαξα να βρω το βιβλίο, αυτό από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ, στα ράφια της βιβλιοθήκης μου, αλλά μάταια. Είχε χαθεί. Έτσι, το αγόρασα ξανά. Αυτή τη φορά, τη συλλεκτική έκδοση του Καστανιώτη. Και άρχισα να το ξαναδιαβάζω.
Δύσκολο να περιγράψω όσα ένιωσα στη διάρκεια της ανάγνωσης αυτής. Τα βιώματα του Ισμαήλ, ο θανάσιμος Νόστος του, οι σκιές σύντροφοί του, το γύρισμα του κλειδιού στην κλειδωνιά του έρημου πατρικού, γινήκαν και δικά μου. Δική μου και η δεύτερη γέννησή του, δικός μου κι ο δεύτερος του θάνατος. Ο λυτρωτικός.
Θαρρώ πως το πρώτο βιβλίο, αυτό της ΑΓΡΑΣ, βρήκε το δρόμο και γύρισε στο σπήλιο, στο Ψυχρό, και χάθηκε στα βάθη του, ανάμεσα σε όστρακα μινωικά και σκεβρωμένα από τη σκουριά αιώνων, μαχαίρια θυσίας. Επέστρεψε εκεί, για να με οδηγήσει στην αναζήτηση και την ανάγνωση του. Για να ζήσω ξανά, στα χρόνια της ωριμότητάς μου αυτή τη φορά, τον συγκλονιστικό βίο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά, με άλλον τρόπο. Βαθύτερο, ουσιαστικότερο, γεμάτο κέρδος ψυχής.
Γιάννης Μυλωνάκης
