του Μιχαήλ Αναστασάκη ιατρού.
"Εις την επαρχία Κισάμου, την
εποχή εκείνη (προ του 1880) οίκημα κατάλληλον δια δημοτικόν σχολείον ουδαμού σχεδόν υπήρχε. Ως σχολείον εχρησιμοποίει ο διδάσκαλος μας Ε.Ψ μικράν οικίαν ιδικήν του, εκτάσεως 5Χ5, ένθα προσείρχοντο υπέρ τους 30 μαθηταί με παράθυρον πεπαλαιωμένον και διάτρυτον και μια θύρα σεσαθρωμένην. Έκαστος μαθητής έφερε το κάθισμα του και μερικοί δε εκάθηντο και επί λίθων. Οι γονείς μας έδιδον εις τον διδάσκαλον μισό μπεσιλίνι (1 Μουχαντζερίνα= 1/2 χρυσή δραχμή) τον μήνα. Απο το 1881 ήρχισαν οι δημογέροντες και πρόκριτοι των χωριών, κάπου-κάπου να διορθώνουν τα θρανία και να φροντίζουν δι΄εξεύρεσιν καταλλήλων οικημάτων. Εγνώρισα διδασκάλους εις διάφορα χωριά να μην γνωρίζουν περισσότερα απο όσα είχον μάθει εις την Μονήν Γωνιάς. Εξαίρεσις παρετηρήθη μόνον εις τον Αποκόρωνα όπου η παιδεία χάρις εις τον Μουτεσαρίφην (διοικητή) Σάββαν Πασάν προστατεύσαντα τα γράμματα από το 1865. Από το 1882 η Κίσσαμος ελάμβανε και προσεκάλει Ελληνοδιδάσκαλους εξ Αποκορώνου, όπως τον Γεώργιον Πορτολάκην, Χαρίλαο Παπαδάκην, Αρχιμανδρίτη Κουτσουδάκην. Οι πρώτοι δήμαρχοι τότε Ιωάννης Μαλανδρής, Εμμανουήλ Ζωγράφος, και Νικόλαος Αναστασάκης ιδρύσαντες Ελληνικά σχολεία εν Γριμβηλιανά, Σπηλιά και Δρακόνα. Οι διδάσκαλοι συμφώνος με την αντίληψιν της εποχής εκείνης ετιμώρουν. Ενθυμούμαι ότι έστενον τους άτακτουντας ή αμελείς με το ένα πόδι επί ώρας και υπό επίβλεψιν μη πατήσουν τον άλλον, τους υποχρέωναν να έχουν την μιαν χείρα υψωμένη επί ώρας και τον δείκτην όρθιον. Εγονάτιζαν τους άτακτους επί χαλίκων. Είχομεν εις την 1η Ελληνικού (τάξη) τον ελληνοδιδάσκαλον Λανδράκη Στυλιανόν όστις ήτο αυστηρότατος χαρακτήρας και εφαρμοστής των ανωτέρω τιμωριών. Εις τα δημοτικά σχολεία της εποχής οι διδάσκαλοι κατά Σάββατον μας επέβαλλον και ήλεγχον εάν είχονεν τους όνυχας κομένους, τα ώτα καθαρά, να είμαστε λουσμένοι και την Κυριακήν όλοι να μεταβώμεν εις την εκκλησίαν. Ο διδάσκαλος διέτασεν από το Σάββατον ποιος μαθητής θα είπη τον Απόστολον, ποιος το Πιστεύω, ποιος το Πάτερ ημών. Οι καλλίφωνοι μαθηταί έπρεπε να ίστανται οι ημείσεις πλησίον του δεξιού ψάλτη και οι άλλοι πλησίον του αριστερού και να κρατούν το ίσον."
Θεός φυλάξει τα παιδιά μας να μην ξαναγυρίσουμε σε αυτά τα χρόνια. Γιατί ούλα είναι εδα μαμμόθρεφτα!
