ΚΑΣΤΡΟ ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ

Η Μαλάθυρος ήταν ένα από τα κάστρα που προστάτευε την επαρχία Κισάμου. Τα άλλα ήταν η Ρόκα και η Πολυρρήνια, τα οποία είναι σε σχετικά μικρή απόσταση και με τα οποία είχε οπτική επαφή. Από το κάστρο είναι ορατή η ακτή Κισάμου και μεγάλο μέρος της ενδοχώρας μέχρι τα όρη Σελίνου στα νότια.

Το κάστρο έχει μελετηθεί ελάχιστα. Φαίνεται ότι η μόνη σοβαρή προσπάθεια έρευνας (επιφανειακής, έστω) είχε γίνει από τον Ιταλό Gerola το 1902-1905! Η περιοχή είναι ιδιαίτερα δύσβατη και αυτό αποθαρρύνει επισκέπτες και ερασιτέχνες ερευνητές. Το 1996, η 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κήρυξε το χώρο διατηρητέο μνημείο.
Η θέση δεν αναφέρεται σε καμία από τις αναφορές των προβλεπτών της Ενετοκρατίας ούτε στα οχυρά τα οποία έκτισε ή επισκεύασε ο Πεσκατόρε ούτε σε κανένα άλλο ενετικό έγγραφο. Δεν αναφέρεται όμως και από καμιά άλλη μεσαιωνική ιστορική πηγή.
To κάστρο, προφανώς, δεν χρησιμοποιήθηκε επί Ενετοκρατίας. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κατασκευάστηκε. Ο πιο πιθανός χρόνος κατασκευής είναι η αρχή της Β’ Βυζαντινής περιόδου, μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τους Άραβες, δηλαδή περί τον 10ο αιώνα.

Φαίνεται ότι το κάστρο της Μαλαθύρου ήταν ένα από τα, ούτως ειπείν, «αποτυχημένα» κάστρα που χτίστηκαν εκείνη την περίοδο στην Κρήτη. Δηλαδή μεγάλα κάστρα με επιμελημένη οχύρωση που κτίστηκαν στην ενδοχώρα από τους Βυζαντινούς λίγο μετά την ανάκτηση της Κρήτης και με ορατό τον κίνδυνο για νέα αραβική εισβολή. Το πρόβλημα ήταν ότι ο πληθυσμός δεν ήταν εύκολο να πειστεί να κατοικήσει σε αυτά τα απομονωμένα μέρη, ιδιαίτερα μετά την εξασθένιση της αραβικής απειλής. Έτσι ποτέ δεν αξιοποιήθηκαν πλήρως. Χρησιμοποιήθηκαν σαν αμυντικές θέσεις για πολύ λίγο και εγκαταλείφθηκαν σχετικά γρήγορα, πολύ πριν έρθουν οι Ενετοί. Το κάστρο της Μαλαθύρου, πιθανότατα, ήταν μια τέτοια περίπτωση.
Δεν αποκλείεται πάντως, τους επόμενους αιώνες να χρησίμευσε μερικές φορές σαν καταφύγιο.

Ο κυρίως οχυρωματικός περίβολος στη νότια πλευρά του λόφου ενσωματώνει 4 ημικυκλικούς πύργους διαφορετικών μεγεθών από τους οποίους ο δυτικός είναι ο μεγαλύτερος και σχηματίζει κατά 70% κύκλο ενώ οι υπόλοιποι τρεις είναι ημικυκλικοί.
Τα τείχη έχουν πλάτος 2,25µ. Ο οχυρωματικός περίβολος αγκαλιάζει όλη τη νότια, δυτική και βόρεια πλευρά εκτός από την κρημνώδη ανατολική, που καταλήγει σε κάθετο βράχο ο οποίος είναι σαν φυσικό τείχος.
Συνολικά, σε όλες τις πλευρές του περιβόλου καταγράφονται 12 κυκλικοί ή ημισεληνοειδείς πύργοι. Στο εσωτερικό του φρουρίου υπάρχουν τα θεμέλια ενός άλλου παραλληλόγραμμου πύργου.

Στο βορειοανατολικό άκρο του χώρου υπάρχει ένα υπερυψωμένο πλάτωμα με επίπεδη επιφάνεια όπου βρίσκονται κινστέρνες, δύο πηγάδια και ερείπια κτισμάτων. Το έξαρμα αυτό περιβάλλεται από εσωτερική οχύρωση στα νότια και δυτικά. Πρόκειται προφανώς για την ακρόπολη του κάστρου.
Από την Διπλωματική εργασία του Νίκου Γιγουρτάκη το 2004, και φωτογραφίες Γιάννη Παπαδάκη

ΚΑΣΤΕΛΛΙ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ

Το φρούριο Malvicino βρίσκεται πάνω σε λόφο πολύ κοντά στο χωριό Κεραμούτσι, σε θέση που και σήμερα φέρει την ονομασία Καστέλι Μαλεβίζι. Καταλαμβάνει μια εξαιρετική θέση στην ενδοχώρα του νομού, η οποία προσφέρει εξαιρετική θέα στο σύνολο σχεδόν της Επαρχίας Μαλεβιζίου. Αξίζει ακόμα να αναφερθεί ότι από το θέση του φρουρίου είναι ορατό το Παλιόκαστρο, το φρούριο Τεμένους και το Φρούριο της Μέλισσας στην περιοχή του Αγίου Θωμά. Αποτελούσε δηλαδή μέρος ενός πυκνού και καλά οργανωμένου δικτύου πολυάριθμων στρατηγικών θέσεων που έλεγχαν κάθε κίνηση στο εσωτερικό του νησιού. Το Καστέλλι Μαλεβιζίου πιστεύεται πως οικοδομήθηκε από τον αρχιπειρατή Enrico Pescatore, κατά τη ολιγόχρονη Γενουατική κατοχή της Κρήτης (1206-1211). Για την ονομασία του φρουρίου πιο πιθανή είναι οι άποψη ότι αυτή σχετίζεται με τις πολεμικές μηχανές malvicini, που σημαίνει κακός γείτονας, με τις οποίες προφανώς ήταν εφοδιασμένο. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι ο χαρακτηρισμός αυτός, αναφέρεται στη γειτνίαση του φρουρίου με τις περιοχές του ορεινού Μαλεβιζίου και του Μυλοποτάμου, τις οποίες φοβούνταν οι κατακτητές, ως έδρες των Κρητών επαναστατών.
Κατά την ανακατάληψη του νησιού από του Βενετούς συνεχίστηκε η λειτουργία του ως φρουρίου και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή. Κατά το μεγάλο και καταστροφικό σεισμό που έπληξε την Κρήτη το 1303 αναφέρεται ότι το Φρούριο καταστράφηκε ολοκληρωτικά μαζί με τους πύργους του και ανοικοδομήθηκε εκ νέου σε σχέδια Ενετών μηχανικών.
Κατά τη μεγάλη επανάσταση των Καλλεργών του 1363, που οδήγησε στην ολιγόχρονη αυτονόμηση της Κρήτης από τους Βενετούς και την ανακήρυξη της «Δημοκρατίας του Αγίου Τίτου», μεγάλη επαναστατική δύναμη με επικεφαλής τον Ιωάννη Καλλέργη πολιόρκησε το Φρούριο και, αφού σκότωσε τον Διοικητή Νικόλαο Δάνδολο, λεηλάτησε το φρούριο και κατέστρεψε τα σπίτια που υπήρχαν μέσα.
Μετά την καταστολή της επανάστασης και την ειρήνευση στο νησί, οι βενετικές αρχές εκτιμώντας τη στρατηγική σημασία του Φρουρίου αποφάσισαν να το οικοδομήσουν ξανά αλλά εμποδίστηκαν από τους επαναστάτες.
Κατά την επίσκεψή του στη θέση το 1900, ο Gerola βρήκε ελάχιστα ίχνη, υπολείμματα χαμηλού τείχους παχους 1,25μ. και σχεδίασε ένα τετράγωνο πύργο, μόνο απομεινάρι του Καστελιού.
Σήμερα διακρίνεται μια ισχυρή γωνία του εξωτερικού περιβόλου του φρουρίου και διακρίνεται ένα έξαρμα όπου ήταν χτισμένος ένας μικρός πύργος που καταστράφηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Σημαντικές ενδείξεις υπάρχουν όμως για το σύνολο σχεδόν του εξωτερικού περιβόλου του φρουρίου και πιθανολογείται ότι οι μελλοντικές έρευνες και καθαρισμοί θα βοηθήσουν ώστε να ανασυντεθεί, για πρώτη φορά, το σχέδιο του ονομαστού αυτού μνημείου.