Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης*
Η ταυτότητα ενός λαού περιλαμβάνει και περιγράφει τη συλλογική πολιτισμική έκφραση, τα στοιχεία που συνθέτουν την ιστορία, τις αξίες, τη γλώσσα και τις παραδόσεις της κοινότητας. Την ταυτότητα σαν λαός δεν την επιλέγουμε. Απλά μας συμβαίνει να την έχουμε. Βέβαια διαμορφώθηκε στα πολλά χρόνια που πέρασαν σαν αποτέλεσμα κάποιων επιλογών μας ή κάποιων συμβάντων τύχης ή ατυχίας που είχαμε. Για το λόγο αυτό την προβάλουμε, με τα θετικά και τα αρνητικά της, χωρίς να την συνειδητοποιούμε ή να προβληματιζόμαστε γιατί και πώς. Η ταυτότητα ενός λαού αλλάζει πάρα πολύ αργά με τα χρόνια, πάλι σαν συνέπεια των ίδιων παραγόντων. Όμως αν ένας λαός θέλει να μάθει γιατί προβάλει τη συγκεκριμένη ταυτότητα -και πολύ περισσότερο αν θέλει να επέμβει θετικά στα στοιχεία της ταυτότητάς του- είναι εκ των ων ουκ άνευ να αποκτήσει αυτογνωσία και αυτοσυνειδησία.
Η αυτογνωσία -το γνώθι σαυτόν- ενός ατόμου, ενός λαού ή ενός έθνους, είναι απόλυτα αναγκαίος όρος και προϋπόθεση για να βρει τις συντεταγμένες του στον κόσμο και να αυτοπροσδιοριστεί στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Δηλαδή, γνωρίζοντας από πού ξεκινά, να
βάλει στόχους και να χαράξει πορεία για την επίτευξή τους. Αυτογνωσία σημαίνει βαθιά κατανόηση του εαυτού· των ιστορικών, πολιτιστικών και κοινωνικών ιδιοτήτων, καθώς και των δυνατοτήτων και αδυναμιών του. Η αυτογνωσία ενός λαού -η οποία θα κάνει κατανοητή την εθνική του ταυτότητα- είναι ένα σημαντικό του προσόν, ενώ η έλλειψή της μια σοβαρή και ίσως επικίνδυνη αδυναμία. Το «γνώθι σαυτόν» είναι ένα δύσκολο άθλημα κι εμείς οι Έλληνες, σαν άτομα και σαν λαός, δεν έχουμε, κατά τη γνώμη μου, ιδιαίτερα καλές επιδόσεις σ’ αυτό.
Βασικά στοιχεία της σημερινής ταυτότητας των Νεοελλήνων (πνευματικά, πολιτιστικά και γλωσσικά) χωρίς αμφιβολία έχουν τις ρίζες τους στην Αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο. Βέβαια, κληρονόμος του αρχαίου κλασικού πολιτισμού δεν ήταν το Βυζάντιο, αλλά η Δύση μέσω της Αναγέννησης (την οποία εμείς δεν είχαμε). Από τη Δύση ξαναγνωρίσαμε τους αρχαίους μας και εμβαθύναμε στη σκέψη τους, χωρίς βέβαια να έχουμε εξαντλήσει το θέμα αυτό. Έχουμε πάντως δικαιώματα επ' αυτής της κληρονομιάς, αλλά δεν τα διεκδικούμε σωστά. Μάλλον μας γελοιοποιεί ο τρόπος που τα προβάλουμε. Πότε με τον τύπο του «Ελληνάρα» που ο πλανήτης όλος τάχα του οφείλει λόγω των αρχαίων του προγόνων (τους οποίους κατά τα άλλα αγνοεί
παντελώς), πότε του φουστανελοφόρου με περικεφαλαία που παίρνει τα λάβαρα και κατεβαίνει στις πλατείες να διαδηλώσει για τις ταυτότητες ή τη Συμφωνία των Πρεσπών και τα παρόμοια· μάλιστα καλυπτόμενος από κόμματα και προσωπικότητες πανελλαδικής εμβέλειας. Αυτά είναι αποκριάτικα καμώματα. Δεν είναι σοβαρά πράγματα. Η προσπάθεια διεκδίκησης θα έπρεπε οπωσδήποτε να ξεκινήσει από το Κράτος (ένα σοβαρό Κράτος), πρωταρχικά αλλά όχι περιοριστικά, μέσα από την εκπαίδευση και να κατατείνει στο να περάσει ο πλούτος της αρχαιότητας στην παιδεία και την κουλτούρα του σημερινού Έλληνα, γνήσια και αβίαστα, όχι κακέκτυπα. Τώρα, τα χρόνια του Βυζαντίου -παρά το ότι ήταν σε αντίθεση με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία- υπήρξε εκεί ένας σημαντικός πολιτισμός. Δεν ήταν μεσαίωνας, όπως στη
Δύση. Μάλιστα, το Βυζάντιο έδωσε στη Δύση τα πρώτα σπέρματα της Αναγέννησης. Επ' αυτού του πολιτισμού, πιστεύω, ότι έχουμε επίσης δικαιώματα. Εμείς όμως, δυστυχώς, θεωρούμε ότι βυζαντινή κληρονομιά είναι η άγρια όψη των παπάδων και Δεσποτάδων.
Όσο πιο άγρια γίνεται. Και εδώ πάλι χρειάζεται η Πολιτεία. Συμβαίνει το περίεργο να έχουμε λογικά, ηθικά και νόμιμα δικαιώματα επί δύο τεράστιων πολιτισμών, και να μην τα ασκούμε! Και τα δύο είναι τεράστιας σημασίας από κάθε άποψη. Πολιτιστική, ηθική, οικονομική και κυρίως εθνική. Υπαρξιακή, θα έλεγα! Αυτή η κληρονομιά θα μπορούσε να είναι ένα «δυνατό χαρτί» ή και μια "βαριά βιομηχανία" μας! Και να μη ξεχνάμε επίσης, ότι η ταυτότητά μας ως λαού σήμερα, φέρει και πάρα πολλά στοιχεία (κατά κύριο λόγο αρνητικά) χαραγμένα από τους αιώνες δουλείας κάτω από ένα άξεστο δυνάστη· στοιχεία που πρέπει να αποβάλουμε συν τω χρόνω. Προϋπόθεση όμως αναγκαία για όλα τα παραπάνω, η απόκτηση αυτογνωσίας.
Στα χρόνια μας, από δεκαετίες μέχρι τώρα, συμβαίνει η χώρα μας, η γειτονιά μας, οι παρέες μας και τα σχολεία μας να γίνονται πολυπολιτισμικά. Ένας αυξανόμενος αριθμός αλλοδαπών εργάζεται, διασκεδάζει, μεγαλώνει οικογένειες στον τόπο μας. Οι άνθρωποι αυτοί, που σπρωγμένοι από την ανάγκη ή από το φόβο, βρήκαν μια θέση δίπλα μας, είναι προς όφελος όλων να ενταχθούν στην κοινότητα, στην ελληνική κοινότητα. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με επιτυχία αν ο πολιτισμός μας, χωρίς υπεροψία αλλά και χωρίς εκπτώσεις, γινόταν ο άξονας γύρω από τον οποίο θα μπορούσαν να περιστραφούν μαζί με μας και να συνδεθούν μαζί μας. Δεν αποτελεί εθνικιστική κορώνα, αλλά αντίθετα κοινή λογική, ότι θα πρέπει να τραβήξουμε τους ξένους προς τις αξίες και τα ισχύοντα της κοινωνίας μας, ώστε κάποια στιγμή οι ίδιοι ή τα παιδιά τους να γίνουν δικοί μας. Δεν αποτελεί εθνικιστική κορώνα ότι η κοινωνία μας και οι αξίες της πρέπει να είναι ελληνοκεντρικές. Θέλει ιδιαίτερη προσοχή αυτό επειδή η πολυπολιτισμική κοινωνία και οι θεωρητικοί της έχουν, περίπου εξ ορισμού, «δυσκολία» με την κλασική παιδεία. Όμως, στις μέρες μας, που ο κόσμος έκπληκτος βλέπει την Ευρωπαϊκή ηγεσία και τις Ευρωπαϊκές ελίτ να παρακολουθούν αμήχανες τον Τραμπ να γκρεμίζει θεσμούς και σύμβολα, χωρίς να μπορούν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων, όλο και περισσότεροι αιτιώνται την ευρωπαϊκή παιδεία η οποία έχει εξοβελίσει τις κλασικές καταβολές της. Όλο και περισσότεροι συνειδητοποιούν ότι η Ευρώπη χάνοντας την κλασική παιδεία, χάνει ακριβώς τον συνεκτικό δεσμό του πολιτισμού της, προτάσσοντας συνταγές οικονομικής και πολιτικής ανέλιξης που όμως έχουν κοντά ποδάρια.
Να λοιπόν που, θέλοντας και μη, ερχόμαστε πάλι και πάλι στα θέματα της ταυτότητάς μας, της αυτογνωσίας, της εκπαίδευσης και της παιδείας μας.
π. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου