Ο ΚΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΕΝΙΕΡΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ (Η ΜΗ) ΣΤΗ ΦΙΛΟΡΘΟΔΟΞΟ ΕΤΑΙΡΕΙΑ (1839)

(απόσπασμα)

Tης Ζαχαρένιας Σημανδηράκη*

Ο Νικόλαος Ρενιέρης φέρεται να υπήρξε ηγετικό στέλεχος της Φιλορθοδόξου Εταιρίας1,  το 1839, μιας συνωμοτικής οργάνωσης που είχε σκοπό την απελευθέρωση των αλύτρωτων εδαφών της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, όπως και την εν γένει ενίσχυση της Ορθοδοξίας που, κατά την εκτίμησή τους, κινδύνευε, αλλά παράλληλα προπαγάνδιζε και απαιτούσε να ασπασθεί ο Όθωνας το ορθόδοξο δόγμα. 
     Και όντως υπήρξε Νικόλαος Ρενιέρης στέλεχος της Εταιρείας. Η οργάνωση τελικά προδόθηκε εξ αιτίας των έριδων μεταξύ των στελεχών της, με αποτέλεσμα να συλληφθούν ο Νικήτας Σταματελόπουλος (Νικηταράς), ο Γεώργιος Καποδίστριας και ο Νικόλαος Ρενιέρης, με την κατηγορία της συνομωσίας κατά του θρόνου. Το Δεκέμβριο του 1839 συνελήφθη ο Ρενιέρης στις Σπέτσες, ενώ ετοιμαζόταν να διαφύγει στα Επτάνησα και οι τρεις, Νικήτας Σταματελόπουλος, Γεώργιος Καποδίστριας και Νικόλαος Ρενιέρης, παραπέμφθηκαν στις 11 Ιουλίου 1840 σε δίκη, κατηγορούμενοι οι δύο πρώτοι ως οργανωτές και ο τελευταίος, ο Ρενιέρης, ως πράκτορας μυστικής εταιρείας,της οποίας ο πρωταρχικός σκοπός ήταν ο αλύτρωτος Ελληνισμός.   
    Παραπέμφθηκαν για πλημμέλημα και όχι για προδοσία, σύμφωνα με τα άρθρα 212, 214 και 217 του ποινικού κώδικα, τα οποία απαγόρευαν αυστηρά τις μυστικές εταιρείες. Η δίκη αυτή του Ιουλίου 1840 εξελίχθηκε σε ένα πόλεμο εγκλήσεων και αντεγκλήσεων, και τελικά οι πέντε δικαστές να κατέληξαν σε αθωωτική ετυμηγορία και για τους τρεις κατηγορουμένους. Ο Όθωνας εξοργίστηκε με την απόφαση αυτή, και κατέφυγε σε διοικητικά μέτρα, με αποτέλεσμα την απόλυση του εισαγγελέα Γ. Τυπάλδου και την καθαίρεση των δικαστών με την κατηγορία της κακοδικίας, διατάσσοντας παράλληλα την απέλαση του Γεωργίου Καποδίστρια από την Ελλάδα και τον περιορισμό του Νικήτα Σταματελόπουλου στην Αίγινα.
    Ας σημειωθεί ότι με την αποκάλυψη της συνωμοσίας προκλήθηκε μεγάλη διαμάχη ανάμεσα στις εφημερίδες των αντίπαλων πλευρών με καθημερινά δημοσιεύματα, όπως οι σφοδρές αντιπαραθέσεις μεταξύ κυρίως των εφημερίδων των Αθηνών «Αιών» και «Αθηνά» που μαινόταν από τον Ιανουάριο, αλλά και άλλων – δημοσιεύματα που – εκτός των άλλων πηγών - παρέχουν αρκετά επιμέρους στοιχεία για την όλη υπόθεση.
     Μια πιο προσεκτική αναδίφηση των σχετικών στοιχείων2 τόσο από τον Τύπο όσο και από άλλες πηγές, εγείρει αρκετές απορίες ως προς την ταυτότητα του συμμετασχόντος στην Εταιρεία Νικολάου Ρενιέρη:
1. Σύμφωνα με τα γραφόμενα της εφημερίδας ΑΙΩΝ3: 
Περί τα τέλη Ιουνίου του έτους 1839 προσήλθεν προς τον Γεώργιον Καποδίστριαν Νικόλαος τις Ρενιέρης, προσφέρων τας εκδουλεύσεις του προς τούτον. Και συνεχίζει η εφημερίδα σκιαγραφώντας τον Ρενιέρη: Αγύρτης τις της Γερμανίας, τυχοδιώκτης, παντού πενέστατος, και προ ολίγου εις Αθήνας φαινόμενος, αν όχι φίλος, γνώριμος όμως με εκείνους οίτινες πεπωλημένοι εις πολιτικήν ξένην είχον και έχουσι πόλεμον κεκηρυγμένον κατά του κυβερνητικού λεγομένου κόμματος. Τον λόγον μας υποστηρίζουσι καταθέσεις διάφοροι γενόμενοι ενώπιον της προανακρινούσης επιτροπής. Πόθεν άρα ο Ρενιέρης, άγνωστος μέχρι τούδε προς τον Γ. Καποδίστριαν προσέφερε εκδουλεύσεις προς τούτον?
     Και στη συνέχεια απορεί η εφημερίδα γιατί προσέφερε εκδουλεύσεις ο άγνωστος στον Καποδίστρια Ρενιέρηςαφού ούτε υπουργός ούτε κομματάρχης ήταν και το κυριότερο δεν διέθετε οικονομικά μέσα. 
      Σε καμμιά αναφορά στον Τύπο ως προς το θέμα της Εταιρείας, ο Ρενιέρης δεν αναφέρεται - με δημοσιογραφική ειρωνεία έστω - με τις ιδιότητες και τα αξιώματά του Κρητικού Ρενιέρη, αλλά το τελείως αντίθετο. Το παρελθόν και η διαδρομή του εκ Χανίων ορμωμένου τ. Προέδρου της Ελληνικής Βουλής, δεν συνάδουν καθόλου με τις ιδιότητες κάποιου Ν. Ρενιέρη αγύρτη και τυχοδιώκτητης Γερμανίας, μόλις προ ολίγου εις Αθήνας φαινομένου, όπως αναφέρει ο ΑΙΩΝ.
2. Στο επίσημο Βούλευμα παραπομπής σε δίκη στο Δικαστήριο Πλημμελειοδικών των
πρωταιτίων της μυστικής οργάνωσης, αναφέρεται επί λέξει:
(Lyons προς PaΙmerstοη, Αθήνα 18 Ιουνίου 1840, αριθ.78, F.O. 32.97)
           Το πόρισμα του βουλεύματος
           Το ΣυμβούλιονΓι αυτές τις αιτίες και ιδόv το άρθρο 70 του ποινικού κώδικα, και τα άρθρα 206,251παρ.4, 252,253, 255, 259 παρ.3, 207, 208 παρ.3, 236 παρ.2 της ποινικής δικονομίας κηρύττον την ανάκρισινπεραιωμένην.
          Παραπέμπει ενώπιον του εν Αθήνας Δικαστηρίου Πλημμελειοδικών  τους  αναφερομένους  Ν. Σταματελόπουλο γεννηθέντα στη Μεγάλη Αναστάσοβα, κάτοικο Αθηνών, Στρατιωτικόν 65 ετών, Γεώργιο Καποδίστρια γεννηθέντα στην Κέρκυρα, προσωρινώς κατοικούντα εις Αθήνας, κτηματίαν 54 Ετών, τον Νικόλαον Αποστόλου Ρενιέρη, γεννηθέντα στην Κορώνη, μη έχοντα οριστική διαμονή και ανεπάγγελτον 38 ετών, δια να δικαστούν σαν υπαίτιοι ενώσεως και παρανόμου εταιρείας, τουτέστιν ηνώθησαν περί το μέσον 1839 χωρίς την άδεια της κυβερνήσεως και σύστησαν ως ιδρυτές και αρχηγοί μια μυστική εταιρεία με το όνομα Φιλορθόδοξος4. 
     Η αναφορά στο βούλευμα παραπομπής είναι, όπως είδαμε, για: τον Νικόλαον Αποστόλου Ρενιέρη, γεννηθέντα στην Κορώνη, μη έχοντα οριστική διαμονή και ανεπάγγελτον, ετών 38.
        Σε άλλη αναφορά ερμηνεύοντας τα αρχικά Ν.Α.Ρ.5  φέρεται ως Νικόλαος Αντωνίου Ρενιέρης, αλλού αναφέρεται ως Πελοποννήσιος6,  ενώ η εφημερίδα «Αθηνά» στην εκτενή αναφορά της περί την δίκη τον αναφέρει επίσης ως υιό του Αποστόλου, ενώ παραπέμπει και σε δημοσίευμα του «Αιώνα» που σημειώνει ότι ήταν γεννημένος στη Μοθώνη7. 
      Αλλ’ ο Κρητικός Νικόλαος Ρενιέρης εκείνη την εποχή φυσικά δεν ήταν 38 ετών αλλά 82, ήταν γιος του Μάρκου και όχι του Αποστόλου ή του Αντωνίου, κι είχε γεννηθεί στα Παλιά Ρούματα Χανίων, κι όχι κάπου αλλού στην Ελλάδα.
Ας σημειωθεί ότι το πρακτικό αριθμ. 1025/12-7-1840 του Δικαστηρίου των εν Αθήναις Πλημμελειοδικών καθώς και η σχετική απόφαση δημοσιεύονται στο φ. της 21ης Ιουλίου 1840 της εφημερίδας ΑΙΩΝ – εννοείται με τα ονομαστικά στοιχεία που παρατέθηκαν παραπάνω.
3. Η εφημερίδα ΑΙΩΝ, που επετίθετο στην Εταιρεία και τα στελέχη της με 
απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, αναγγέλλει στο φύλλο 825/15-11-1847  το θάνατο του καλού καγαθού γερουσιαστή Ν. Ρενιέρη: Σήμερον απεβίωσεν εις έσχατον γήρας ο καλός καγαθός Ν. Ρενιέρης, Γερουσιαστής. Εις το επόμενονφύλλονθέλομεν αναφέρει περί του πολιτικού βίου του μακαρίτου.
    Και στο φύλλο 830/3-12-1847της ίδιας εφημερίδας δημοσιεύεται ο μακροσκελέστατος επικήδειος λόγος που είχε εκφωνήσει ο Μισαήλ Αποστολίδης, που καλύπτει μια ολόκληρη σελίδα της εφημερίδας, όπου περιγράφεται ο εξαιρετικός χαρακτήρας του φιλοπάτριδος Ρενιέρη, η δράση του, η ταπεινότητα, η πραότητα και λογική του, η τεράστια συμβολή του στον Αγώνα, η διαδρομή του και τα αξιώματα τα οποία του εμπιστεύτηκε η πατρίδα και τα οποία ετίμησεσ΄όλη τη ζωή του, ουδέποτε σκεπτόμενος τον πλουτισμό, παρά την πενία και τις προσωπικές τραγωδίες που τον βρήκαν. Φυσικά στον επικήδειο δεν υπάρχει καμμιά αναφορά για δραστηριότητά του στην «Φιλορθόδοξο», έστω με κομψό ή διπλωματικό τρόπο, αλλά ούτε κι ο υπόλοιπος Τύπος δημοσίευσε κάτι σχετικό.
      Και εγείρεται το ερώτημα πώς είναι δυνατόν ο ένας Ρενιέρης της Εταιρείας να χαρακτηρίζεται από τον ΑΙΩΝΑ απαξιωτικά ως προς τη συμπεριφορά και τις ενέργειές του και – στην ίδια εφημερίδα - ο αποθανών οκτώ χρόνια αργότερα Ρενιέρης να τιμάται στο έπακρον με τόσο επαινετικά λόγια για τη διαδρομή του, την προσφορά και τη φιλοπατρία του. 
4. Όπως προαναφέρθηκε, ο Ρενιέρης, αν και υπέργηρος, διετέλεσε πρόεδρος της Κεντρικής των Κρητών Επιτροπής που σκοπό είχε την οργάνωση και ενεργό υποστήριξη της Κρητικής Επανάστασης του 1841, καθώς επίσης Σύμβουλος Επικρατείας, εκλέχθηκε πληρεξούσιος της Γ΄ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις Εθνικής Συνελεύσεως (1843),καισυμμετείχε στην Επιτροπή Σύνταξης του Συντάγματος του 1844. 
     Αλλά πώς θα μπορούσε να καταλάβει αυτά τα αξιώματα και να εκλεγεί εάν είχε συμμετοχή στην «Φιλορθόδοξο Εταιρεία» μόλις το 1839 και μετά την πολιτική αναστάτωση, τα Δικαστήρια και τις αποφάσεις για τα στελέχη της?
     Ο Νικόλαος Ρενιέρης άφησε την τελευταία του πνοή το 1847, σε ηλικία σχεδόν 90 ετών κι αφού η μοίρα του επιφύλαξε ανείπωτη πικρία, από σωρεία οικογενειακών συμφορών: είχαν πεθάνει πριν από αυτόν ο γιος του και τα εγγόνια του, ενώ, όπως προαναφέρθηκε, ήδη είχε επέλθη ο θάνατος και της  κόρης του παλαιότερα.
     Ως αναφέρεται, ο Ρενιέρηςπέθανε πλήρης ημερών σε ηλικία 90 ετών επί της ψάθης, στις 14 Νοεμβρίου 1847, ενώ η οικογένειά του λιμοκτονούσεν, και κηδεύτηκε με έξοδα των συγγενών του!
Στην εφημερίδα «Η Εθνική» (φ. 148/20-11-1847) σημειώνεται: Την 14 ισταμένου ο κύριος Ρενιέρης, γερουσιαστής, παλιός και σεβάσμιος πολίτης, απεβίωσε, πολλαχώς και πολυετώς την πατρίδα υπηρετήσας. Γέρων υπερογδοηκοντούτης, προ πολλού ήδη νοσηλευόμενος, προ ολίγου δε μεγάλα παθών οικιακά δυστυχήματα ικανά να κλονίσωσι και νεανίου την ύπαρξιν, έτι δ’ εσχάτως ασθενήσαςετελεύτησεν εκ νόσου ήκιστα σχέσιν προς την καρδίαν ή την συνείδησιν εχούσης. Αλλ’ όμως τους επισκεφθέντας αυτόν ιατρούς, αγγραμμάτους και θανάτου αξίους όντας, περιμένει η θεία δίκη, διότι δεν διέγνωσαν της νόσου το αίτιον….
    Τα στοιχεία που παρατέθηκαν σε αυτή την έρευνα είναι σαφή και τεκμηριωμένα και   επιφέρουν ανατροπή ως προς την από πολλών δεκαετιών άποψη για τη συμμετοχή στη συνωμοτική οργάνωση μιας εξέχουσας προσωπικότητας της εποχής του. Και σίγουρα η συνεχιζόμενη έρευνα αποδίδει συνεχώς νεότερα. Ίσως οι πιο δύσπιστοι να διερωτώνται ακόμη: Ήταν τελικά ο Κρητικός Πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής και Αρμοστής Κρήτης Νικόλαος Ρενιέρης στέλεχος της συνωμοτικής «Φιλορθοδόξου» Εταιρείας, ή μια συνωνυμία με ένα τυχοδιώκτη τον κατατρύχει και θα πρέπει επιτέλους να αποκατασταθεί το λάθος που βαρύνει το όνομα του ευπατρίδη τόσα χρόνια; Τα τεκμήρια πάντως είναι αρκούντως εύγλωττα.
1.Πλουμίδης, Δετοράκης Μαν. κ.α.
2. Μαραγκού – Δρυγιαννάκη Σπάρτης Η Φιλορθόδοξος Εταιρεία και η μεταστροφή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής προς τη Ρωσία, Διδακτορική διατριβή. Αθήνα 1995, Τύπος Αθηνών της εποχής, κ.α.
3 ΑΙΩΝ 4/2/1840
4 Μαραγκού– Δρυγιαννάκη .ο.π. σελ. 143.
5 Μαραγκού– Δρυγιαννάκη .ο.π. σελ. 103.
6 Πετρόπουλου Α. Ιωάννη, Πολιτική και συγκρότηση κράτους στο Ελληνικό βασίλειο (1833-1843), Αθήνα 1997.
7 «Αθηνά» φ.683/6-1-1840.
*Ειδ. Συνεργάτης των Γενικών Αρχείων του Κράτους  

ΜΑΛΑΘΥΡΟΣ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΘΥΣΙΑΣ

Αύγουστος 1944 στην Κίσαμο. 

Της Ζαχαρένιας Σημανδηράκη
Ολόκληρη η επαρχία μαζί με το υπόλοιπο Νησί στενάζει από τις βαριές αλυσίδες κι ας αχνοδιαγράφεται κάπου μακριά μια τρεμάμενη ελπίδα για φως και λευτεριά. Υπόδουλοι οι Κρητικοί, δεν χάνουν το θάρρος τους και ατσαλώνοντας τις καρδιές και τα μπράτσα, τα λιωμένα απ’ τις στερήσεις και τις κακουχίες, προσπαθούν, μάχονται, λαβαίνουν μέρος φανερά ή κρυφά σε σαμποτάζ. ΄Αλλοι σαν αντάρτες κι άλλοι μέσα απ’ τα χωριά τους, κάνουν ό,τι είναι μπορετό για να φέρουν μια ώρα αρχύτερα την πολυπόθητη μέρα. Συνεργάζονται με Άγγλους και με άλλους συμμάχους που βρίσκονται ακόμη στο Νησί κι αψηφούν τους κινδύνους καθώς οι Γερμανοί εντείνουν τις προσπάθειές τους για να ξαναγίνουν κύριοι της κατάστασης.
Τρεις εστίες Γερμανών βρίσκονται κοντά στο χωριό Μαλάθυρος στην Κίσαμο των Χανίων: στις Βουκολιές, στον Κουρφαλώνα και στην Επισκοπή. ΄Οπως γίνεται σχεδόν πάντα, κάποια προδοσία φανερώνει πως ανάμεσα στο χωριό Μεσαύλια και στη Μαλάθυρο βρίσκεται φυλάκιο ΄Αγγλων που διαθέτει ασύρματο και ομάδα δολιοφθορών, με την οποία συνεργάζονται οι Μαλαθυριανοί.

Και ξεκινούν οι Γερμανοί στις 27 Αυγούστου από τον Κουρφαλώνα και την Επισκοπή, ενώ η ομάδα των Βουκολιών διασπάται – οι μισοί μένουν στην κωμόπολη, ενώ οι υπόλοιποι, πεζοπορώντας δύσβατους δρόμους, φθάνουν στα Μεσαύλια και από εκεί αρχίζουν προσεχτικά να προχωρούν προς τη Μαλάθυρο. Νύχτα φθάνουν στους λόφους και στις λαγκαδιές γύρω από το χωριό. Σαν πουλιά αρπαχτικά, σαν τσακάλια, περιμένουν το ξημέρωμα. Και σαν παίρνει να χαράζει στο πεντακάθαρο στερέωμα, αρχίζουν να στενεύουν τον κλοιό, να ζώνουν το μισοκοιμισμένο ακόμη χωριό.
Χάραμα της Δευτέρας 28ης Αυγούστου 1944....

ΘΟΔΩΡΟΥ... ΜΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ ΓΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ

Γράφει η Ζαχαρένια Σημανδηράκη

 Το νησί Θοδωρού, απέναντι από την παραλία της Αγίας Μαρίνας στα Χανιά, είναι βραχώδες, με έκταση 697 στρεμμάτων, ενώ το μέγιστο μήκος του φτάνει τα 3800 μ. Εκτός από το μεγάλο νησί υπάρχει και ένας μεγάλος βράχος δίπλα του, το νησί Γλαράκι και οι κάτοικοι αναφέρονται και στα 2 νησιά με το όνομα «τα Θοδωρού». Στην νότια πλευρά του νησιού, υπάρχει μια μεγάλη τοξωτή σπηλιά, η οποία κάνει το νησί από μακρυά να θυμίζει τέρας που έχει ανοιχτό το στόμα του.
Το νησί αρχικά λεγόταν Άκυτος ή Ακοίτιον, δηλαδή ακατάλληλο για κατοικία. Το συναντούμε καταγεγράμμενο και ως Λητώα ή Τούλλουρος. Το σημερινό του όνομα οφείλει στο τρίκλιτο εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων, του οποίου δυστυχώς σώζονται μόνο ερείπια σήμερα. Ο Ναός ήταν πρωτοχριστιανικός και ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Θεόδωρο τον στρατηλάτη. Ήδη από πολύ νωρίς, κατά την Μινωική περίοδο το νησί αποτέλεσε ιερό άσυλο. 

Πολύ αργότερα, το 1574, οι Ενετοί έχτισαν ένα μεγάλο φρούριο, για να προστατεύει όλη την περιοχή απέναντι από ενδεχόμενη εχθρική εισβολή. Την ίδια χρονιά, οι Ενετοί κατάφεραν να χτίσουν ένα πολυγωνικό φρούριο στην κορυφή του νησιού (το ονόμασαν Turluru) κι ένα δεύτερο χαμηλότερα (το ονόμασαν Αγ. Θεόδωρος ή S. Francesco, από τον εκεί ναό). Τα φρούρια στοίχισαν το μεγάλο ποσό για την εποχή (21.500 δουκάτα), ενώ αρκετοί ήταν και όσοι βοήθησαν και με την μορφή αγγαρειών. Οι Ενετοί σχεδίαζαν να χτίσουν ένα τρίτο φρούριο στα βόρεια της νησίδας, σύντομα όμως εγκατέλειψαν την ιδέα. 
Το 1645, οι Τούρκοι εξαπέλυσαν επίθεση κατά της νησίδας και την κατέλαβαν, ύστερα από ηρωϊκή μάχη των 70 αμυνομένων ανδρών. Μη θέλοντας να παραδοθούν στα χέρια των Τούρκων, ο επικεφαλής της φρουράς του κάστρου, Βλάσιος, έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και ανατίναξε όλη τη φρουρά και τους Τούρκους που είχαν μπει στο φρούριο. Το 1650 η νησίδα επανήλθε στην κυριαρχία Ενετών ως το 1699, οπότε παραδόθηκε στους Τούρκους, 30 χρόνια μετά την άλωση του Χάνδακα. Το 1897, δύναμη του Ελληνικού στρατού, με αρχηγό τον Τιμολέοντα Βάσσο, ανέβηκε στο νησί, παρά την απειλητική παρουσία των πολεμικών πλοίων των Μεγάλων Δυνάμεων.
Σήμερα, έχουν δυστυχώς απομείνει ελάχιστα ερείπια από τα δύο κάστρα και το ναό των Αγίων Θεοδώρων.
Ας σημειωθεί ότι προκειμένου να προστατευθεί ο Κρητικός Αίγαγρος, το κράτος κήρυξε τα Θοδωρού ως προστατευμένη περιοχή και μεταφέρθηκαν εκεί αρκετά ζώα για να μπορέσουν να αναπαραχθούν μακριά από λαθροθήρες και άλλους κινδύνους, απαγορεύοντας συγχρόνως την οποιαδήποτε ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα στο νησί, πλην (τελευταία) της εορτής των Αγίων Θεοδώρων, οπότε η νησίδα είναι προσπελάσιμη, μόνο για αυτήν την ημέρα. Υπολογίζεται σήμερα ότι περίπου 80 αίγαγροι κατοικούν στο νησί, και φυλάσσονται από ειδικό φύλακα.
Ο θρύλος για τη δημιουργία των Θοδωρού

Η σπηλιά στην νότια πλευρά της νησίδας, κάνει τα Θοδωρού να μοιάζουν με τέρας που απειλητικά πλησιάζει τη στεριά με ανοιχτό το στόμα. Άλλωστε οι ντόπιοι συχνά αναφέρουν τον νησί κι ως «θεριό». Ο πιο διαδεδομένος θρύλος για το νησάκι αναφέρει ότι στα πρώτα χριστιανικά χρόνια το νησί δεν υπήρχε καθόλου. Μια μέρα λοιπόν, οι κάτοικοι είδαν ένα τεράστιο τέρας και το μικρό του, να πλησιάζουν απειλητικά προς την Κρήτη. Τότε άρχισαν να του πετάνε δόρατα και βέλη από μακρυά για να το σκοτώσουν, αλλά αυτό συνέχιζε την πορεία του μανιασμένο προς την ακτή. Τρομοκρατημένες οι γυναίκες από την περιοχή, άρχισαν να προσεύχονται στην Αγία Μαρίνα και τον Άγιο Γεώργιο για να σωθούν, Οι προσευχές στους αγίους εισακούστηκαν και τα δύο τέρατα πέτρωσαν και δημιουργήθηκαν τα νησιά των Αγίων Θεοδώρων, η μεγάλη Θοδωρού και το Γλαράκι. Το τέρας πέτρωσε ενώ είχε ανοιχτό το στόμα του, απειλώντας να καταβροχθίσει τους κατοίκους.
Όπως κάθε χρόνο και με αφορμή τη γιορτή των Αγίων Θεοδώρων 8 Ιουνίου, επιτρέπεται η επίσκεψη στο νησί Θοδωρού.

ΣΑΛΗΣ ΧΕΛΑΚΗΣ ή ΧΕΛΗΔΩΝΑΚΗΣ

Επειδή ορισμένα που λέγονται για τον αείμνηστο Σαλή Χελάκη ή Χεληδωνάκη, τον μαύρο λεμβούχο στο Χανιώτικο λιμάνι, φτάνουν κάποιες φορές στα όρια της επιστημονικής φαντασίας, ας σημειωθούν τα εξής: Δεν αμφισβητείται από κανένα ότι ήταν ένας αγαθός πράος χαρακτήρας και μεγάλος φιλάνθρωπος και ότι διέθετε το πενιχρό εισόδημά του σε αγαθοεργίες. Ο Σαλής όμως ούτε από τη Λιβύη είχε έρθει, ούτε Βεγγάζιος ήταν, ούτε τον έβαλαν με το ζόρι στο καράβι κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922 (αυτός ήταν ο Αλή Γκογκός) και δεν χρειάστηκε να κάνει μακροβούτι από το πλοίο και να γυρίσει κολυμπώντας στα Χανιά, η Αμπλά (Νουριγιέ Μαρμαράκη) δεν ήταν αδελφή του, ούτε βέβαια ετάφη ο αγαθός μαύρος με τιμές και πάνδημη συμμετοχή των Χανιωτών. Ο Σαλής είχε γεννηθεί στα Χανιά το 1884, ήταν γιος του Ιμπραχήμ και της Αριφέ, 

ήταν Σουδανός στην καταγωγή και ΄Αγγλος υπήκοος, για αυτό και έμεινε στην πόλη χωρίς πρόβλημα το 1922. Αντίθετα, εξ αιτίας αυτής ακριβώς της ιδιότητάς του, εκτοπίσθηκε από τους Γερμανούς κατά την Κατοχή και επανήλθε μετά την Απελευθέρωση. Δεν είχε οικογένεια και για αυτό πέθανε ολομόναχος στο σπίτι του στον Τοπχανά, την Τρίτη 28/2/1967, σε ηλικία 83 ετών από καρδιακή ανακοπή, καρδιακή ανεπάρκεια, ανεπάρκεια αορτής και μυοκαρδίου, σύμφωνα με τον γιατρό Γεώργιο Βλαχάκη που διενήργησε και τη νεκροτομή.

Το πτώμα του ανακαλύφθηκε μετά από αρκετές ημέρες από τη δυσοσμία και ετάφη («πετάχτηκε σαν σκύλος» αναφέρεται σε κάποιο έγγραφο) σε ένα από τα εναπομείναντα τμήματα του ήδη καταργημένου τότε μουσουλμανικού νεκροταφείου. Αργότερα και μετά από έγκριση του Πατριαρχείου, σύμφωνα με τις σχετικές μαρτυρίες, παραχωρήθηκε δωρεάν ένα ταφογήπεδο στην άκρη του Κοιμητηρίου του Αγίου Λουκά, όπου ευαισθητοποιημένοι Χανιώτες, μετά από έρανο, ανήγειραν ένα μνημείο και μετέφεραν εκεί τα οστά του τρία χρόνια μετά το θάνατό του. Τα παραπάνω αλλά και πλείστα άλλα στοιχεία έχουν έρθει στο φως μετά από έρευνά μου που συνεχίζεται ακόμη, έχουν τεκμηριωθεί και διασταυρωθεί από πολλές και διάφορες πηγές και θα αποτελέσουν μια ολοκληρωμένη μονογραφία για τον Σαλή, που είναι υπό έκδοση.
Ζαχαρένια Σημανδηράκη
τ. Διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης στα Χανιά