ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΕΚΠΟΡΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΒΟΥΣΑΣ ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1825

Μια άγνωστη αφήγηση του Σφακιανού Χ'' Ανδρέα Κριαρά

Του Κωνσταντίνου Φουρναράκη*
Ένας ιστορικός που ενδιαφέρεται για τα αιτιώδεις σχέσεις και τα αποτελέσματα στην ιστορία θα προσπερνούσε ένα τέτοιο ερώτημα. Και όμως για το ζήτημα συντηρείται για διακόσια χρόνια μια ιστοριογραφική διαμάχη. Άλλοι ιστοριογράφοι αφηγούνται ότι η Γραμβούσα κυριεύθηκε αποκλειστικά από τους Σφακιανούς, άλλοι από μια ομάδα έντεκα Κρητικών (Σφακιανών, Κισσαμιτών, Σελινιωτών κ.α) άλλοι αποκλειστικά από τους Μεσογειανούς (Κισσαμίτες). Μετ' επιτάσεως μάλιστα γίνεται προσπάθεια να επιβληθεί η μία ή η άλλη άποψη, χωρίς να έχει προηγηθεί προσεκτική μελέτη και κριτική των ιστορικών πηγών. Σήμερα θα παρουσιάσουμε  την άγνωστη μαρτυρία του Σφακιανού Χατζή Ανδρέα Κριαρά ή Κριαράκη για την άλωση της Γραμβούσας.

Ο Χατζή Ανδρέας Κριαράς (Κριαράκης) γεννήθηκε στην Ανώπολη των Σφακίων το 1775. Ήταν γιος του Εμμ. Κριαρά και της Κατίγκως Βλάχου. Ευκατάστατος πλοιοκτήτης και προεστός, ασπάσθηκε από νωρίς την ιδέα της Επανάστασης και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Το 1821 διετέλεσε μέλος της Καγκελαρίας των Σφακίων, της πρώτης επαναστατικής κυβέρνησης της Κρήτης. Έπειτα από την κάμψη της Επανάστασης, την άνοιξη του 1824, κατέφυγε στα Αντικύθηρα (Αιγιλία). Κατά την περίοδο της Γραμβούσας διορίστηκε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Γραμβούσας, αξίωμα το οποίο αποδέχθηκε συμμετέχοντας κατά διαστήματα στη Διοίκηση. Μετά την λήξη της επανάστασης, το 1830, εγκαταστάθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου. Στην Επανάσταση του 1866 διετέλεσε αντιπρόεδρος της Επιτροπής Σύρου επί των αποστολών υπέρ της Κρήτης. Σύζυγός του ήταν η Ελένη Παχυνάκη, κόρη του Γεωργίου Παχυνάκη και της Ελένης Δασκαλογιάννη. Ο Α. Κριαράς απεβίωσε σε ηλικία 100 ετών, το 1875, στην Σύρο, όπου είχε μεταφέρει, ως πολύτιμο κειμήλιο, τη σημαία που είχαν οι Κρητικοί κατά την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Πρόσφατα οι απόγονοί του τη δώρισαν στην Αρχιεπισκοπή Κρήτης.
Στο αρχοντικό του Χ'' Ανδρέα Κριαρά στη Σύρο φιλοξενήθηκε ο Όθωνας σε μία περιοδεία του στις Κυκλάδες και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, νήπιο, όταν η οικογένειά του κατέφυγε στη Σύρο, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1866. Αδελφός του ήταν ο Πωλιός (Παύλος) Κριαράς, ένας από τους εκπορθητές της Γραμβούσας.
Το δημοσίευμα του Ζ. Πρακτικίδη
Το 1842, στην εφημερίδα “Ο Φίλος του Λαού”, δημοσιεύθηκαν δύο μικρά αποσπάσματα από μια ιστορική συνοπτική έκθεση του Ζαχαρία Πρακτικίδη. Τα αποσπάσματα αυτά ήταν επικριτικά για τους Σφακιανούς και προκάλεσαν αντιδράσεις.  Έπειτα από αυτό, ο Πρακτικίδης ισχυρίστηκε ότι η δημοσίευση έγινε χωρίς τη συγκατάθεσή του, από χειρόγραφες σημειώσεις τις οποίες είχε εμπιστευθεί σε φίλο του. Οι σημειώσεις μάλιστα αυτές  θεωρούταν ότι είχαν χαθεί, αλλά βρέθηκαν τυχαία σε κάποια βιβλιοθήκη απ' όπου τις πήρε “Ο Φίλος του Λαού” και τις δημοσίευσε χωρίς να το γνωρίζει ο Πρακτικίδης. (βλ. Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Συλλογή Εγγράφων Ζαχαρία Πρακτικίδη, 1953, 6). Μετά το θάνατο του Ζ. Πρακτικίδη (+1845) ο γιος του Μανουήλ αφού αναθεώρησε τις ιστορικές σημειώσεις του πατέρα του, τις δημοσίευσε  στο περιοδικό “Χρυσαλλίς” του 1866 (τεύχη 77-81). Θεωρούμε ότι στην έκδοση της “Χρυσαλλίδος” το κείμενο του Ζαχαρία Πρακτικίδη πέρασε από λογοκρισία και αφαιρέθηκαν όσα σημεία ήταν ιδιαίτερα αιχμηρά. Αυτό τουλάχιστον δείχνει η σύγκριση των δημοσιευμένων αποσπασμάτων στην Εφημερίδα (1842) και στο Περιοδικό (1866). Η ιστορική αυτή σύνοψη για το πρώτο έτος της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη αναδημοσιεύτηκε  από τη “Χρυσαλλίδα” στο βιβλίο “Συλλογή Εγγράφων Ζαχαρία Πρακτικίδη” που εκδόθηκε, το 1953, με επιμέλεια του φιλολόγου Στυλιανού Μοτάκη, διευθυντή τότε του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης.  

Η απάντηση του Χ'' Ανδρέα Κριαρά
Ο Χατζή Ανδρέας Κριαράς προσπάθησε να ανασκευάσει τις αιτιάσεις του Ζ. Πρακτικίδη για τους Σφακιανούς με τη δημοσίευση ενός μικρού βιβλίου, που δημοσίευσε στη Σύρο. Τίτλος του βιβλίου: “Απάντησις υπό Χ'' Ανδρέα Κριαράκη εις την διατριβήν του κ. Ζ. Πρακτικίδου, καταχωρισθείσαν εις τα υπ' αρ. 174-175 φύλλα της εφημερίδος “Ο φίλος του Λαού”, Εν Ερμπουπόλει, εκ της Τυπογραφίας Γ. Μελισταγούς, οδός Αγοράς, 1843”. Στο παρόν δημοσίευμα δεν θα παρουσιάσουμε όλο του βιβλίο του Α. Κριαρά, αλλά μόνο ένα απόσπασμα που αφορά την κατάκτηση της Γραμβούσας, τον Αύγουστο του 1825, από τους Κρητικούς. Το σημαντικό αυτό κείμενο δεν έχει αξιοποιηθεί, ούτε σχολιαστεί μέχρι σήμερα από τους ιστορικούς, παραμένει δε εντελώς άγνωστο στο ευρύ κοινό, γι' αυτό οφείλουμε πρώτα να το παραθέσουμε αυτούσια:
Απάντησις Χ'' Ανδρέα Κριαράκη
“Αφού, αναγνώστα, περί το 1823 του Δεκεμβρίου μήνα γενομένης αποπείρας εφόδου εις το φρούριον Γραμβούσης παρά των Ελλήνων απέτυχε, διελογιζόμεθα τίνι τρόπω ηδυνάμεθα να λάβωμε εις χείρας το ισχυρόν καν τούτο Φρούριον. Ευρεθέντες εις την Αιγιλίαν μετά πολλών άλλων πατριωτών, υπεβάλαμεν σχέδιον του περί τουτου σκοπού μας, εγώ τε και ο Α. Παναγιώτου προς τον εν Ύδρα κ. Λ. Κουντουριώτην ζητούντες την συνδρομήν και γνώμην· ο Κύριος Κουντουριώτης μ' ολονότι επήνεσε τον σκοπόν και ενέκρινε το σχέδιόν μας, μ' όλα ταύτα μας απήντησε αρνητικώς, μη θεωρών φαίνεται, κατάλληλον την περίστασιν · τοιουτρόπως μεταβαλλόντες σκοπόν επεριμέναμεν περίστασιν αρμοδιοτέραν εις το επιχείρημα τούτο.
Μετά καιρόν πληροφορούμεθα ότι ητοιμάζετο εκστρατεία δια την άλωσιν της Γραμβούσης εις Ναύπλιον και λοιπά μέρη από παρευρισκομένους εκείσε Κρήτας έχοντας επικεφαλής τους κυρ. Δ. Καλλέργην και Εμμανουήλ Αντωνιάδην. Εκ περιστάσεως έν από τα πλοία τα οποία έφερον τους εκστρατεύοντας στρατιώτας εις Αιγιλίαν προσορμίζεται · οι εν αυτώ πατριώται μας κοινοποιούν τον σκοπόν των και συμμερισθέντες  αυτόν, παρεκινήσαμεν και ημείς όσους συνεπαρχιώτας μας εκρίναμεν αξίους να λάβουν μέρος εις τοιαύτην επιχείρησιν.
Ούτω λοιπόν εμβάντες εις εν πλοιάριον από τον Μ. Βρατζόλην κυβερνώμενον, ένδεκα τον αριθμόν τους οποίους ονομαστί αναφέρομεν, Παύλος Κριαράκης, Ανδρέας Παχύς, Μ. Κουλετάκης, Μ. Νικηφόρος, Καραγιάννης, Ρούκουνας, Σεϊμένης κ.λ. εκίνησαν δια Γραμβούσαν έχοντες ούτοι άλλον οποίον τοις εδώκαμεν σχέδιον παρά τους λοιπούς εκστρατεύσαντας.
Εκβάντες λοιπόν εις την μεγάλην ξηράν, άντικρυ της Γραμβούσης, αγνοούντες τον δρόμον των άλλων πλοίων, εύρον εκεί την σύζυγον του Ντισδάρη ή Φρουράρχου της Γραμβούσης · πλησιάσαντες δε εις αυτήν ευρισκομένην μόνην με δύω υπηρέτας, και προσποιηθέντες τους οθωμανούς (εις εξ αυτών μάλιστα ο Ανδρέας Παχύς εγνώριζεν την τουρκικήν, το δε εξωτερικόν και την ενδυμασία των όπλων οι ημέτεροι είχον πολύ ομοιάζουσαν με την των Τούρκων) ηρώτων αυτήν περί του Συζύγου της, πόσοι Τούρκοι ευρίσκονται εντός του Φρουρίου και πώς συνεννοούμενοι με τους εντός έρχονται και μεταλλάσσονται.
Η Γυνή απατηθείσα από το εξωτερικόν και το παραστατικόν αυτών, και πιστεύσασα αυτούς Τούρκους ελθόντας προς ενδυνάμωσιν της Φρουράς, τοις λέγει όλα τα σημεία της συνεννοήσεως· ούτοι λοιπόν οδηγηθέντες έκαμον το σύνηθες σημείον προς τους εντός του Φρουρίου, οίτινες ιδόντες τούτο εκίνησαν προς τους ημετέρους, ο δε Φρούραρχος μετά ολίγων άλλων · αλλά μόλις επλησίασαν και ήρχισαν οι Τούρκοι να δυσπιστώσιν προς τους ημετέρους, αν ήναι τωόντι ομόφιλοί των ή όχι, αλλ' όντες πλέον υπό τας βολάς των όπλων των δεν ηδύναντο να οπισθοδρομήσωσι, και πλησιάσαντες, ορμησάντων των ημετέρων, λαμβάνουν υπ' αυτών τρομερόν θάνατον όλοι πλην του Φρουράρχου, τον οποίον άφησαν ζώντα και τοιουτοτρόπως έχοντες αυτόν διευθύνονται προς το Φρούριον · οι ολίγοι μείναντες εντός του Φρουρίου, ιδόντες το πλοιάριον επιστρέφον και πιστεύοντες ότι εντός αυτού είναι συνάδελφοί των, κατέρχονται αφήσαντες μόνον το Φρούριον, και οι ημέτεροι αποβιβασθέντες εις άλλο παρ' εις το οποίον τους επερίμενον μέρος προς υποδοχήν, διευθύνονται αμέσως εις το Φρούριον και εμβάντες μετά του Φρουράρχου και φονεύσαντες τους επιλοίπους Τούρκους εκυρίευσαν αυτό, και ήρχισαν παρευθύς την εκπυρσοκρότησιν ογδοήκοντα περίπου πυροβόλων, αναγγέλλοντες τον θρίαμβόν των. Ο δε κύριος Εμμ. Αντωνιάδης κ.λ. ακούοντες τους αλλεπαλλήλους  κανονιοβολισμούς ετράπησαν εις φυγήν φοβηθέντες από το πλησίον εκεί μέρος ένθα η κακοκαιρία, νομίζω, τους είχεν αναγκάσει να καταφύγωσιν.
Αυθημερόν έφθασε προς ημάς η ευάρεστος αγγελία της αλώσεως του Φρουρίου, και κινήσαντες με την ιδίαν ευκαιρίαν ήλθομεν εις Γραμβούσαν εξαποστείλαντες ευθύς πλοίον δια να φθάση τον φεύγοντα στόλον, και να δώση την είδησιν εις τους κυρίους Δ. Καλέργην και Εμμ. Αντωνιάδην, ότι το Φρούριον εκυριεύθη υπό των ημετέρων και ευρίσκετο εις χείρας Ελλήνων, τους καταλαμβάνει το πλοίον, τους δίδει την είδησιν, επιστρέφουσι, και ημείς τους εδέχθημεν ως αδελφούς(α).
Εν τούτοις εις ολίγον διάστημα χρόνου η νήσος αύτη, ανεξάρτητος ούσα από την τουρκικήν πλέον εξουσίαν, εκατοικήθη από πολλούς καταφυγόντας εκείσε Κρήτας · και η Ελληνική Κυβέρνησις τότε έλαβε πρόνοιαν και διώρισε τετραμελή Επιτροπήν προς διοίκησιν του τόπου, μέλος της οποίας είχα την τιμήν να ήμαι και εγώ.
Μέχρι τινός η κατάστασις της Νήσου ταύτης ήτον ευάρεστος, διότι πολλαί οικογένειαι Κρητών κατέφυγον εκεί παρά εις άλλο μέρος δια το πλησίον της πατρίδος και την άμεσον συγκοινωνίαν αυτής · επομένως εχρησίμευε και ως ορμητήριον πάντοτε κατά των εχθρών · αλλ' ο κακός δαίμων των Κρητών εφθόνησε ταύτην μας την τύχην. Κρήτες τινές παραστάται εις Ναύπλιον των συμπολιτών των συνέλαβον την ιδέαν, ότι δια της πειρατείας η πατρίς ήθελε λάβει μορφήν καλητέραν(β) . και δια των πλουσίων αφιερωμέτων του αγίου Γεωργίου (εις Κρήτην) τα οποία τοις παρεδώκαμεν, ως ιεράν παρακαταθήκην, ηγόρασαν παρά του Ν. Γρηγοριάδου την Γολέταν, επονομασθείσαν παρ' αυτών η Διοίκησις και επειράτευον παν το προστυχόν πλοίον, έδραν και καταφύγιον έχοντες την Γραμβούσαν, τα δε εκ της πειρατείας κέρδη εις ποίον υπέρ της πατρίδος σκοπόν μετεχειρίσθησαν αγνοώ. Αλλά την Σ. Διοίκησιν εμιμήθησαν ακολούθως και αι υπάλληλοι αρχαί, και η νήσος από άσυλον χριστιανών μετεβλήθη εις αλγερίνων καταγώγιον.
Βλέπων τας καταχρήσεις αυτάς είπα προς τους συναδελφούς μου Γ. Καλλέργην, Κριτοβολίδην και Δ. Χρυσαφόπουλον, ότι εις τοιαύτην κατάστασιν πραγμάτων η συνείδησίς μου δεν με επιτρέπει να μένω ως μέλος της Διοικήσεως και να υποστηρίζω τοιαύτας αθεμίτους καταχρήσεις · Όθεν ανεχώρησα και μετέβην εις Αιγιλίαν, αφήσας εκεί ολίγους συνεπαρχιώτας μου μετά του αδελφού και του γυναικαδελφού μου.
Αλλ' εδώ στρέψω τον λόγον προς τον καλόν Πρακτικίδην, οι Συνεπαρχιώται και ομόφρονές σου αγνωμονούντες ή και φθονούντες την δόξαν δέκα Σφακιανών ελευθερωτών της Γραμβούσης και ενεργησάντων να εύρωσιν δια τούτου οι ιδικοί σας άσυλον και πόρον ζωής, ούτοι, λέγω, επέκεινα των τριών χιλιάδες όντες, κατεδέχθησαν οι άνανδροι και θρασύδειλοι να στρέψωσι όπλα και να διώξωσι τους ημετέρους δέκα, φονεύσαντες μίαν γυναίκα και έναν άνδρα εξ αυτών· ιδού αισχρέ συκοφάντα οποίαι πράξεις πρέπει να στηλιτεύωνται και να αναφέρονται ως παράδειγμα κακίας και αγνωμοσύνης! Τοιαύται και παρόμοιαι καταχρήσεις, συκοφάντα αισχρέ, επέφεραν μεταξύ μας αιώνιον διχόνοιαν, η πειρατεία, αισχρέ συκοφάντα, την οποίαν διεύθυναν και υπέθαλπον οι σημαντικοί σας, επέφερον μυρίας βλάβας εις το δια θαλάσσης εμπόριον και εις την υπόληψιν του έθνους! Τοιαύται καταχρήσεις, συνέτειναν εις το να υπάρχη και σήμερον η δουλεία εις την φιλτάτην ημών πατρίδα, επισύρασαι των φιλανθρώπων Ευρωπαίων την ανατιπάθειαν, και όχι η αρπαγή προβάτου ή όρνιθος υπό των ημετέρων, ως δεν αισχύνεσαι να λέγης! Αλλά τι επί τέλους να σε είπω, ειμή ότι έδειξας όλην σου την κακίαν προς αδελφούς και πατριώτας σου, και αγνωμοσύνην προς τον ευεργέτην σου!
   Εν Σύρω την 20 Φεβρουαρίου 1843”
 [βλ. Απάντησις, ό. π., σ. 17-23].

Μια αξιοσημείωτη επιλογή
Από την αφήγηση του Κριαρά συνάγεται ότι και αυτός θεωρούσε την άλωση της Γραμβούσας ως ένα από τα κορυφαία γεγονότα της Επανάστασης, στην επίτευξη του οποίου και οι Σφακιανοί είχαν συμβάλει αρκετά. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο Κριαράς δεν επέλεξε να προβάλει την προσφορά των Σφακίων κατά την έναρξη της επανάστασης του 1821  (πρώτες επαναστατικές συνελεύσεις στα Γλυκά Νερά, στο Λουτρό, την Παναγία Θυμιανή), την οργάνωση της πρώτης επαναστατικής διοίκησης (Καγκελαρία των Σφακίων) και την αναμφισβήτητη αρχηγεσία των Σφακίων στις πολεμικές επιχειρήσεις από το 1821 έως το 1823. Αντίθετα, προτίμησε να αφηγηθεί την ιστορία της άλωσης της Γραμβούσας, για ν' ανασκευάσει τις κατηγορίες του Πρακτικίδη και να δείξει τον φθόνο και την αγνωμοσύνη των υπόλοιπων Κρητικών προς τους Σφακιανούς.
Πραγματικά γεγονότα
Ας εξετάσουμε λοιπόν την αφήγησή του αναλυτικότερα και ας είμαστε υποψιασμένοι ότι κάθε ιστορική αφήγηση εμπεριέχει και επιβεβαιωμένες αλήθειες, και μισές αλήθειες, ακόμη και  πλαστά στοιχεία.  Το εισαγωγικό μέρος της  αφήγησης του Κριαρά φαίνεται να βρίσκεται σε αντιστοιχία με την ιστορική πραγματικότητα. Είναι αληθές ότι αρκετοί Σφακιανοί κατέφυγαν, μετά το 1824, στα αγγλοκρατούμενα Αντικύθηρα (Αιγιλία) και ότι από εκεί σχεδίαζαν την κατάκτηση  της Γραμβούσας, μιας νησίδας με στρατηγική σημασία, που βρίσκεται απέναντι από τα Αντικύθηρα. Δεν ήταν εξάλλου η πρώτη φορά που οι Κρητικοί σκέπτονταν να την κατακτήσουν. Όπως αναφέρεται στα έγγραφα του Αγώνα, ο Γραμπουσιανός καπετάνιος Μιχάλης Μαυράκης και ο Υδραίος Μαρκρυμούρας την πολιορκούσαν στις αρχές του 1823. Ακόμη, στις 12 Δεκεμβρίου του 1823, αγωνιστές από την Κρήτη, την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αργοσαρωνικού, προσπάθησαν να την καταλάβουν με νυκτερινή απόβαση, αλλά απέτυχαν.  
Θα πρέπει να θεωρήσουμε αληθές ότι ο Ανδρέας Κριαράς και ο Αναγνώστης Παναγιώτου ενημέρωσαν τον Λ. Κουντουριώτη για το σχέδιό τους να καταλάβουν τη Γραμβούσα, όπως και το ότι, μετά την άρνηση του Κουντουριώτη για παροχή βοήθειας, οι Σφακιανοί δεν εγκατέλειψαν το σχέδιό τους. Είναι αναμφισβήτητο όμως ότι και άλλοι Κρητικοί, που είχαν καταφύγει στην Πελοπόννησο, σκέπτονταν από την άνοιξη του 1825, να αλώσουν τη Γραμβούσα. Αφού πήραν πληροφορίες από τον καπετάν Μιχάλη Αρετά για την κατάσταση του Φρουρίου και αφού έλαβαν την έγκριση της  Επαναστατικής Κυβέρνησης, οργάνωσαν εκστρατεία και διόρισαν αρχηγό της τον κρητικής καταγωγής Δημήτριο Καλλέργη (Είναι περισσότερο γνωστός ως στρατιωτικός ηγέτης της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843). Στα τέλη Ιουλίου του 1825, λοιπόν, τα πλοία με το εκστρατευτικό σώμα του Καλλέργη αναχώρησαν από το Ναύπλιο, με ενδιάμεσο σταθμό τη Μονεμβασία και τελικό προορισμό τη Γραμβούσα.
Ένα από τα πλοία του Καλλέργη προσορμίστηκε στα Αντικύθηρα και οι αγωνιστές που  επέβαιναν σε αυτό ενημέρωσαν τους Σφακιανούς για το σκοπό του ταξιδιού τους. Οι αρχηγοί των Σφακιανών, Κριαράς και Παναγιώτου, συμμερίστηκαν το σκοπό της εκστρατείας, γι' αυτό και παρακίνησαν τους καλύτερους Σφακιανούς να συμμετάσχουν σε αυτήν. Ο Α. Κριαράς αναφέρει: “[...] μας κοινοποιούν τον σκοπόν των και συμμερισθέντες αυτόν παρεκινήσαμεν και ημείς όσους συνεπαρχιώτας μας εκρίναμεν αξίους να λάβουν μέρος εις τοιαύτην επιχείρησιν”. Έτσι, τεκμηριώνεται λογικά πώς Σφακιανοί από τα Αντικύθηρα και άλλοι Κρητικοί από την Πελοπόννησο, βρέθηκαν την ίδια χρονική στιγμή να πλέουν προς τη Γραμβούσα για τον ίδιο σκοπό.  

Αφηγηματικό κενό
Στη συνέχεια η αφήγηση του Α. Κριαρά έχει ένα αφηγηματικό κενό. Δεν εξηγείται δηλαδή αναλυτικά ο λόγος του διαφορετικού σχεδίου των έντεκα Σφακιανών, ούτε και η επιλογή τους να αράξουν στο Τηγάνι, αν και ο στόχος τους ήταν η κατάληψη της Γραμβούσας. Γράφει ο Κριαράς: “[...] εκίνησαν δια Γραμβούσαν έχοντες ούτοι άλλον οποίον τοις εδώκαμεν σχέδιον παρά τους λοιπούς εκστρατεύσαντας. Εκβάντες λοιπόν εις την μεγάλην ξηράν άντικρυ της Γραμβούσης, αγνοούντες τον δρόμον των άλλων πλοίων”. Με αυτή τη φράση δεν αιτιολογείται πώς μόνο το πλοιάριο του Βρατσόλη απέφυγε τη θαλασσοταραχή και γιατί άραξε στο Τηγάνι, αν και δεν υπήρξε πληροφόρηση για την προσωρινή διαμονή της γυναίκας του Φρουράρχου σε εκείνη την ακτή.  Ο Κ. Κριτοβουλίδης αντίθετα στην αφήγησή του προσπάθησε να συμπληρώσει αυτά τα αφηγηματικά κενά και να δώσει μεγαλύτερη αληθοφάνεια στη μαρτυρία του.
Το αφηγηματικό πέρασμα από τον απόπλου των έντεκα Σφακιανών μέχρι την αποβίβασή τους στην ακτή απέναντι από τη Γραμβούσα (στον Μπάλο- Τηγάνι) γίνεται γοργά και χωρίς σύνδεση (“Εκβάντες λοιπόν εις την μεγάλην ξηράν”). Ακόμα πιο γρήγορα εξελίχθηκαν αφηγηματικά και τα επόμενα γεγονότα. Οι Σφακιανοί προσποιούμενοι τους Τούρκους φρουρούς εξαπάτησαν την γυναίκα του Φρουράρχου και έμαθαν το σύνθημα  για τη μετακίνηση της φρουράς στη Γραμβούσα. Ο Φρούραρχος (Ντισδάρης) μπήκε στη βάρκα με λίγους βοηθούς του για να  παραλάβει τους αφιχθέντες. Όταν πλησίασαν στη ακτή οι Τούρκοι άρχισαν να δυσπιστούν για την πραγματική ταυτότητα των νέων φρουρών.  Ήταν όμως αργά για να αντιδράσουν, γιατί βρέθηκαν κυκλωμένοι με προτεταμένα όπλα. Οι Σφακιανοί τους επιτέθηκαν και τους σκότωσαν όλους, εκτός από τον Φρούραρχο.  Επιβιβάστηκαν έπειτα στη βάρκα μαζί με τον Φρούραρχο και έβαλαν πλώρη για τη Γραμβούσα. Αφού αποβιβάστηκαν εκεί, σκότωσαν και τους υπόλοιπους φρουρούς και έγιναν κύριοι του περιμάχητου Φρουρίου (Η άλωση της Γραμβούσας έγινε ξημερώματα, στις 2 Αυγούστου 1825).
Όλες οι μαρτυρίες συμφωνούν στο ότι ο Φρούραρχος και η γυναίκα του εξαπατήθηκαν από τους Κρητικούς, αλλά διαφέρουν ως προς την τύχη της τουρκικής φρουράς. Ο Κριαράς αναφέρει ότι η  επιχείρηση κατέληξε στην εξόντωση όλων των Τούρκων φρουρών εκτός του Φρουράρχου, ενώ ο Κριτοβουλίδης, ο Παπαδοπετράκης ότι οι Κρητικοί, μετά από συμφωνία, σεβάστηκαν τη ζωή των Τούρκων. Μόνο ένας Τούρκος, που πήγε να αντιδράσει, φονεύθηκε από τον Παύλο Κριαρά ή, κατ' άλλους, από τον Ι. Ρούκουνα. Πράγματι τα γεγονότα εξελίχθηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε η επιχείρηση να μην γίνει βίαιη και να χυθεί πολύ αίμα. Η σχεδόν αναίμακτη κατάληψη της Γραμβούσας επιβεβαιώνεται και από ένα έγγραφο της Προσωρινής Επιτροπής της Γραμβούσας: “εκυριεύθη από τα ελληνικά όπλα το φρούριο της Γραμπούσης αναιμακτί” (βλ. ΓΑΚ, Εκτελεστικό, 106, 3-8-1825 και εφ. “Ο Φίλος του Νόμου” 7-8-1825, αρ. φ. 114).
Όλες οι μαρτυρίες συμφωνούν επίσης για τους πανηγυρισμούς  των αγωνιστών που κατέλαβαν το περίφημο κάστρο. Η διαφορά έγκειται μόνο στα πρόσωπα. Ο Κριαράς ισχυρίζεται ότι ήταν έντεκα Σφακιανοί, ενώ ο Κριτοβουλίδης πέντε Σφακιανοί και έξι από άλλες επαρχίες της Κρήτης. Το σημαντικό πάντως είναι ότι ο Α. Κριαράς μαρτυρεί ότι έμαθε το χαρμόσυνο γεγονός της άλωσης της Γραμβούσας, ενώ βρισκόταν στα Αντικύθηρα (“Αυθημερόν έφθασε προς ημάς η ευάρεστος αγγελία της αλώσεως του Φρουρίου, και κινήσαντες με την ιδίαν ευκαιρίαν ήλθομεν εις Γραμβούσα”).
Επινοημένο επεισόδιο
Εάν εξετάσουμε προσεκτικά το τελευταίο μέρος της  διήγησης του Α. Κριαρά, θα διαπιστώσουμε ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ούτε μαρτυρείται από άλλη πηγή. Είναι ένα πλαστό  επεισόδιο. Το ύφος του λόγου σε αυτό το σημείο γίνεται περιπαικτικό. Παρουσιάζονται δηλαδή οι ηγέτες της εκστρατείας, ο στρατιωτικός Δημήτριος Καλλέργης και ο πολιτικός Εμμανουήλ Αντωνιάδης, να δίνουν εντολή στον στόλο τους να τραπεί σε φυγή, φοβισμένοι από τους πανηγυρικούς κανονιοβολισμούς των Σφακιανών. Αλλά και πάλι οι Σφακιανοί φάνηκαν ανεξίκακοι, όπως αναφέρει και ο Παπαδοπετράκης, απέστειλαν ένα πλοίο, που πρόφθασε τον στόλο και έδωσε στους ψοφοδεείς την χαρμόσυνη είδηση της άλωσης της Γραμβούσας. Οι ψοφοδεείς γύρισαν πίσω, μπήκαν στη Γραμβούσα και οι Σφακιανοί τους δέχτηκαν σαν αδέλφια. Με αυτό το επινοημένο επεισόδιο θέλησε ο Κριαράς να απαντήσει στην ψευδή είδηση της εφημερίδας “Ο Φίλος του Νόμου” (αρ, φ. 141, Παρασκευή 7-8-1825) αλλά και  στα αναφερόμενα σε ένα Ιστορικό Χρονολογικό Πίνακα που εκδόθηκε το 1841, ότι τάχα η Γραμβούσα κυριεύθηκε από τον Καλλέργη.
Η αλήθεια βέβαια σχετικά με τους δύο ηγέτες που ξεκίνησαν από το Ναύπλιο είναι διαφορετική. Το πλοίο στο οποίο επέβαιναν προσάραξε, εξαιτίας της τρικυμίας, στον όρμο του Σφηναρίου (παράλιο δυτικής Κρήτης). Οι δυο ηγέτες όντως αγνοούσαν τα γενόμενα στη Γραμβούσα, μέχρι που έφτασε ώς εκεί με τη βάρκα του ο Σφακιανός Εμμ. Βρατσόλης και τους ανήγγειλε τα της άλωσης. Ωστόσο, ποτέ δεν ισχυρίστηκε ο Δημήτριος Καλλέργης ότι αυτός κατέλαβε την Γραμβούσα. Έχει σωθεί μάλιστα επιστολή του, την 1 Αυγούστου 1825, που έγραψε πάνω στο πλοίο, στην οποία αναφέρει ότι η τρικυμία τους είχε απωθήσει στα δυτικά παράλια και ότι αγνοούσε την τύχη των υπολοίπων (βλ. έγγραφο ΙΕΕΕ, 12522/1-8-1825). Εκτός τούτου, στην εφημερίδα “Ο Φίλος του Νόμου”  δημοσιεύεται, μετά την ψευδή είδηση που προαναφέραμε, μια αυθεντική επιστολή, υπογεγραμμένη από τους Δ. Καλλέργη, Εμμ. Αντωνιάδη, Νεόφυτο Οικονόμο και  Διονύσιο Πρωτοσύγκελο, στην οποία γίνεται λόγος για κατάληψη της Γραμβούσας από λίγους στρατιώτες, και όχι από τον Καλλέργη. (“Δια να κυριεύσουν την Γραμβούσαν εχρειάσθησαν ολίγοι άνθρωποι, ως από την λεπτομερή μας αναφοράν θέλετε ιδεί ακολούθως. Οι λοιποί έκαμαν απόβασιν εις τα Ελαφονήσια και Ακτήν (ή Σφηνάρι), της οποίας τελευταίας οι Στρατιώται ώρμησαν, και την αυτήν ημέραν εκυρίευσαν και το φρούριον της Κυσσάμου(sic), όπου, μας γράφουν ότι ευρήκαν αρκετά πράγματα”. βλ. ΓΑΚ, Εκτελεστικό, 106, 3-8-1825 και “Ο Φίλος του Νόμου”, ό.π.).  

Οι ελευθερωτές της Γραμβούσας
Ο Α. Κριαράς ηθελημένα απέκρυψε ένα μέρος της αλήθειας όσον αφορά τους πραγματικούς ελευθερωτές της Γραμβούσας. Στόχος του ήταν να αποδώσει το σπουδαίο κατόρθωμα αποκλειστικά στους Σφακιανούς. Αν και προαναγγέλλει λοιπόν ότι θα φανερώσει τα ονόματα και των έντεκα Σφακιανών, τελικά περιορίζεται σε επτά, στους Παύλο Κριαράκη, Ανδρέα Παχύ (Παχυνάκη), Μανούσο Κουλετάκη, Μ. Νικηφόρο (το σωστό είναι Νικηφόρος Βερυκάκης), Ιωάννη Ρούκουνα, Ι. Σεϊμένη και Γεώργιο Καραγιαννάκη.  
Φαίνεται ότι ο Κριαράς, ως μέλος της Επιτροπής της Γραμβούσας, γνώριζε για την απόφαση της Επαναστατικής Κυβέρνησης να αναγνωρίσει έντεκα Κρητικούς ως ελευθερωτές της Γραμβούσας. Σε αυτούς θα διδόταν αμοιβή από πεντακόσια γρόσια στον κάθε ένα, όπως μας αποκαλύπτει ένα έγγραφο του Υπουργείου Πολέμου προς την Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδας (ΓΑΚ, υπ' αρ. 11471/  29 Αυγούστου 1825) Το σημαντικό αυτό έγγραφο περιέχει τα ονόματα των έντεκα αγωνιστών -εκπορθητών, που είναι οι εξής:  1. Ιάκωβος Κουμής, 2. Ανδρέας Παχυνάκης, 3. Μιχαήλ Μαυράκης, 4. Παύλος Κριαράκης, 5. Μανώλης Βιαννίδης, 6. Μανούσος Κουλετάκης, 7. Γεώργιος Ζαχαράκης, 8. Κωνσταντίνος Περατζουλής, 9. Νικηφόρος Βερυκάκης, 10. Γεώργιος Γιεμενάκης, 11. Ιωάννης Ρουκουνάκης.  
Από το έγγραφο συνάγεται ότι οι  Σφακιανοί αγωνιστές ήταν πέντε: 1. Παύλος Κριαράκης, 2. Ανδρέας Παχυνάκης, 3. Μανούσος Κουλετάκης, 4. Νικηφόρος Βερυκάκης, 5. Ιωάννης Ρούκουνας, οι οποίοι, σε συνεννόηση με ακόμη έξι Κρητικούς, από άλλες επαρχίες, κατέλαβαν τη Γραμβούσα. Τον τρόπο που Σφακιανοί συνενώθηκαν με τους άλλους Κρητικούς τον εξηγεί αναλυτικά και πειστικά ο Κριτοβουλίδης. Για τον Σεϊμένη και τον Καραγιαννάκη, που πρόσθεσε ο Κριαράς, και οι οποίοι δεν αναφέρονται στο έγγραφο του Υπουργείου Πολέμου, έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής: Ο Ι. Σεϊμένης μνημονεύεται από τον Γρ. Παπαδοπετράκη, δεν εντοπίζεται όμως σε άλλες πηγές.  Ο Γ. Καραγιαννάκης, ο οποίος, ας σημειωθεί, είχε λάβει μέρος στην επιχείρηση του Δεκεμβρίου του 1823, αναφέρεται  ηθελημένα και από τον Κριτοβουλίδη σε αντικατάσταση του Ν. Βερυκάκη. Εξάλλου, ο Κ. Κριτοβουλίδης αποσιώπησε, για τους δικούς του λόγους, και το περιστατικό της δολοφονίας του Ν. Βερυκάκη στη Γραμβούσα.
Συνεπώς, ο Ανδρέας Κριαράς στο βιβλίο του ανέφερε επτά, και όχι έντεκα ονόματα Σφακιανών. Προτίμησε δηλαδή να μην επινοήσει και προσθέσει και άλλα, όπως έκαμε μεταγενέστερα ο Παπαδοπετράκης, απέφυγε όμως να παραθέσει και τα ονόματα των άλλων Κρητικών, του Ιάκωβου Κουμή, Μιχαήλ Μαυράκη, Μανώλη Βιαννίδη, Γεωργίου Ζαχαράκη, Κωνσταντίνου Περατζουλή, Γεωργίου Γεμενάκη, διότι αυτοί κατάγονταν από άλλες επαρχίες. Είναι επιβεβαιωμένο επίσης ότι ο Σελινιώτης Ιάκωβος Κουμής πέρασε πρώτος την πύλη του κάστρου. Άρα ο Α. Κριαράς φάνηκε ασυνεπής ως προς την εξαγγελία του, αλλά συνεπής ως προς τον σκοπό της αφήγησής του.
Ωστόσο, είναι αξιοπρόσεκτο, ότι ο Α. Κριαράς δεν θεωρεί τον Αναγνώστη Παναγιώτου (Παναγιωτάκη) αρχηγό των Σφακιανών που κατέκτησαν τη Γραμπούσα. Όπως υπονοείται, και οι δυο  αρχηγοί (Κριαράς και Παναγιώτου) είχαν παραμείνει στα Αντικύθηρα, όπου μετά την άλωση πληροφορήθηκαν το γεγονός. (“Αυθημερόν έφθασε προς ημάς η ευάρεστος αγγελία της αλώσεως του Φρουρίου και κινήσαντες με την ιδίαν ευκαιρίαν ήλθομεν εις Γραμβούσαν”). Είναι μια αλήθεια, την οποία δεν θέλαμε να δεχτούμε, όταν την διαβάζαμε στον Κριτοβουλίδη (“διότι ο ρηθείς Α. Παναγιώτου διαμένων πάντοτε μεθ' όλων των προκρίτων και οπλαρχηγών των Σφακίων εις Αιγιλίαν, ούτε εγνώριζε τι ενεργείτο εις Ναύπλιον, αλλ' ούτε καν ηθέλησε να παρακολουθήση την εκστρατείαν, ότε τον επροσκάλουν οι εκστρατεύσαντες” Κ. Κριτοβουλίδης, 1859, 332). Σε αυτό το σημείο η μαρτυρία του Α. Κριαρά διαφέρει ριζικά από τις διηγήσεις του Σπυρίδωνα Τρικούπη, του Γρηγορίου Παπαδοπετράκη, του Βασιλείου Ψιλάκη και άλλων οι οποίες θεωρούν τον Α. Παναγιώτου ως τον αρχηγό των εκπορθητών του φρουρίου της Γραμβούσας.
            Τα μετά την άλωση
Ενδιαφέροντα είναι και όσα αφηγείται ο Α. Κριαράς για τα γεγονότα μετά την άλωση και ιδιαίτερα για την οργάνωση της Διοίκησης στην Γραμβούσα, τα οποία διαψεύδουν τον επίσκοπο Γρηγόριο Παπαδοπετράκη, ότι δήθεν ο Κριαράς δεν καταδέχτηκε να συνεργαστεί με τους κακούργους Γραμβουσιανούς και με βδελυγμία απέρριψε την πρόταση συμμετοχής του στη Διοικούσα Επιτροπή της Γραμβούσας. “Αλλ' ούτος [ο Α. Κριαράς]  αντί να τους ευχαριστήση δια την προσφερομένην τιμήν απάντησε αγερόχως: “Δεν θα καταδεχθώ ποτέ να υπάγω να συνεργάζωμαι με κακούργους” εζητήθη και ο Οικονόμος μέλος αλλά και αυτός ηρνήθη δια τον αυτόν λόγον και ουδέποτε επάτησε πλέον εκεί αηδιάσας αυτούς” (Γρ. Παπαδοπετράκης, επανέκδοση Αφοί Βαρδινογιάννη, 1971, σ. 362-363)
Θα πρέπει μάλλον να πιστέψουμε τον Α.  Κριαρά, ο οποίος στο βιβλίο του γράφει ότι είχε την τιμή να είναι μέλος της Διοικητικής Επιτροπής της Γραμβούσας, αποδεχόμενος τον διορισμό, και ότι συνεργάστηκε στη Διοίκηση με τους συναδελφούς του Γεώργιο Καλλέργη, από το Ρέθυμνο, Κ. Κριτοβουλίδη, από τον Αποκόρωνα, και Δημήτριο Χρυσαφόπουλο από την Κίσσαμο. (“η Ελληνική Κυβέρνησις τότε έλαβε πρόνοιαν και διώρισε τετραμελή Επιτροπήν προς διοίκησιν του τόπου, μέλος της οποίας είχα την τιμήν να ήμαι και εγώ”). Η αλήθεια αυτή αποδεικνύεται και από σειρά επίσημων εγγράφων. Για ένα διάστημα μάλιστα είχε δοθεί στον Α. Κριαρά και τον Γιάννη Κουλετάκη η διαχείριση του Τελωνείου της Γραμβούσας. Αργότερα, αρχές του 1827, ο Κριαράς, αποφάσισε να αποχωρήσει από την Γραμβούσα και επέστρεψε στα Αντικύθηρα, επειδή δεν ήθελε να κατηγορηθεί για συμμετοχή σε καταχρήσεις (πειρατική δραστηριότητα). Παρ' όλα αυτά ο αδελφός του, ο Πωλιός Κριαράς, ο γυναικάδελφός του και μερικοί συνεπαρχιώτες του παρέμειναν στη Γραμβούσα.
Ο Α. Κριαράς αποτίμησε δικαιότερα και αντικειμενικότερα, σε σύγκριση με άλλους ιστοριογράφους, την περίοδο της Γραμβούσας. Αναγνώριζε ότι η Γραμβούσα αποτέλεσε καταφύγιο και ορμητήριο των Κρητικών κατά των εχθρών (“διότι πολλαί οικογένειαι Κρητών κατέφυγον εκεί παρά εις άλλο μέρος δια το πλησίον της πατρίδος και την άμεσον συγκοινωνίαν αυτής. Επομένως εχρησίμευε και ως ορμητήριον πάντοτε κατά των εχθρών”). Αντιθέτως, ο Γρηγόριος Παπαδοπετράκης δεν βρίσκει τίποτα το θετικό να έχει συμβεί στην Γραμβούσα μετά την άλωσή της, γι' αυτό και ευχόταν: “Είθε δε ν' αποτύγχανον πάντες· διότι η κατάληψίς της [Γραμβούσας] μάλλον έβλαψε τον αγώνα και τους Κρήτας!” (Γρ, Παπαδοπετράκης, 1971, 354).
Η πώληση των ιερών σκευών και αμφίων των Μονών της Κρήτης για την αγορά ενός πλοίου χρήσιμου για επικοινωνία, ανεφοδιασμό, νηοψίες, ακόμη και καταδρομές είναι γνωστή στους ασχολούμενους με το Κρητικό 1821. Δεν ήταν γνωστή όμως η αδέκαστη κρίση του Α. Κριαρά, που αποκαλύπτεται σήμερα, για τους ανθρώπους που αγόρασαν το πλοίο αυτό: “τους κυρίους αυτούς ήθελε τις τους αδικήσει μεγάλως, εάν είπη ότι ο σκοπός των ήτο ιδιοτελής”. Δεν μπορούμε να μην συμφωνήσουμε με τον Κριαρά, που αναφέρει ότι στη Γραμβούσα έγιναν και καταχρήσεις από την πειρατεία, που δυσφήμισαν τον αγώνα των Γραμβουσιανών. Πράγματι, η πειρατεία δυσαρέστησε τις Μεγάλες Δυνάμεις, που έβλεπαν να πλήττεται το εμπόριο και η ναυσιπλοΐα στη Ν.Α. Μεσόγειο. Όλα αυτά τα εξηγεί και ο Κ. Κριτοβουλίδης αναλυτικά και με το ίδιο σκεπτικό με τον Κριαρά. Σωστότατα ο Α. Κριαράς επισημαίνει ότι ο “κακός δαίμων των Κρητών” φθόνησε  την τύχη των Κρητικών μετά την άλωση της Γραμβούσας. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι τη φράση “ο κακός δαίμων”  θα χρησιμοποιήσει το 1859 και ο Κ. Κριτοβουλίδης για να αναφερθεί στην έναρξη της πειρατείας (βλ. Κ. Κριτοβουλίδης, 1859, 367). Δεν επιτρέπεται όμως να  μηδενίζουμε την προσφορά της Γραμβούσας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα με πρόσχημα τις καταχρήσεις μερικών Γραμβουσιανών.
Είναι φανερό ότι με την “Απάντησή” του ο Α. Κριαράς προσπάθησε να δικαιολογήσει τη διχόνοια που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε μερικούς Σφακιανούς και στους Γραμβουσιανούς μετά την άλωση της Γραμβούσας.   Την απέδωσε αφενός στην αγνωμοσύνη και τον φθόνο των Κρητικών και αφετέρου στις καταχρήσεις των Γραμβουσιανών. Η ρήξη, σύμφωνα με τον Κριαρά, επήλθε όταν οι Γραμβουσιανοί θέλησαν  να εκδιώξουν από τη Γραμβούσα τους απελευθερωτές Σφακιανούς. Με αυτό το περιστατικό θέλησε να δικαιολογήσει την αποστασιοποίηση μερικών Σφακιανών και την άρνησή τους να υπακούσουν στις εκκλήσεις της Διοικούσας Επιτροπής της Γραμβούσας για βοήθεια και συμμετοχή στις πολεμικές επιχειρήσεις.
Πράγματι, τα Χριστούγεννα του 1825, συνέβη ένα θλιβερό περιστατικό που κατέληξε στον φόνο ενός Σφακιανού, του Νικηφόρου Βερυκάκη (που ήταν ένας από τους εκπορθητές) και μιας γυναίκας. Κατηγορηματικά όμως πρέπει να διευκρινιστεί ότι το συμβάν αυτό δεν είχε προσχεδιαστεί για  την εκδίωξη των Σφακιανών που απελευθέρωσαν την Γραμβούσα. Το επεισόδιο συνέβη γιατί μερικοί κάτοικοι της Γραμβούσας δεν  συμμορφώνονταν με την εντολή της Τοπικής Διοίκησης για παύση των άσκοπων πυροβολισμών. Ήταν λοιπόν Χριστούγεννα και στο σπίτι του Ν. Βερυκάκη έπεσαν πυροβολισμοί κατά το έθιμο. Μια ομάδα στρατιωτών, επιφορτισμένη από τη Διοίκηση για την τήρηση της τάξης, πήγε στο σπίτι και ζήτησε τον λόγο από τον οικοδεσπότη. Στην συμπλοκή που ακολούθησε, σκοτώθηκε από τα πυρά των αστυνομικών-στρατιωτών ο Ν. Βερυκάκης και μια γυναίκα. Αυτό δυσαρέστησε τους Σφακιανούς. Ο φόνος αυτός όμως δεν στάθηκε αφορμή για να εγκατέλειψαν όλοι οι Σφακιανοί την Γραμβούσα. Οι αρχειακές πηγές δείχνουν ότι αρκετοί Σφακιανοί παρέμεναν στη Γραμβούσα και κάποιοι από αυτούς μετείχαν ακόμη και στη Διοίκηση, όπως, για παράδειγμα, ο Ανδρέας Κριαράς και ο Ανδρέας Φασούλης. Εξάλλου και ο Αναγνώστης Παναγιώτου είχε εξαιρετικές σχέσεις με τους Γραμβουσιανούς και διαβίωνε κατά διαστήματα στη Νησίδα. Τα βαθύτερα αίτια της διχόνοιας και της αποχώρησης μερικών Σφακιανών από τη Γραμβούσα είναι άλλα, τα οποία  θα εξεταστούν σε άλλο δημοσίευμα.
Η δικαιολογία επίσης ότι η πειρατική δραστηριότητα των Γραμβουσιανών επέφερε “αιώνιο διχόνοια” μεταξύ Σφακιανών και  Γραμβουσιανών, δεν είναι βάσιμη. Την πειρατεία την έμαθαν οι Γραμπουσιανοί από Ψαριανούς, Κασιώτες και Σφακιανούς πειρατές. Οι Σφακιανοί Αναγνώστης Ψαρουδάκης και ο Μανούσος Παπαδάκης μύησαν τους Γραμβουσιανούς στην πειρατεία. (Δέσποινα Θεμελή -Κατηφόρη, 1973, 165) Τα  κέρδη εξάλλου από την πειρατεία δόθηκαν στον αγώνα για την απελευθέρωση της Κρήτης. Αυτό αποδεικνύεται με σειρά αυθεντικών εγγράφων, στα οποία καταγράφονται τα ονόματα των Γραμπουσιανών και δίπλα τα κατατεθέντα χρηματικά ποσά στον Αγώνα. Η πολυδάπανη εκστρατεία στο Μεραμπέλλο το 1827 και η άφιξη του μισθοφορικού σώματος του Χατζημιχάλη Νταλιάνη στα Σφακιά το 1828 δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν χωρίς τις γενναίες συνεισφορές των Γραμβουσιανών (πειρατών). Συνεπώς η πειρατεία των Γραμβουσιανών δεν ήταν η αιτία της διχόνοιας. Η σύγκριση, τέλος, που επιχειρείται από παλαιότερους συγγραφείς για το ποιοι ήταν μεγαλύτεροι πειρατές ή κλέφτες, οι Γραμβουσιανοί ή οι Σφακιανοί, είναι άνευ σημασίας, αν λάβουμε υπ' όψει μας τις συνθήκες πολέμου και την έκρυθμη κατάσταση εκείνης δύσκολης μα και πολύ ενδιαφέρουσας εποχής.  
Προσπαθήσαμε με την προσεκτική μελέτη και την κριτική των ιστορικών πηγών να προσεγγίσουμε την αλήθεια για τους εκπορθητές τις Γραμβούσας και να θέσουμε ένα τέρμα στην ιστοριογραφική διαμάχη που ταλαιπώρησε τους ιστορικούς μας τόσα χρόνια. Αν το κατορθώσαμε, θα το κρίνετε εσείς.

Σημειώσεις: 1. Το δημοσίευμα αποτελεί προδημοσίευση, μέρος ευρύτερης μελέτης μας, για την Γραμβούσα στην εποχή της Επανάστασης του 1821.

2. Οι φωτογραφίες είναι του συγγραφέα του παρόντος άρθρου και ελήφθησαν κατά την επίσκεψή του στη Γραμβούσα στις 8 Ιουνίου 2009.
*Ο Κωνσταντίνος Π. Φουρναράκης είναι διδάκτωρ Φιλολογίας

και πρώην Προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, στα Χανιά.

Βιβλιογραφία
ΓΑΚ - Αρχεία της Επανάστασης του 1821-1830
Θεμελή – Κατηφόρη Δέσποινα, Η δίωξις της πειρατείας και το Θαλάσιον δικαστήριον κατά την πρώτην καποδιστριακήν περίοδον 1828-1829, Αθήνα 1973.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Συλλογή Εγγράφων Ζαχαρία Πρακτικίδη, επιμέλεια Στυλιανού Μοτάκη, Χανιά 1953.
Κριαράκης Ανδρέας, Απάντησις υπό Χ'' Ανδρέα Κριαράκη εις την διατριβήν του κ. Ζ. Πρακτικίδου, καταχωρισθείσαν εις τα υπ' αρ. 174-175 φύλλα της εφημερίδος “Ο φίλος του Λαού”, Ερμούπολη Σύρου 1843”.
Κριτοβουλίδης Κ., Απομνημονεύματα του περί αυτονομία της Ελλάδος πολέμου των Κρητών, Αθήνα 1859.
Παπαδοπετράκης Γρηγόριος, Ιστορία των Σφακίων, επανέκδοση Αφοί Βαρδινογιάννη 1971 (πρώτη έκδοση 1888).

ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ ΦΟΥΡΝΑΔΩ

Η αρχαιότερη ως τώρα αρχαιολογική θέση στην Κίσαμο. 2050 -1600 π.Χ

 Το Φουρνάδω βρίσκεται στην ενδοχώρα του Δημοτικού Διαμερίσματος Γραμβούσας του Δήμου Κισάμου, στο βορειοδυτικό άκρο της Κρήτης. Πρόκειται, για μικρό χωριό, χτισμένο στη δυτική πλαγιά λόφου, περιοχή που διαθέτει πανοραμική θέα προς τον εύφορο κάμπο των Μεσογείων και οπτικό έλεγχο του κόλπου της Κισάμου.
Εκεί, με αφορμή την οικοδομική δραστηριότητα κυπριακής κατασκευαστικής εταιρείας, το 2008 εντοπίστηκε νέα αρχαιολογική θέση Μινωικών και Ιστορικών Χρόνων. Στην ανακάλυψη αυτού του χώρου, μας οδήγησε η παρουσία κεραμικής σε χώματα που προέρχονταν από εκσκαφές σε ακίνητο της εταιρείας, στο Φουρνάδο. Στη συνέχεια, η ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων ξεκίνησε συγχρηματοδοτούμενη ανασκαφική έρευνα μικρής έκτασης με σωστικό χαρακτήρα.
Η περιοχή δεν είναι γνωστή στην επιστημονική βιβλιογραφία και δεν αναφέρεται από κανένα περιηγητή ή ερευνητή του παρελθόντος. Με βάση τα έως τώρα ανασκαφικά δεδομένα, στη βορειοδυτική πλευρά της πλαγιάς του λόφου εκτείνεται η εγκατάσταση των Ιστορικών Χρόνων, ενώ ψηλότερα και σε διαφορετικό σημείο εντοπίζονται τα αρχαιολογικά κατάλοιπα των Προϊστορικών Χρόνων.
Η παρούσα ανακοίνωση αφορά στα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας που διεξάγεται στη μινωική εγκατάσταση. Σκοπός της είναι να προσδιορισθεί ο χαρακτήρας της άγνωστης μέχρι τώρα αυτής θέσης και να τεκμηριωθεί η λειτουργία του χώρου αυτού. Τόσο τα γεωγραφικά όσο και τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής φανερώνουν ότι δεν αποτελεί θέση κατοίκησης αλλά εξυπηρέτησης έξω- οικιακών δραστηριοτήτων. Εκτείνεται στις παρυφές ενός ανδήρου, το οποίο παρουσιάζει ένα ισόπεδο, σε υψόμετρο, 145 μ. Πρόκειται για ένα καρστικό τοπίο, ανεμοδαρμένο, με εκτεθειμένα κατακόρυφα βράχια, στο οποίο κυριαρχούν τα ασβεστολιθικά πετρώματα με πτυχές, σε ζώνη χαμηλής θαμνώδης βλάστησης.
Η ανασκαφική έρευνα περιορίστηκε, χωρίς να ολοκληρωθεί, στα νότια και βόρεια διανοιγμένης οδού, χαράζοντας δοκιμαστικές τομές σε πλάτωμα γύρω από τούς υπερυψωμένους βραχώδεις όγκους. Αδιατάρακτο παχύ στρώμα από συσσωρευμένο χώμα και αποκομμένους βράχους κάλυπτε την επιφάνεια. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα δεν εντοπίστηκαν. Η οριοθέτηση του χώρου φαίνεται να ακολουθεί τη γεωμορφολογία του περιβάλλοντος. Η ισοϋψής καμπύλη της πλαγιάς δεν αποκλείεται να αποτελεί το βόρειο όριο της εγκατάστασης, η οποία δεν εκτείνεται σε όλη την πλαγιά. Είναι φανερή η προσαρμογή των βράχων ως περιοριστικό ή ως εστιακό όριο ενός ανοικτού χώρου, όπου πιθανότατα γινόταν η συγκέντρωση του ανθρώπινου δυναμικού. Σημαντικό σημείο αναφοράς είναι το σχεδόν πυραμιδοειδές περίγραμμα του ψηλότερου βραχώδους εξάρματος. Το ιδιαίτερο οξύληκτο σχήμα του, το καθιστά εύκολα αναγνωρίσιμο και ίσως συμβολικό στοιχείο για την καθιέρωση του ιερού χαρακτήρα του χώρου.

Στο ομοιογενές στρώμα χρήσης του χώρου, τα ευρήματα αποκαλύπτονται σε διαδοχικές στρώσεις μέχρι την ομαλή επιφάνεια του βράχου, αποτέλεσμα της εσκεμμένης απόθεσής τους. Στην πρώτη στρώση, βρέθηκαν οστικά κατάλοιπα ζώων, από τα οποία ορισμένα οστά άκρων και κρανίων φέρουν σημάδια καύσης. Η παρουσία των ζωικών υπολειμμάτων σε συσχετισμό με τα υπόλοιπα ευρήματα υποδηλώνει ότι τελούνταν γεύματα στο πλαίσιο των δρώμενων του χώρου. Στις ακόλουθες στρώσεις διαπιστώθηκε συγκέντρωση σχεδόν ολόκληρων αγγείων, η πλειονότητα των οποίων εντοπίστηκε σε μικρή απόσταση από τα βράχια. Οι ακραίες φυσικές συνθήκες που ευνοούν τη διάβρωση από το νερό της βροχής και τους ανέμους ίσως έχουν επιφέρει αλλοίωση στην εικόνα που είχε η χρηστική απόθεση της θέσης. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν τα αντικείμενα τοποθετήθηκαν ως προσφορές στις σχισμές των βράχων και στη συνέχεια μετατοπίστηκαν από την αρχική τους θέση μέσω της διάβρωσης ή πετάχτηκαν τυχαία δίπλα στους βράχους.

Το κεραμικό υλικό σώζεται σε κακή σχετικά κατάσταση διατήρησης, λόγω του πολύ εύθρυπτου πηλού και της σύστασης της επίχωσης. Αναγνωρίζονται τύποι ορισμένοι ιδιαίτερα δημοφιλείς, γνωστοί από τις μεγάλες ΠΑ θέσεις, όπως η Κνωσός, η Φαιστός και τα Μάλια. Επιπλέον επισημαίνονται οι ομοιότητες με θέσεις της κοιλάδας του Αμαρίου, της νότιας αλλά και της κεντρικής Κρήτης, όπως το Μοναστηράκι, ο Κομμός και το Φουρνί στις Αρχάνες. Υπερτερούν τα ανοικτά σχήματα: κύπελλα κυρίως μόνωτα τροπιδωτά με ψιλό χείλος αλλά και ημισφαιρικά και κωνικά, τα οποία παραπέμπουν σε φθηνά αναθήματα. Στα κλειστά σχήματα ανήκουν τα προχοΐδια8 ένας χαρακτηριστικός τύπος αγγείων αναμενόμενος σε χώρο λατρείας . Η υπόλοιπη κεραμική περιλαμβάνει, εκτός από λεκανίδες, θραύσματα μεγαλύτερων αγγείων, όπως γεφυρόστομνων σκύφων10, αγγεία μεταφοράς ή αποθήκευσης αλλά και μαγειρικά σκεύη. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία θραυσμάτων αγγείων, με διχτυωτές εγχαράξεις στο εσωτερικό, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως κυψέλες. Η ποικιλία των σχημάτων, υποδηλώνει την τέλεση τόσο υγρών όσο και στερεών προσφορών, στο λατρευτικό πλαίσιο της πρακτικής της απόθεσης. Δύο μεμονωμένα αγγεία ήρθαν στο φως κατά την αφαίρεση της επίχωσης ανάμεσα στα κάθετα βράχια, σε δύο διαφορετικά σημεία. Το πρώτο, ένα προχυτικό πιθοειδές αγγείο βρέθηκε ολόκληρο, in situ, όρθιο ελαφρώς στο πλάι. Στο εσωτερικό του φέρει ίχνη μελανής και κάπως λιπαρής στρώσης. Με τη μέθοδο της φασματοσκοπίας φθορισμού ακτίνων Χ (ΧRF) εξετάστηκαν στο Πολυτεχνείο Κρήτης, από τον καθηγητή- χημικό Νικόλαο Καλλίθρακα, δύο συνανήκοντα όστρακα του αγγείου και τρία δείγματα γαιών. Σκοπός της ανάλυσης είναι η ανεύρεση τυχόν ανόργανων ή οργανικών καταλοίπων. 
Το δεύτερο αγγείο εντοπίστηκε πεσμένο ανάποδα, σχεδόν ολόκληρο. Πρόκειται για μια τρίωτη πρόχου, σχήμα που απαντά κυρίως στη Μεσαρά, τη νεκρόπολη της Αγίας Τριάδας και τη Φαιστό, ενώ εμφανίζεται και στην Κνωσό. Φέρει πλαστική διακόσμηση από οριζόντιες σειρές κομβιόσχημων αποφύσεων, ένα δημοφιλή διακοσμητικό ρυθμό κυρίως στη Νότια Κρήτη, με δείγματα και από την Κνωσό. Η διακόσμηση αυτή συνήθως διακρίνει σκεύη με ενδεχόμενη τελετουργική ή αφιερωματική χρήση.
Από την προκαταρκτική μελέτη των αγγείων και του συνόλου της κεραμικής προκύπτει χρήση του χώρου από την Παλαιοανακτορική περίοδο. Τα σημερινά ανασκαφικά δεδομένα υποδεικνύουν την ύπαρξη ενός υπαίθριου ιερού χώρου. Η θέση που αναπτύσσεται το ιερό, παρά το χαμηλό υψόμετρό της, είναι εξέχουσα, προβεβλημένη στο γύρω τοπίο και ορατή από την πεδιάδα που απλώνεται προς τα δυτικά και βόρεια, μέχρι την ακτογραμμή. Ο χώρος έχει θέα απερίσπαστη προς Βορρά, στον κόλπο της Κισάμου και τους ορεινούς όγκους στις χερσονήσους Ροδωπού και Γραμβούσας. Οι ψηλότερες κορυφές των χερσονήσων, Όνυχας (748 μ.) και Μαύρος Πόρος ή Χεσμένη (762μ.) αντίστοιχα, έχουν συμπεριληφθεί στις θέσεις των Ιερών Κορυφής.

Εκτός αυτού, βόρεια του Φουρνάδου, σε απόσταση περίπου 1,5χλμ., αποκαλύφθηκε πρόσφατα μινωικός παραλιακός οικισμός στη θέση Βιγλιά. Στη θέση αυτή έχουν έρθει στο φως αρχιτεκτονικά λείψανα και ένα μοναδικό σύνολο κινητών ευρημάτων με λατρευτικό χαρακτήρα. Βρέθηκαν πήλινα ρυτά τα οποία φανερώνουν τις τελετουργικές σπονδές που αναμφίβολα τελούνταν στο χώρο. Η πλειονότητα των υπολοίπων αγγείων είναι κυρίως κύπελλα και προχοΐδια. Τα σχήματα και η τυπολογία των αγγείων αυτών παρουσιάζουν σαφείς ομοιότητες με τα ευρήματα από την ανασκαφή στο Φουρνάδο. Η θέση της εγκατάστασης στο Φουρνάδο, όπως προκύπτει, επιλέχτηκε, επειδή προσφέρει την απαραίτητη θέα και οπτική επαφή με τα ιερά της ευρύτερης περιοχής. Αφετέρου, η χρήση του χώρου συμβαδίζει χρονολογικά με τη διάρκεια ζωής του κοντινότερου, προς το παρόν, εντοπισμένου οικισμού στα Βιγλιά και η σύνδεσή τους είναι προφανής.
Συνοψίζοντας, ο χώρος ταυτίζεται με ένα αγροτικό ορεινό ιερό που τοποθετείται χρονολογικά στη Μεσομινωική περίοδο (2050μ.Χ-1600 π.Χ). Το εύρος της εμβέλειάς του δεν έχει ακόμα προσδιορισθεί. Απαραίτητη η διερεύνηση του εύρους της εμβέλειάς του, εάν πρόκειται, δηλαδή, για αγροτικό ιερό κορυφής που υπηρετεί ολόκληρη περιφέρεια ή για ένα λατρευτικό χώρο σε πλαγιά, ένα ιερό πλαγιάς που ανήκει στην κοντινή κοινωνία και σχετίζεται με μικρές εγκαταστάσεις. Βέβαια, μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα μικρό και φτωχό ιερό, ανάλογα με την ποσότητα και την ποιότητα των προσφορών, συγκρινόμενο με μεγάλες θέσεις όπως ο Βρύσινας και ο Γιούχτας. Ωστόσο, ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ως προς τη γεωμορφολογία, την έκταση και τα κινητά ευρήματα αναγνωρίζονται στο ιερό Κορυφής του Κορακιά στους Ατσιπάδες.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ανακάλυψη αυτής της θέσης επιβεβαιώνει τη συνέχεια της εξάπλωσης των ιερών χώρων προς τα δυτικά του νησιού και ενισχύει την αρχαιολογική σπουδαιότητα της βορειοδυτικής Κρήτης ως προς τις μινωικές θέσεις, κατά την Παλαιοανακτορική περίοδο. Μια πιο συστηματική έρευνα στην περιοχή, ελπίζουμε να προσθέσει νέα πολύτιμα στοιχεία που θα φωτίσουν περισσότερο την προϊστορία της. Ο εμπλουτισμός του αρχαιολογικού χάρτη με νέες θέσεις ανατρέπει τα παλαιά δεδομένα και οδηγεί στην αρτιότερη κατανόηση του Μινωικού Πολιτισμού ως συνόλου.

ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ

ΙΑ΄ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Μαρία Σκόρδου 

Αρχαιολόγος

Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΜΗΜΑ ΚΙΣΑΜΟΥ ΔΙΠΛΑ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, που κάθε χρόνο γιορτάζεται στις 3 του Δεκέμβρη, πραγματοποιήθηκε μια σπουδαία δράση, ευαισθητοποίησης, με την σύμπραξη της Περιφέρειας Κρήτης του Ε. Ε. Ε. Ε Κισάμου, των ΟΕΣΑΔ Χανίων και Ρεθύμνης. Η δράση η οποία μεταδόθηκε και διαδικτυακά, στα σχολεία της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων και Ρεθύμνου είχε σαν στόχο την ευαισθητοποίηση όλων των εμπλεκόμενών σε θέματα που αφορούν συνανθρώπους μας, με Ειδικές Ικανότητες.

Στα πλαίσια αυτής της δράσης στο Ειδικό Σχολείο Κουτουφιανων Κισάμου, πραγματοποιήθηκε αγώνας Baskin με αμαξίδια, ενώ παράλληλα ο Κισαμίτης Αθλητής του Τριάθλου κ. Κώστας Βαρουχάκης μαζί με τον συναθλητή του Γεράσιμο Στυλιανακάκη, πραγματοποιήσαν έναν Υπέρ μαραθώνιο περίπου 60 χιλιομέτρων με συνθημα το  «Τρ.. Έχω Ελπίδα», διανύοντας ολόκληρο το Δυτικό κομμάτι του νόμου Χανίων, από το Ειδικό Σχολείο στα Κουτουφιανά μέχρι και το Ενετικό Λιμάνι των Χανίων, περνώντας από Σχολεία του Δήμου μας,  απο τα Χωριά του Δήμου Κισάμου, Πλατανιά και Χανίων, θέλοντας να δώσουν το μήνυμα των Ίσων Ευκαιριών, της Άρσης των Αποκλεισμών, και της Ευαισθητοποίησης όλων μας σε θέματα που αφορούν  ανθρώπους με Ειδικές Ικανότητες. Στο πέρασμα τους από παντού, η υποδοχή ήταν συγκλονιστική, τόσο από μικρούς όσο και από μεγάλους!!!

Το Περιφερειακό Τμήμα Κισάμου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού κάλυψε υγειονομικά τις σπουδαίες αυτές δράσεις, και η ευχή όλων μας, είναι η Κοινωνία μας να αρχίσει να βλέπει αυτά τα «ιδιαίτερα» παιδιά, σαν όλα τα υπόλοιπα δίνοντας τους τις ευκαιρίες που τους αναλογούν.

Η ΦΩΤΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Φτάσαμε 8 του Δεκέμβρη για να κινήσει ο μεγαλύτερος ποταμός μας.. ο Τυφλός. 

ΕΞΑΡΣΗ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΩΝ

 Η τοποθέτηση του υπουργού Υγείας Θάνου Πλεύρη κατά τη σύνοδο των υπουργών Υγείας της Ε.Ε.... για την πανδημία στην Ελλάδα!! και γιατί η κυβέρνηση οδηγήθηκε εσπευσμένα στην απόφαση για επέκταση της υποχρεωτικότητας των εμβολιασμών.

- Έχουµε τον δεύτερο πιο γερασμένο πληθυσμό στην Ευρώπη ως ποσοστό γενικού πληθυσμού (28% του πληθυσμού µας είναι άνω των 60 ετών).
-Ένα 17% των Ελλήνων άνω των 60 ετών, δηλαδή περίπου 580.000 συμπολίτες µας, δεν έχουν ακόμη κάνει το εμβόλιο.
Εννέα στους δέκα θανάτους, δηλαδή 6.896 θάνατοι ή το 87,2% επί του συνόλου των θανάτων, µέχρι την Τρίτη αφορούσαν ανθρώπους άνω των 60 ετών, µε υποκείμενα νοσήµατα. Συνεπώς, είναι αναµενόµενο σε µια χώρα µε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ηλικιωµένων στον γενικό πληθυσμό, όπου σχεδόν το ένα πέμπτο εξ αυτών δεν έχει κάνει το εμβόλιο, να παρατηρείται έξαρση της πανδηµίας σε αυτήν τη φάση.

ΠΗΓΗ

ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΟ ΩΡΑΡΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΟΛΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

Το προτεινόμενο ωράριο λειτουργίας για τα καταστήματα της πόλης της Κισάμου για την περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς (2021-2022) είναι το παραπάνω όπως ανακοίνωσε ο Νέος Εμπορικός Σύλλογος της πόλης 

ΠΟΥ ΑΝΗΚΕΙ ΤΟ ΚΟΛΕΝΙ ΚΑΜΑΡΑ

Τελικά όπως έμαθα ανάποδα έβαλαν τις σωλήνες στο Κολένι.... αντί να πάνε προς Πλάτανο που έχει ανάγκη για νερό, πάνε προς Κολυμβάρι. Πάντως πλάκα έχει τις τελευταίες μέρες, επειδή εκεί γίνονται και εργασίες απο την αρχαιολογία, που οι υπάλληλοι της ΔΕΥΑΒΑ  υποστηρίζουν αλλά και επιμένουν οτι ο Δήμος Κισάμου παίρνει νερό απο τον Δήμο Πλατανιά, αφού θεωρούν οτι τους ανήκει η περιοχή αυτοδιοικητικά.

Εγώ έφτιαξα για καλό και για κακό ένα χάρτη για να τους το δώσω, μπας και καταλάβουν που βρίσκονται και τι κάνουν εκεί, άσχετο βέβαια αν το νερό είναι ένα κοινό αγαθό που δεν έχει ιδιοκτήτες αλλά η διαχείριση του πρέπει να είναι προς όφελος της κοινωνίας. Βέβαια δεν μπορώ να αντισταθώ και να πω οτι είναι κακό σε μια περιοχή που έχει τόσο νερό να μην μπορεί να ξεδιψάσει τους δημότες της και απο την άλλη αυτοί που το εκμεταλλεύονται να τροφοδοτούν όχι τον λαό, αλλά τις πισίνες των ξενοδοχείων τους.

Η περίπτωση μας είναι παγκοσμίως πρωτόγνωρη και καλό είναι πρώτα να κατοχυρώσουμε τις δικές μας ανάγκες και μετά να δίνουμε το αγαθό αυτό για να τσαλαβουτούν οι επισκέπτες μας.

Πάντως προκαλεί έκπληξη οι δημοσιεύσεις πρώην δημάρχου που πιστεύει οτι θα έχουμε νερό με φυσική ροή απο τον Ταυρωνίτη στον Πλάτανο και στις Λουσακιές... προτείνοντας μάλιστα αξιοποίηση του αύλακα που θα ανοιχτεί για τον σκοπό αυτό, την ίδια ώρα που ο κ. Μαλανδράκης για τις ανάγκες του παίρνει νερό απο το Κολένι, και δεν περιμένει τον ΑΥΛΑΚΑ απο τον Ταυρωνίτη.

ΤΑ ΧΑΛΙΑ ΜΑΣ

Είναι απο τις πολλές περιπτώσεις που μας εκθέτους σαν κοινωνία, σαν δήμο, σαν ανθρώπους και καιρός ειναι πλέον ο Δήμος να λάβει δραστικά μέτρα... Σε κάθε ρεματιά, σε κάθε απόμερο μέρος, σε κάθε γυροποταμιά, αυτή η κατάσταση. Θεωρώ οτι επειδή στις περισσότερες απο των περιπτώσεων αυτών υπάρχει το στοιχείο που προδίδει τον βλάκα και τον ανίδεο της πράξης ...ο δήμος εκτός απο το σχετικό τσουχτερό πρόστιμο που θα πρέπει να του βάλει να γυρίζει τα σκουπίδια στην αυλή του "εγκληματία". Τέτοιες περιπτώσεις είναι πολλές ειδικά τον τελευταίο καιρό παρά τις φιλότιμες προσπάθειες μιας μερίδας ανθρώπων του Δήμου, να μας κρατήσουν καθαρούς.

Η ΦΩΤΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Κάπως έτσι το ονειρευόμαστε...

Κάπως έτσι είναι.... κοντά στο στόχο αλλά χρειάζεται ακόμα δουλειά.

 

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΕΡΓΟ Η ΠΑΡΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ

Στην συνάντηση του βουλευτή Χανίων κ. Βολουδάκη με τον κ. Καραμανλή για τον ΒΟΑΚ επισημάνθηκε για άλλη μια φορά η αναγκαιότητα να προχωρήσει η παράκαμψη της πόλης της Κισάμου, αλλά και να προχωρήσουν οι μελέτες για το τμήμα Χανιά - Κίσαμος. 

Στόχος του Υπουργείου η ολοκλήρωση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το τμήμα Βαμβακόπουλου – Καστέλι ως το καλοκαίρι του 2022. Χρηματοδότηση 1,5 εκ. για προστασία λιμένος Σφακίων.

Ο Βουλευτής Χανίων της Ν.Δ. Μανούσος Βολουδάκης είχε σήμερα συνάντηση με τον Υπουργό Υποδομών Κώστα Καραμανλή, με αντικείμενο μια σειρά από ζητήματα σχετικά με το ΒΟΑΚ και τα συνδεόμενα έργα. Στη συνάντηση μετείχε και η Γενική Γραμματέας Υποδομών Μαριέλλη Γεραρδή.

Σχετικά με το ΒΟΑΚ, το πρώτο ζήτημα που έθεσε ο Χανιώτης βουλευτής είναι αυτό της προετοιμασίας του Υπουργείου για το τμήμα Βαμβακόπουλο – Καστέλι. Το τμήμα αυτό ως γνωστόν προχωρά παράλληλα με το σύνολο του έργου, αλλά με μια διακριτή διαδικασία (δικαίωμα προαίρεσης του δημοσίου), η οποία πρέπει να παρακολουθείται χωριστά, καθώς οι μελέτες για το τμήμα αυτό βρίσκονται σε πρωιμότερο στάδιο. Ο Υπουργός διαβεβαίωσε το Μ. Βολουδάκη ότι η προεργασία και για το σκέλος αυτό προχωρά με ικανοποιητικούς ρυθμούς: ολοκληρώθηκε ήδη η αναγνωριστική μελέτη οδοποιίας, βρίσκεται σε τελική φάση η μελέτη της χάραξης, ενώ στόχος του Υπουργείου Υποδομών είναι το καλοκαίρι του 2022 να έχει υποβληθεί προς έγκριση από το Υπουργείο Περιβάλλοντος η σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.

Σχετικά με το έργο της παράκαμψης Καστελίου, το οποίο δεν είναι μέρος της σύμβασης παραχώρησης του ΒΟΑΚ αλλά ανεξάρτητο δημόσιο έργο, ο Μ.Βολουδάκης τόνισε την ανάγκη να επισπευσθεί η εν εξελίξει επικαιροποίηση των μελετών, ώστε να διασφαλισθεί ότι το έργο θα έχει ολοκληρωθεί πριν το ΒΟΑΚ για προφανείς λόγους διαχείρισης της κυκλοφορίας στην Κίσαμο.

Ο Μ. Βολουδάκης ζήτησε ενημέρωση και για το έργο της σύνδεσης Σούδας – Αεροδρομίου. Οι σχετική προεργασία προχωρά, όμως το έργο βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο μελετητικής ωριμότητας και δεν είναι δυνατόν να τεθεί αυτή τη στιγμή ακριβές χρονοδιάγραμμα.

Σχετικά με το τμήμα Βρύσες – Ατσιπόπουλο και το πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί στα Δράμια, ο Μ.Βολουδάκης, συνηγόρησε υπέρ της πρότασης που έχει κατατεθεί σχετικά από τα ΤΕΕ Δυτικής και Ανατολικής Κρήτης, τα οποία ζητούν – όπως και η τοπική κοινότητα και ο Δήμος Αποκορώνου- μετακίνηση της χάραξης προς νότο. Η οριστική απάντηση του Υπουργείου αναμένεται.

Ο Χανιώτης βουλευτής κατέθεσε επιπλέον μια πρόταση: το έργο Νεάπολη – Άγιος Νικόλαος, το μόνο τμήμα του ΒΟΑΚ που θα είναι καθαρό δημόσιο έργο, να το αναλάβει ο ΟΑΚ ως προϊσταμένη αρχή ή διευθύνουσα υπηρεσία. Με αυτό τον τρόπο θα αποδοθεί στον Οργανισμό ρόλος αντίστοιχος με αυτόν που προβλέπεται στον ιδρυτικό του νόμο.

Τέλος, ο Μ. Βολουδάκης ζήτησε και έλαβε τη δέσμευση του Υπουργού ότι θα χρηματοδοτηθεί άμεσα το έργο της προστασίας της λιμενικής ζώνης του Μαύρου Λιμιώνα στη Χώρα Σφακίων. Πρόκειται για έργο προστασίας από τις καταπτώσεις βράχων από το πρανές πάνω από το λιμάνι. Η πίστωση θα φθάσει το 1,500,000 ευρώ. Το έργο θα αναλάβει να προκηρύξει ο ΟΑΚ.

ΑΣ ΕΧΟΥΝ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ

Είχα γράψει στις 3 Δεκεμβρίου ΕΔΩ ότι η γενική διεύθυνση στρατηγικού σχεδιασμού και προγραμματισμού του υπουργείου παιδείας ενέκρινε με την με αρ. πρ. 157818/03-12-2021  το κτηριολογικό πρόγραμμα του ΓΕ.Λ. Κισσάμου και του ΕΠΑ.Λ. Κισσάμου της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Χανίων, με σκοπό την ανέγερση νέων σχολικών δομών, δυναμικότητας 200 και 180 μαθητών αντιστοίχως.

Ήταν μια απόφαση 20 σελίδων που είχε πολλά λάθη όπως εγώ ο άσχετος διαπίστωσα, αλλά μάλλον θα τα επεσήμαναν και οι εδώ αρμόδιοι αμέσως, έτσι δεν πέρασαν 3 μέρες (μεσολαβούσε και Σαββατοκύριακο) και έστειλαν επειγόντος νέο διορθωμένο πρόγραμμα ως προς τις ειδικότητες αλλά και ως προς την δυναμικότητα του ΕΠΑΛ (ΑΔΑ 698Ρ46ΜΤΛΗ-ΜΣΞ). Μάλιστα για να καταλάβετε οτι όλα έχουν γίνει βιαστικά και στο πόδι η δεύτερη ορθή απόφαση ανεβάζει την δυναμικότητα των μαθητών του ΕΠΑΛ σε 200 αλλά δεν προσθέτει αίθουσες!!! Είναι απο τις τραγικές περιπτώσεις που μας κοροϊδεύουν και δεν το έχουν πάρει χαμπάρι αυτοί που πρέπει... Ανεβάζουν την δυναμικότητα του σχολείου με την γομολάστιχα... αγνοώντας οτι αυτό το σχολείο θα είναι έτοιμο σε 15 χρόνια το λιγότερο και μπορεί τότε οι μαθητές να είναι 270 οι ειδικότητες 12... σε 9 αίθουσες μόλις.

Είμαι σίγουρος οτι η επιτροπή παιδείας του Δήμου Κισάμου θα έχει συνεδριάσει κι αν δεν το το έχει κάνει ως τώρα ας το κάνει για να δει τι ακόμα έχουν ζητήσει οι διευθυντές και η κοινωνία της περιοχής για ένα σχολείο που θα μας κτίσουν για να μείνει... Δεν κουβεντιάζουμε για κάτι που μπορούμε να αλλάξουμε αργότερα, αλλά τώρα.  

Είμαι σίγουρος οτι και η ορθή επανάληψη του κτηριολογικού προγράμματος των Νέων Λυκείων δεν αλλάζει και πολλά απο τα ζητούμενα μας μάλιστα είναι μακριά ακόμα απ' αυτό που επιθυμούν οι κατέχοντες, δηλαδή, εκπαιδευτικοί, μαθητές, σύλλογοι γονέων και Δήμος, και πρέπει να το ψάξουνε. 

Αντιλαμβάνομαι ακόμα οτι ο κ. Διγαλάκης το έχει πάρε προσωπικά και αυτό είναι μια ευκαιρία ώστε να βοηθήσει και σ' αυτήν την περίπτωση, μιας και απ' ότι βλέπω είναι και απο τους ελάχιστους που αγωνιούν για να τελειώσει ..... ένα μεγάλο πρόβλημα, που άνοιξε για την πόλη μας δίχως τότε να το σπουδαιολογήσουν όπως έπρεπε.

Οι "στροφές" ως το τέρμα  είναι πολλές και χρειάζεται πολύ προσοχή στο οδήγημα....

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΠΡΩΗΝ ΚΡΗΤΗΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ

Τον Σεπτέμβριο του 2020 ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Ειρηναίος νόσησε σοβαρά και νοσηλεύτηκε στην εντατική με συμπτώματα αναπνευστικής ανεπάρκειας. Οι γιατροί διαπίστωσαν ότι πάσχει από τη νόσο του κινητικού νευρώνα και υπεβλήθη σε τραχειοστομία.
Στις 18 Οκτωβρίου 2021, η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος της Εκκλησίας της Κρήτης, αφού έλαβε και την συγκατάθεση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, αποφάσισε ομόφωνα να ορίσει τριμελή επιτροπή ιατρών, οι οποίοι εξέτασαν την κατάσταση της υγείας του και κατέθεσαν το πόρισμά τους στον Πρόεδρο Πρωτοδικών Ηρακλείου. Βάσει αυτού, στις 24 Νοεμβρίου 2021 η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος της Εκκλησίας της Κρήτης εισηγήθηκε ομόφωνα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο την απαλλαγή του Αρχιεπισκόπου Ειρηναίου από τα καθήκοντά του «ἐξ αἰτίας τῶν χρονίων καί μή ἀναστρέψιμων προβλημάτων τῆς ὑγείας του». Η επικύρωση της απαλλαγής του έγινε στις 2 Δεκεμβρίου 2021, από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Η αντίδραση του Αρχιεπισκόπου για την απαλλαγή από τα καθήκοντά του
«Έκανε το σταυρό του και είπε δόξα τω Θεώ για όλα».
Με αυτόν τον τρόπο έκανε δεκτή την ανακοίνωση της Πέμπτης 2 Δεκεμβρίου της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με την οποία εντάχθηκε στους εφησυχάζοντες Αρχιερείς, ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος, πρώην πλέον, Κρήτης κ. Ειρηναίος.
Έτσι έδειξε για μία ακόμη φορά τους λόγους για τους οποίους είναι τόσο αγαπητός μεταξύ ιερέων και πιστών.
Ο βοηθός Επίσκοπος, Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Κνωσού κ. Πρόδρομος, ήταν εκείνος που διάβασε την ιστορική απόφαση στον Σεβασμιώτατο. Ο σεβάσμιος Ιεράρχης όπως δήλωσε ο Επίκοπος Κνωσού «αποδέχθηκε και αποδέχεται με σεβασμό τις αποφάσεις της Εκκλησίας χωρίς καμία κατ’ άνθρωπον θλίψη, αλλά με δοξολογία του ονόματος του Θεού».
Έτσι ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης μένει πια στο σπίτι του αφήνοντας σίγουρα ένα μεγάλο κενό στην ηγεσία της Εκκλησίας της Κρήτης αφήνοντας μια βαριά παρακαταθήκη για τον επόμενο.
Το έργο του δεν ήταν μικρό ούτε σύντομο γι αυτό και η καταγραφή των όσων δημιούργησε σίγουρα είναι δύσκολη και πρέπει να την κάνει κανείς με μεγάλη ευθύνη. Ο Ειρηναίος στεκόταν δίπλα στον πολίτη με την παραμικρή αιτία και γι αυτό ο λαός τον αγάπησε και τον εμπιστεύθηκε σε όλα τα ζητήματα που δεν αφορούσαν μόνο την εκκλησία.
Δεν ήταν τυχαίο μάλιστα όπως θα διαβάσετε παρακάτω ότι σε κάθε κοινωνική εκδήλωση, πορεία, διαμαρτυρία ο λαός έδιωχνε τους πολιτικούς και ζητούσε τον Αρχιεπίσκοπο στο πλάι του.

Η πορεία του Αρχιεπισκόπου Ειρηναίου
Ο Ειρηναίος (κατά κόσμον Νικόλαος Αθανασιάδης) υπήρξε ο 3ος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης και πρώην μέλος της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Πριν την εκλογή του στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κρήτης διετέλεσε Μητροπολίτης Κυδωνίας και Αποκορώνου.
Γεννήθηκε στις 9 Αυγούστου 1933 στα Μιξόρρουμα Ρεθύμνης. Τις εγκύκλιες σπουδές του πραγματοποίησε αρχικά στο Γυμνάσιο Αρρένων Ρεθύμνης και στη συνέχεια φοίτησε στην Εκκλησιαστική Σχολή Κρήτης. Σπούδασε στην Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, από την οποία αποφοίτησε το 1957, αφού υπέβαλε διατριβή με τίτλο «Ο Ιωάννης Χρυσόστομος και το κοινωνικόν πρόβλημα». Χειροτονήθηκε διάκονος στις 22 Νοεμβρίου 1956, λαμβάνοντας το όνομα Ειρηναίος.
Κατόπιν σπούδασε με υποτροφία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Κολλέγιο του Αγίου Βονιφατίου στο Warminster της Αγγλίας. Εκεί, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος στις 22 Δεκεμβρίου 1957 από τον Αρχιεπίσκοπο Μεγάλης Βρετανίας Αθηναγόρα, ο οποίος του ανέθεσε όλη την περιοχή της Νοτίου Αγγλίας. Διετέλεσε εφημέριος στον Ιερό Ναό Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στο Μπρίστολ ως το 1960 που επέστρεψε στην Κρήτη, και κατόπιν Πρωτοσύγκελος της Ιεράς Μητροπόλεως Κυδωνίας και Αποκορώνου και Σχολάρχης της Εκκλησιαστικής Σχολής Κρήτης.
Τον Φεβρουάριο του 1975 εξελέγη από την Ιερά Επαρχιακή Σύνοδο της Εκκλησίας Κρήτης παμψηφεί Μητροπολίτης Κυδωνίας και Αποκορώνου και από τις 23 Φεβρουαρίου 1975, οπότε χειροτονήθηκε επίσκοπος, αποτελούσε μέλος της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Μητροπολίτης Κυδωνίας και Αποκορώνου
To έργο του στην Μητρόπολη Κυδωνίας και Αποκορώνου ήταν τεράστιο. Διοργάνωσε ιερατικά συνέδρια και ιερατικές συνάξεις για την επιμόρφωση του κλήρου σε όλα τα σύγχρονα κοινωνικά, θεολογικά και επιστημονικά ζητήματα.
Ίδρυσε τη Σχολή Βυζαντινής Μουσικής για την εκμάθηση της εκκλησιαστικής και παραδοσιακής μουσικής αλλά και για την θεραπεία του προβλήματος της ελλείψεως ψαλτών από τις ενορίες της υπαίθρου, ενώ παράλληλα δημιούργησε τις κατασκηνώσεις της Ιεράς Μητροπόλεως με την ονομασία «Απόστολος Παύλος». Θεμελίωσε και ανακαίνισε εκ βάθρων δεκάδες Ιερών Ναών που σήμερα κοσμούν όλη την Μητρόπολη Κυδωνίας και Αποκορώνου. Μεταξύ αυτών τον Ιερό Ναό Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στα Χανιά, τον Ιερό Ναό Αγίου Νεκταρίου Σούδας, Αγίου Στεφάνου Χανίων, Αγίου Χριστοφόρου Χανίων, Αγίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου, Αγίου Νεκταρίου Χανίων, Αγίου Στυλιανού, Αγίας Σοφίας και πολλών άλλων. Ανακαίνισε το Επισκοπείο, το οποίο παρέλαβε ερειπωμένο και σχεδόν γκρεμισμένο, όπως ακριβώς ήταν μετά από τον βομβαρδισμό των Γερμανών στα Χανιά. Παράλληλα ίδρυσε και έκτισε το Πνευματικό Κέντρο της Ιεράς Μητροπόλεως με πολυσχιδή δραστηριότητα σε πολλούς τομείς, μεταξύ των οποίων και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός «Ορδόδοξη Μαρτυρία», τον οποίο εμπνεύστηκε και ίδρυσε το 1992 με εικοσιτετράωρο πρόγραμμα. Τρέφοντας ιδιαίτερη αγάπη προς την νεότητα, έδινε το παρόν ετησίως στα συνέδρια του Νεανικού Επιμορφωτικού Ομίλου Σύρου από το 1985.

Θεωρείται φιλομόναχος Αρχιερέας, καθώς ο ίδιος ζει λιτά, ασκητικά και μοναχικά, ως απλός καλόγερος.
Με γνώμονα αυτή του την αγάπη προς τον Μοναχισμό εγκαθίδρυσε μοναχικές αδελφότητες στα εγκαταλελειμμένα μοναστήρια της Επαρχίας του, όπως η αδελφότητα της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής Χρυσοπηγής Χανίων. Παράλληλα ανακαίνισε τις ιστορικές Ιερές Μονές Αγίας Τριάδος Τζαγκαρόλων, Αγίου Γεωργίου Καρυδίου και Αγίου Γεωργίου Χαρωδιάς, ενώ εγκαθίδρυσε αδελφότητα αγιορείτων πατέρων στην ιστορική Ιερά Μονή Κυρίας των Αγγέλων Γουβερνέτου.
Από τo 2005, οπότε και επαναλειτούργησε ο Συνοδικός θεσμός της ενδημούσης Συνόδου του Oικουμενικού Πατριαρχείου, κλήθηκε επανειλημμένως ως συνοδικό μέλος της. Διετέλεσε Τοποτηρητής των Ιερών Μητροπόλεων Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, Κισάμου και Σελίνου και Πέτρας και Χερρονήσου.
Αρχιεπίσκοπος Κρήτης
Η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον εξέλεξε παμψηφεί Αρχιεπίσκοπο της Εκκλησίας της Κρήτης στις 30 Αυγούστου 2006 στο Φανάρι. Το Μεγάλο Μήνυμα εδόθη στον Ιερό Πατριαρχικό Ναό Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, και η ενθρόνισή του πραγματοποιήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2006. Διαδέχθηκε τον Αρχιεπίσκοπο Τιμόθεο.
Ο Αρχιεπίσκοπος Ειρηναίος ως Πρόεδρος της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας Κρήτης ίδρυσε πέντε Ειδικές Συνοδικές Επιτροπές για ένα φάσμα θεμάτων και προβλημάτων της σύγχρονης ζωής: Επιτροπή επί των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, Επιτροπή επί του Θρησκευτικού Τουρισμού, Επιτροπή επί της Εκκλησιαστικής Φιλανθρωπίας, Επιτροπή επί των Ιερών Ακολουθιών και Επιτροπή επί της Εξωτερικής Ιεραποστολής. Επίσης με πρωτοβουλία του έχει συσταθεί η Μη Κυβερνητική Οργάνωση της Εκκλησίας Κρήτης (Μ.Κ.Ο.) «Φιλοξενία».
To έργο του στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης ήταν τεράστιο.
Διοργάνωσε ιερατικά συνέδρια και ιερατικές συνάξεις για την επιμόρφωση του κλήρου σε όλα τα σύγχρονα κοινωνικά και θεολογικά ζητήματα. Ενίσχυσε, στήριξε και αναβάθμισε τη Σχολή Βυζαντινής Μουσικής για την εκμάθηση της εκκλησιαστικής και παραδοσιακής μουσικής, δημιούργησε τις κατασκηνώσεις της Ιεράς Αρχιεπισκοπής «Άνω Πόλις» στην Ανώπολη Πεδιάδος, την Ομάδα Μοναχικών Ατόμων, εβδομαδιαίες Συνάξεις Νέων, το Γραφείο επί των Αιρέσεων καθώς και το Γραφείου Ευρέσεως Εργασίας της Αρχιεπισκοπή Κρήτης.
Επίσης αναστηλώθηκαν και συντηρήθηκαν πολλά σημαντικά εκκλησιαστικά μνημεία της Αρχιεπισκοπής.
Από τα πρώτα χρόνια της διακονίας στην Ιερά Αρχιεπισκοπή απέκτησε μεγάλη δημοτικότητα λόγω του ανοίγματος της Εκκλησίας προς την κοινωνία. Πολύ γνωστό είναι ότι είχε προσέλθει στις συγκεντρώσεις του Κινήματος των Αγανακτισμένων του Ηρακλείου μιλώντας στους πολίτες, καθώς επίσης και ότι την Παρασκευή 28 Οκτωβρίου 2011 στην παρέλαση του Ηράκλειου πολίτες απαίτησαν να αποχωρήσουν οι εκπρόσωποι του πολιτικού κόσμου και να παραμείνει στην εξέδρα των επισήμων μόνο ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης. Επίσης παρέστη σε συγκεντρώσεις ανέργων στο Εργατικό Κέντρο Ηρακλείου μιλώντας με τους πολίτες και συνεργάστηκε με τον Δήμο Ηρακλείου σε κοινωνικά θέματα.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Μακάριος είχε γράψει σε ένα εκτενές βιογραφικό για τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης την εποχή που ήταν Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου:
“Ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, καθώς μαρτυρεί η μέχρι τώρα βιωτή του, δεν προσφέρει στην Εκκλησία μονάχα τις γνώσεις του, τις διοικητικές του ικανότητες, τον πολύτιμο χρόνο του, την αναγκαία ανάπαυσή του, το πενιχρό βαλάντιό του μαζί με τα πολλά, πνευματικά θεοδώρητα τάλαντα της ψυχής του, αλλά πρωτίστως προσφέρει τον εαυτό του ολόκληρο προκειμένου να δώσει την καλή μαρτυρία Χριστού και Εκκλησίας. Αναλώνει τον εαυτό του με τρόπο θεάρεστο και θεοφιλή υπέρ της «Αγιωτάτης του Σωτήρος ημών Χριστού Εκκλησίας”.
Έρχεται στη σκέψη μας ο λόγος του Ιερού Χρυσοστόμου, Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, τον οποίο απηύθυνε προς την μακαρία μορφή του Αρχιεπισκόπου Αντιοχείας Μελετίου «Ου γαρ διδάσκων μόνον, ουδέ φθεγγόμενος, αλλά και ορώμενος απλώς, ικανός εστί άπασαν αρετής διδασκαλίαν εις την των ορώντων ψυχήν εισαγαγείν.

ΠΗΓΗ

Φωτογραφίες πλην της πρώτης απο το προσωπικό μου αρχείο