ΟΛΩΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΩΣ .... ΤΟ ΑΤΟΜΟ, Η ΟΜΑΔΑ, Η ΜΑΖΑ

Γράφει ο Μανώλης Κουφάκης (*) e.koufakis@gmail.com
Ο άνθρωπος γεννιέται με τη βασική ιδιότητα του είδους του που του επιτρέπει να μαθαίνει, να αλλάζει και να διαμορφώνει αυτά που λέμε προσωπικότητα, χαρακτήρα και συμπεριφορά. Αυτή η διαμόρφωση διαρκεί ουσιαστικά καθ’ όλο το βίο τού ανθρώπου. Είναι όμως
περισσότερο ενεργή κυρίως τα πρώτα χρόνια του βίου και συμβαίνει μέσα από τις επιρροές της οικογένειας, του σχολείου, της παρέας, του κοινωνικού και εργασιακού περίγυρου κ.ά.
Παρατηρώντας ένα νέο άνθρωπο στην μετά την εφηβεία ηλικία, διαπιστώνουμε ότι κατά κανόνα έχει διαμορφώσει τα βασικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, τα οποία τον διακρίνουν και με τα οποία θα πορευτεί στο εξής και θα συνδιαλλαγεί με τους συνανθρώπους του.
Η συνύπαρξη με τούς άλλους -δεχόμενος οπωσδήποτε έναν περιορισμό της προσωπικής του ανεξαρτησίας- είναι επιθυμία τού ανθρώπου, αφού είναι κοινωνικό ον και θέλει τη συνδιαλλαγή με τούς όμοιούς του και την εμπλοκή του στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Από την άλλη είναι και ανάγκη για την εξασφάλιση των προς το ζην μέσω της εργασίας.
Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος, εκών άκων, θα βρεθεί στη ζωή του σε συνθήκες και περιστάσεις που θα βάλουν σε δοκιμασία τις αρχές του, τις αξίες του, τις συμπεριφορές του και γενικά ό,τι μπορεί να τον αυτοπροσδιορίσει σαν άτομο.
Μια μορφή συνύπαρξης με άλλους είναι η ομάδα. Η ομάδα μπορεί να είναι π.χ. εργασίας ή αθλητισμού ή και άλλου σκοπού. Τα άτομα προσέρχονται στην ομάδα ως τέτοια και μικρή υποχώρηση από την ατομικότητά τους ζητείται από τον αρχηγό της ομάδας, ο οποίος
περισσότερο λειτουργεί ως manager ή coach. Το χαρακτηριστικό της ομάδας είναι ότι μέσω του αρχηγού της προσπαθεί να πάρει το μέγιστοόφελος από τις ικανότητες ενός εκάστου διακριτού μέλους, το οποίο βεβαίως εξυπακούεται ότι έχει αποδεχθεί τους κανόνες λειτουργίας της ομάδας. O ρόλος του αρχηγού της ομάδας είναι καθοριστικός. Θέλει να βγάλει από την ομάδα μετρήσιμο αποτέλεσμα. Σε καμιά περίπτωση δεν θέλει η ομάδα του να μετατραπεί σε όχλο, πράγμα καθόλου δύσκολο αν δεν προσέξει.
Ένα συνάθροισμα (και όχι κατ’ ανάγκη συνύπαρξη) ατόμων μέσα σε κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες, και μόνο μέσα σε αυτές, μπορεί να συγκροτήσει αυτό που ονομάζουμε οργανωμένη μάζα ή όχλο. Στην περίπτωση της μάζας τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Η ατομικότητα των συμμετεχόντων χάνεται. Οι επιθυμίες, οι ιδιότητες, οι συμπεριφορές κλπ. που εκδηλώνονται δεν είναι πλέον των ατόμων. Είναι κάτι νέο και εντελώς διαφορετικό, που θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η «προσωπικότητα» του νέου μορφώματος που δημιουργήθηκε, δηλαδή της μάζας. Ο αρχηγός της -ένας παθιασμένος απόστολος της ιδέας που υπηρετεί η μάζα- τώρα παίζει ρόλο καθοδηγητή και προσπαθεί για λογαριασμό του ή του εντολέα του, να πάρει το μέγιστο όφελος όχι από τις ικανότητες των ατόμων που αποτελούν τη μάζα, αλλά από τις καινοφανείς ιδιότητες της ίδιας της μάζας σαν οντότητας, ορισμένες από τις οποίες εκδηλώνονται στον υπέρτατο βαθμό. Π.χ. ενώ οι μάζες εμφανίζονται ελάχιστα ικανές για σκέψη και συλλογισμό, εν τούτοις είναι πολύ ικανές για δράση, ακόμα και για ηρωικά κατορθώματα. Αυτό διέγνωσε ο Μένανδρος από τον 4ο π.Χ. αιώνα όταν έγραψε: «Ισχυρόν όχλος εστίν, ουκ έχει δε νουν» ή στα νέα ελληνικά: «Ο όχλος είναι ακαταμάχητος μα του λείπει το μυαλό».
Στις παλαιότερες εποχές, φέρ’ ειπείν των επαναστάσεων, οι ηγέτες εκμεταλλεύονταν την πρώτη ιδιότητα της μάζας, ότι δηλαδή είναι ακαταμάχητη. Στην εποχή μας, της παγκοσμιοποίησης, των ΜΜΕ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η παντοδύναμη αγορά εκμεταλλεύεται τη δεύτερη ιδιότητα της μάζας, ότι δηλαδή της λείπει ο νους, για να δημιουργήσει μια παγκόσμια στρατιά τυφλών ακολούθων της μόδας και του υπερκαταναλωτισμού.

* Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.