ΟΙ ΚΟΥΛΕΔΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΗΝ ΚΙΣΑΜΟ

 Αν και οι περισσότεροι κουλέδες -πύργοι- οι Τούρκοι τους έκτισαν μετά την επανάσταση του 1866, η ερεύνα (Κλάδου-Μλέτσα) λέει οτι ως και το 1866 υπήρχαν στην Κρήτη περίπου 60 Κουλέδες, το 1868 ήταν παραπάνω απο 150. Στην Κίσαμο βάση της αναφοράς Αναστασάκη, οι Κουλέδες ήταν 10 πριν την επανάσταση του 1821 και οι οποίοι όλοι πολιορκήθηκαν απο τους οπλαρχηγούς και τους Σωματάρχες της περιόδου εκείνης.

ΚΟΥΛΕΣ ΚΟΥΝΟΥΠΙΤΣΑΣ

Πρώτος Πύργος που πολιορκήθηκε ήταν αυτός των Αφράτων που πολιορκήθηκε απο τους Κανίστο, Μαληκούτση, Παπαδερό και Σκάρο. Αιχμαλωτήσθηκαν 12 Τούρκοι που εστάλησαν στην Ύδρα. Ο Πύργος σώζεται ως και σήμερα και είναι στην ιδιοκτησία Χριστοδουλάκηδων.

Επόμενος Πύργος που δέχτηκε την επίθεση των επαναστατών ήταν στα Γλιμπιλιανά που βρίσκεται στα ανατολικά του χωριού. Στον Πύργο αυτό επειδή δεν ήταν δυνατόν να τον καταλάβουν τον ανατίναξαν το βράδυ βάζοντας ένα βαρέλι πυρίτιδα στα θεμέλια. Συνέλαβαν 4 Τούρκους και 10 σκότωσαν. Στην πολιορκία αυτή έλαβαν μέρος ο Πατσιμίδης, ο Κοτσιφόγιαννης απο τα Νοχιά, ο Κανίστος, ο Διγαλής και ο Νικόλαος Φανδρίδης.

Συνεχίζοντας τις πολιορκίες κατέλαβαν πολύ εύκολα τον μικρό πύργο της Μαραθοκεφάλας μιας και οι Τούρκοι παραδόθηκαν άνευ μάχης. Ο Πύργος αυτός ανήκει σήμερα στην οικογένεια Αλυγιζάκη. Οι αιχμάλωτοι Τούρκοι στάλθηκαν στον Δραπανιά στον καπετάν Μαρτιμιανό που τους αντάλλαξε με Χριστιανούς του φρουρίου του Καστελιού.

Τέταρτος πύργος που πολιορκήθηκε ήταν αυτός της Σπηλιάς* αλλά οι Τούρκοι κατάφεραν να διαφύγουν δίχως μάχη και να πάνε στις Βουκολιές. Το ίδιο έγινε και στον Πύργο στον Άγιο Αντώνιο ο πύργος αυτός ανήκει σήμερα στην οικογένεια Τσοντάκηδων,

Στα Δελιανά* στην Χαρβάτα και στα Ζυμβραγού* οι Τούρκοι παραδόθηκαν και οι Πύργοι χάλασαν ώστε να μην ξαναχρησιμοποιηθούν.

ΚΟΥΛΕΣ ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ

Στο Καστέλι ο ένας πύργος ήταν στην στρατηγική θέση Κουνουπίτσα (αλλιώς θα λεγόταν τότε το σημείο μιας και ο Τομπάζη το ονόμασε Κουνουπίτσα το 1823) Στον Πύργο αυτό έγινε μάχη με τους οπλαρχηγούς  Καρεκλά, Μαρτιμανιανό, Χούδαλη, όπου τον κατέλαβαν, το ίδιο έγινε και στον Πύργο των Μεσογείων με τον Κυρίτση και τους αδελφούς Γιώργο και Κωνσταντίνο Γεωργιλάκη να τον πολιορκούν, αναγκάζοντας τους Τούρκους να τον εκκενώσουν νύχτα και να κλειστούν στο φρούριο του Καστελλιού.

Οι περισσότεροι Πύργοι ξαναοικοδομήθηκαν το 1889-90 για να ξαναπολιορκηθούν και να καταστραφούν εντελώς το 1896-1897. 

* Ορισμένοι Πύργοι ήταν και σπίτια των Αγάδων (Μπαιρακαγάσηδων) της περιοχής και οτι ο στρατός ήταν ιδιωτικός για να φυλάει τον Αγά και τα τσιφλίκια απ τις επιδρομές.