ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ ΣΤΑ ΤΟΥΡΚΙΚΑ

Οι γονείς του Χακί Μπιλγκεχάν έμεναν στην Κρήτη και μεταφέρθηκαν στη Σμύρνη το 1924 με την ανταλλαγή πληθυσμών. «Στο σπίτι άκουγα μόνο κρητικά. Ηταν η μητρική μου γλώσσα. Ακόμα και τώρα σιγοτραγουδάμε ελληνικούς στίχους», λέει ο ίδιος. Τα απογεύματα στη Σμύρνη τα περνούσαν με οικογενειακές μαζώξεις. Ο Μερτζάν Αγά, ο ηλικιωμένος συγγενής του μικρού Χακί, ήξερε απέξω τον Ερωτόκριτο και τον τραγουδούσε συχνά. Συνόδευε, έτσι, τις ατέλειωτες διηγήσεις για τη ζωή στην Κρήτη. «Οι γονείς μου έφτασαν στη Σμύρνη το 1924 με την ανταλλαγή πληθυσμών. Έως τότε ζούσαν στο

Ηράκλειο», λέει ο 86χρονος πλέον Χακί Μπιλγκεχάν. «Εγώ γεννήθηκα δύο χρόνια αργότερα στην Τουρκία. Ομως, η μητρική μου γλώσσα ήταν τα κρητικά. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, στο σπίτι άκουγα κρητικά. Οχι μόνο από τους γονείς μου αλλά και από τους συγγενείς που έρχονταν να μας επισκεφθούν», εξηγεί.
Τα νοσταλγικά αυτά ακούσματα δεν ξεχάστηκαν ποτέ. Και σήμερα, σχεδόν εννιά δεκαετίες αργότερα, μια ασήμαντη αφορμή στάθηκε ικανή για να κινητοποιήσει τον 86χρονο κ. Μπιλγκεχάν: Ο συνταξιούχος καθηγητής Μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ege της Σμύρνης αποφάσισε ...
...να μεταφράσει τον Ερωτόκριτο στην τουρκική γλώσσα.
Το εντυπωσιακό είναι ότι η πρώτη μετάφραση του έργου στα Τουρκικά συγκίνησε αρκετούς στη γείτονα χώρα, ενώ η είδηση φιλοξενήθηκε και στην εφημερίδα Χουριέτ. Κι αυτό γιατί ο κ. Μπιλγκεχάν είναι ένας μόνο από μια κοινότητα Τούρκων που ενώ πλέον δεν τους συνδέει τίποτε με την Ελλάδα, τους αρέσει να σιγοτραγουδούν τον Ερωτόκριτο στις επόμενες γενιές.
Οπως εξηγεί η Μουφιντέ Πεκίν, αντιπρόεδρος στο Ιδρυμα Ανταλλαγέντων Λοζάνης, στο πλαίσιο μιας έρευνας για τις μαντινάδες που πραγματοποιήθηκε στις τάξεις των Τουρκοκρητικών βρέθηκαν πολλοί ηλικιωμένοι που τραγούδησαν τον Ερωτόκριτο. «Ενας εξ αυτών, ο Αλί Ουγούρελ, μάλιστα, μας έδειξε ένα αντίτυπο του κειμένου φερμένο από την Κρήτη», λέει.
«Και η δική μου γιαγιά τραγουδούσε τον Ερωτόκριτο. Τη θυμάμαι να κάθεται φορώντας μαύρα ρούχα και να λέει ιστορίες για την Κρήτη. Ηρθε στην Τουρκία σε ηλικία 35-40 ετών, όμως δεν έμαθε ποτέ Τουρκικά. Μέχρι το τέλος της ζωής της μιλούσε ελληνικά. Από εκείνη έμαθα και αρκετά τραγούδια. «Το γελεκάκι που φορείς», «Γιαλό γιαλό πηγαίναμε» ή «Σαμιώτισσα Σαμιώτισσα». Μάλιστα, έμαθα να τα παίζω και στο πιάνο», λέει η κ. Πεκίν, καθηγήτρια πανεπιστημίου και η ίδια.
 Το εγχείρημα του κ. Μπιλγκεχάν -ο οποίος έχει συγγράψει αρκετά βιβλία- διήρκησε έναν χρόνο και το έργο του εκδόθηκε από το Ιδρυμα Ανταλλαγέντων. «Με βοήθησε ένα λεξικό του Ν. Γαρουφαλάκη με ιδιωματισμούς της κρητικής διαλέκτου», λέει ο κ. Μπιλγκεχάν. «Η δική μου γενιά, η τρίτη γενιά δεν γνωρίζει Ελληνικά. Γι’ αυτό, στη μία σελίδα έχουμε την τουρκική μετάφραση και δίπλα το ελληνικό κείμενο γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες ώστε να το διαβάζουν όλοι».
Το βιβλίο περιέχει, επίσης, συνέντευξη του υπερήλικα Τουρκοκρητικού Ουγούρελ που τραγουδά ολόκληρο το ποίημα από μνήμης, συνοδευτικά κείμενα και φωτογραφίες από την πρώτη έκδοση του Ερωτόκριτου το 1713.
Στα βήματα των προγόνων του
«Αρχισα να κλαίω όταν επισκέφθηκα το σπίτι των γονιών μου στην Κρήτη»
Ο Χακί Μπιλγκεχάν επισκέφθηκε την Κρήτη αρκετά χρόνια μετά τον ξεριζωμό της οικογένειάς του για να βρει το σπίτι όπου έζησαν οι γονείς του. «Οταν ο πατέρας μου ξεκίνησε από το Ηράκλειο για να έρθει στη Σμύρνη, έφερε μαζί του φωτογραφίες του σπιτιού αλλά και του μαγαζιού που διατηρούσε στο νησί. Με αυτές τις φωτογραφίες βρήκα τον ενοικιαστή του μαγαζιού και εκείνος μου έδειξε το σπίτι. Μόλις έφτασα, άρχισα να κλαίω. Ηταν πάρα πολύ συγκινητικό», διηγείται.
«Οι γονείς μου μιλούσαν συνέχεια για τη ζωή τους στην Κρήτη, για τους παλιούς τους γείτονες και για τις ευτυχισμένες μέρες που έζησαν εκεί», προσθέτει. Το συναίσθημα αυτό μοιράζονται και άλλοι Τουρκοκρητικοί. Το Ιδρυμα Ανταλλαγών Λοζάνης έχει πραγματοποιήσει αρκετές επισκέψεις στην Κρήτη, όπου οι συμμετέχοντες βρήκαν τα σπίτια των προγόνων τους. Μια αντίστοιχη επίσκεψη προγραμματίζεται από ένα γκρουπ 25 ατόμων για το τέλος Μαρτίου.
Κατερίνα Ροββά