Δύο έννοιες, δύο επιδιώξεις του ανθρώπου αναπόσπαστες από τη φύση και τη ζωή
του. Η πρόνοια (πρό+νούς), ως η φροντίδα που υπάρχει εκ των προτέρων για την
κάλυψη αναγκών ή αντιμετώπιση κινδύνων. Και η καινοτομία (καινός+τέμνω), ως η
δυνατότητα να κάνει κάποιος «πράγματα με διαφορετικό πιο αποτελεσματικό τρόπο»
ή «διαφορετικά πράγματα από ό,τι ήταν σε θέση να κάνει στο παρελθόν».
Για χιλιάδες χρόνια κύριος στόχος του καινοτομούντος ανθρώπου υπήρξε η πρόνοια
για τη ζωή του. Επιστράτευε τις διανοητικές ικανότητες και τη φαντασία που διαθέτει
για να εφευρίσκει και να βελτιώνει πράγματα που διευκολύνουν και προάγουν τη ζωή
του. Δηλαδή, μπορούμε να πούμε ότι η αρχαία παραίνεση «μνήσθητι καιρὸν λιμοῦ ἐν
καιρῷ πλησμονῆς, πτωχείαν καὶ ἔνδειαν ἐν ἡμέραις πλούτου(Σοφία Σειράχ 18,25)»,
μαζί με την έμφυτη εφευρετικότητά του, προκειμένου να αυξήσει την «πλησμονή»,
ήταν η κύρια φροντίδα και τακτική του ανθρώπου για να αποφύγει τις δυσάρεστες
εκπλήξεις που επιφυλάσσει η ζωή. Υπήρχε, μπορούμε να πούμε, μια φυσική
προσαρμοστικότητα του ανθρώπου και το απρόβλεπτο το αντιμετώπιζε με τους
θεσμούς, τους νόμους και τις συμφωνίες που έκανε και τηρούσε.
Μετά τη βιομηχανική επανάσταση όμως, και ιδιαίτερα στις μέρες μας, καθώς είμαστε
μάρτυρες της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, δεν μπορούμε ισχυριστούμε ότι ισχύει
το ίδιο. Σήμερα η πρόνοια για τη ζωή μας φαίνεται να μην αρκεί για ένα ευχάριστο και
ήρεμο βίο. Ενώ η καινοτομία πολλές φορές ξεφεύγει κατά πολύ από το να υπηρετεί τον
ευδαίμονα βίο. Βλέπουμε περιπτώσεις που η καινοτομία έχει αυτονομηθεί, υπηρετεί
πολύ λίγα και πολύ μεγάλα συμφέροντα, υπερβαίνει θεσμούς και συμβάσεις και ο
κοινός άνθρωπος παρατηρεί έκπληκτος μη μπορώντας να την κατανοήσει.
Ίσως τελικά, αυτός υπήρξε ο νέος στόχος της καινοτομίας από τον Δεύτερο Παγκόσμιο
πόλεμο και μετά. Η Δύση και όσες χώρες την ακολούθησαν σ’ αυτό, παράγουν
ασταμάτητα ιδέες, θεωρίες, αντικείμενα, μηχανήματα, οικονομικά προϊόντα,
υπολογιστικά συστήματα κ.ο.κ. «προορισμένα να εντυπωσιάσουν, να συνεπάρουν, να
αιχμαλωτίσουν, να ανατρέψουν συνήθειες, να καταργήσουν κεκτημένους ρυθμούς, να
δείξουν με δυο λόγια στον άνθρωπο-δημιουργό τους ότι είναι αντίγραφα της πιο
εκπληκτικής, της πιο αστάθμητης πλευράς του πνεύματός του», όπως λέει ο καθηγητής
Β. Καραποστόλης. Και συνεχίζει επισημαίνοντας: « Μπροστά στα κατορθώματά του ο
κατασκευαστής έμενε άναυδος. Η δική του αστάθεια, η δική του μεταβλητότητα, όλα
τα καπρίτσια της διάνοιας και της φαντασίας του είχαν μεταφερθεί στα αντικείμεναπου επρόκειτο να χρησιμοποιήσει. Μοιραία τα δημιουργήματά του θα τον αιφνιδίαζαν.
Γιατί το πνεύμα μας μαζί με το εκπληκτικό περιέχει και το παράλογο…».
Ας δούμε μερικές περιπτώσεις. Η ψηφιακή τεχνολογία επέτρεψε τις εξ αποστάσεως και
τις άυλες συναλλαγές, που βέβαια διευκόλυναν κατά πολύ τη ζωή μας, συχνά όμως μας
επιφυλάσσουν δυσάρεστες εκπλήξεις. Ηλεκτρονικές απάτες, διαρροές προσωπικών
δεδομένων, χακάρισμα ηλεκτρονικών υπολογιστών και σαμποτάζ, από μικρή μέχρι και
παγκόσμια κλίμακα, είναι συχνό φαινόμενο.
Στον οικονομικό και τραπεζικό τομέα, τα «καινοτόμα» δομημένα επενδυτικά προϊόντα
επέφεραν μια παγκόσμια οικονομική κρίση με πτωχεύσεις μεγάλων οικονομικών
κολοσσών (Lehman Brothers), αλλά και κρατών (Ελλάδα).
Για την Τεχνητή Νοημοσύνη, που κατέφθασε, έχουμε αναλύσει σε σειρά άρθρων τα
θετικά που μπορούμε να περιμένουμε αλλά και τις επαπειλούμενες δυσάρεστες
καταστάσεις που ενδεχομένως θα αντιμετωπίσουμε.
Τι μας συμβαίνει λοιπόν; Φαίνεται ότι έχουμε περάσει ανεπιστρεπτί σε αλλαγή
παραδείγματος. Στα πριν, οι καινοτομίες καθορίζονταν με όρους επιβίωσης και
βελτίωσης της διαβίωσης του ανθρώπου και η πρόνοια τον προστάτευε σε μεγάλο
βαθμό από τα αναπάντεχα του βίου του. Σήμερα, ζούμε σε περιβάλλον με αυξημένη
τυχαιότητα από τους ανταγωνισμούς, την τρέλα του κέρδους, τη μανία της εξουσίας,
την παγκόσμια ανικανότητα για σύναψη και τήρηση συμφωνιών και επομένως το
αναπάντεχο διαρκώς παραμονεύει.
Τι κάνουμε, λοιπόν, τώρα; Δεν έχει νόημα να μοιρολατρούμε. Η καινοτομία δεν μπορεί
να απαγορευθεί ούτε να σταματήσει. Αντίθετα, στις μέρες μας, γίνεται αυτοσκοπός και
εκτοπίζει την πρόνοια. Πρέπει να συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι υπάρχει το εντελώς
αναπάντεχο. Ίσως το φέρει η ίδια η φύση του ανθρώπου. Θα ήταν αισιόδοξο, αν
καταφέρναμε οι επιδόσεις μας στις ηθικές και ανθρωπιστικές επιστήμες να
ακολουθούν κάπως την καινοτομία. Όμως πιστεύω ότι και έτσι, η παιδεία και
καλλιέργεια του ανθρώπου του επιτρέπουν να διαχειριστεί καταστάσεις και να
αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις σε περίπτωση που κάποιοι κίνδυνοι υλοποιηθούν.
π. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.