ΕΠΕΤΕΙΟΣ 200 ΧΡΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΜΕΡΟΣ Β' ΓΡΑΦΕΙ Η ΣΤΕΛΛΑ ΜΑΡΙΝΑΚΗ

 «Η Επανάσταση στην Κρήτη και τα πρώτα γεγονότα μέσα από επιλεγμένη επιστολογραφία του Αγώνα» Μέρος Β'
Γράφει η Στέλλα Μαρινάκη 
Ιστοριοδίφης.

ΕΔΩ ΤΟ Α' ΜΕΡΟΣ

Λίγους μήνες αργότερα ο Δημήτριος Υψηλάντης στέλνει μακροσκελή και παραινετική επιστολή προς τους κατοίκους των Σφακίων, δια της οποίας τους εκθέτει τις συμβουλές και τις προθέσεις του στο φλέγον θέμα της επαναστατημένης Κρήτης, ζητώντας ενότητα και ομοψυχία. 

Αναμφισβήτητα η επιστολή αυτή αποτελεί πηγή σημαντικότατων πληροφοριών για τους ιστορικούς – μελετητές σχετικά με το ξεκίνημα της επανάστασης στην Κρήτη (Πηγή: Ιωάννη Φιλήμονος, τ. Δ’ σ. 495-497, βλ. Μνημεία Κρητικών Επαναστάσεων, αρ. 42, σ. 41-42). 

(Σημ.1: Κυριάκος Τασσίκας: μεγαλέμπορος από την Αλεξάνδρεια και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε διάφορες διοικητικές αποστολές). 

Στο πλαίσιο των ενεργειών του Δημήτριου Υψηλάντη για τη βοήθεια του Κρητικού Ζητήματος εντάσσεται και ο διορισμός, ως Γενικού Διοικητού Κρήτης, του συνεργάτη του, Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλιεφ, ο οποίος ήταν ελληνορώσος στρατιωτικός και διπλωμάτης, γόνος ελληνικής οικογένειας από τη Νίζνα. Έφτασε στο Λουτρό Σφακίων τον Νοέμβριο του 1821 με το πλοίο του Επτανήσιου Ιωάννη Βλάχου. Τον Μάρτιο του 1822 αφίχθη, επίσης στο Λουτρό, ο Γάλλος φιλέλληνας Βαλέστ (γνωστός και ως Βαλέστρας), ο οποίος βρήκε τραγικό θάνατο κατά την πολιορκία του Ρεθύμνου. 

Τον Μάιο του 1822 η Συνέλευση των Αρμένων Αποκορώνου ψήφισε το «Προσωρινόν Πολίτευμα της νήσου Κρήτης». Από εκεί οι εκπρόσωποι των επαρχιών διακηρύττουν: «Οι κάτοικοι της νήσου Κρήτης, πλήρεις από υψηλόν και ευγενές της ελευθερίας αίσθημα, έλαβον κατά της Οθωμανικής τυραννίας τα όπλα περί τας 14 του μηνός Ιουνίου εν έτει 1821. Πειθόμενοι εις την ιεράν φωνήν της πατρίδος….». 

Ο Αφεντούλιεφ παρέμεινε ως διοικητής στο νησί μέχρι τις 15 Νοεμβρίου 1822 και η συμβολή του στον αγώνα υπήρξε σημαντική, παρ’ όλες τις αμφιλεγόμενες απόψεις που εκφράστηκαν γι’ αυτόν και τις διαφωνίες του με μερίδα Σφακιανών αγωνιστών, λόγω κυρίως κάποιων στρατηγικών αποτυχιών (ήττες σε Ρέθυμνο και Μαλάξα). Τον διαδέχτηκε ο Υδραίος Εμμανουήλ Τομπάζης, ως αρμοστής, τον Μάιο του 1823. 

Για το έργο και τη δράση του Αφεντούλιεφ, αλλά και για την ογκώδη αλληλογραφία του, υπέρ της Κρήτης, προς προξένους, προκρίτους, στρατιωτικούς (όπως τον Ιωάννη Κωλέττη), εύπορους ευεργέτες κ.ά., παραθέτει στοιχεία ο Κ. Κριτοβουλίδης, ο ελληνοδιδάσκαλος Ζαχαρίας Πρακτικίδης, ο ιστορικός-λογοτέχνης Σπυρίδων Ζαμπέλιος κ.ά., ενώ από τους νεότερους ιστορικούς έχουν ασχοληθεί ο καθηγητής του Ε.Κ.Π.Α. Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτης, ο καθηγητής Ν.Β. Τωμαδάκης, ο καθηγητής Θ. Δετοράκης κ.ά. 

Παρατίθενται στη συνέχεια δύο επιστολές του Αφεντούλιεφ, σταλμένες η πρώτη λίγο πριν φτάσει στην Κρήτη προς τον Υδραίο πλοιοκτήτη και πολιτικό (πρόεδρο του Εκτελεστικού) Γεώργιο Κουντουριώτη, ενώ η δεύτερη αμέσως μετά προς τον αδελφό του Λάζαρο, ο οποίος διετέλεσε γερουσιαστής. 

«Γεωργίω Κουντουριώτη εις Ύδραν, 

Φιλογενέστατε Κύριε Γεώργιε, 

Επειδή και έλαβον την τιμήν να γνωρίσω το υποκείμενόν σας, διά τούτο και προσφέρω το προσήκον σέβας προς την ευγένειάν σας. Όθεν σας παρακαλώ, επειδή αποφάσισα να κινήσω διά Κρήτην, συνδράμητε εις τον επιφέροντα το παρόν μου, κυρ. Γεωργάκην Μελιδόνην, εις ό,τι ήθελε Σας παρακαλέσει προς όφελος του Γένους, και μάλιστα της πατρίδος του… ήτις θέλει σας γνωρίσει ως ευεργέτην της· η δε χάρις θέλει μείνει αείμνηστος εις τους χρείαν έχοντες Κρήτας, οίτινες δεν παύουσιν από του να προφέρωσι το σεβαστόν σας όνομα. Αποδίδοντας την προσήκουσαν ευγνωμοσύνην εις την φιλογενείαν σας…. Ταύτα μεν προσκυνητικώς, τα δε έτη υμών είησαν ότι πλείστα και πανευδαίμονα.

Σπέτζαι τη 22 Σεπτεμβρίου 1821

Της Υμετέρας φιλογενείας

Καβαλιέρ Μ. Κομνηνός Αφεντούλιεφ

Πηγή: ΑΛΓΚ (Αρχείον Λάζαρου και Γεωργίου Κουντουριώτη εν Ύδρα), τομ. Α’, σελ. 33-34. 

Δύο μήνες αργότερα, ο Αφεντούλιεφ εγκαταστημένος στην Κρήτη και επισήμως πλέον, αρχιστράτηγος και Γενικός Διοικητής του νησιού, έμπλεος αισθημάτων για τον αγώνα και τα προβλήματα του Κρητικού λαού, γράφει στον αδελφό του Γεωργίου, τον Λάζαρο Κουντουριώτη στην Ύδρα, όχι μόνο για ζητήματα αμιγώς πολεμικά, αλλά και ευρύτερα για θέματα οικονομικής φύσεως που απασχολούσαν το νησί:

«Λαζάρω Κουντουριώτη εις Ύδραν, 

Πανευγενέστατε άρχον και έφορε της θεοσώστου νήσου Ύδρας. 

Μετά τας οφειλόμενας προσαγορεύσεις μου και την έρευνα της μυριοποθήτου μοι υγιείας της (ενν. νήσου Ύδρας), εν συντομία τη δηλοποιώ. 

Ο ακένωτος θησαυρός της Κρήτης επάνω εις τα λάδια, κινδυνεύει να χαθή με το να μην άφησαν οι εχθροί μας κανέν αγγείον γερόν. Εγώ εδώ έως να βάλω τα πράγματα εις τάξιν και να συστήσω σύστημα γενικής ενταύθα Βουλής, εβράδυνα, και διά τούτο εφάνημεν και παραβάται της υποσχέσεώς μας και ελλιπείς εις το χρέος μας. 

Ήδη στέλλεται επίτηδες ο παρών καπ. Θεόδωρος Καρναλάκης, και παρακαλώ και δέομαι καθώς διά πάντα εφάνη ευεργετικότατη και σύνδρομος εις την πατρίδαν ταύτην, ούτω και ήδη να μην μας υστερήση του τοιούτου βοηθήματος, αλλά αμέσως να φορτώση από στοίβαν παλαιάν, καινούργιαν, γεντέκια και ό,τι ημπορεί και να διορίση και δύο Κρητικούς μαϊστόρους όπου είναι αυτού Χανιώται, να έρθωσιν εξ αποφάσεως με όλα των τα εργαλεία. Και ερχόμενος αμέσως θέλει τον φορτώσομεν λάδ, να το στείλωμεν εις χείρας Σας, ή αν αγαπάτε, στείλετε και εδικόν σας καράβι με εδικόν σας άνθρωπον να το φορτώσομεν αμέσως, και κατόπι στέλλεται και η γουλέττα με τους δεπουτάτους (πληρεξουσίους), προς την γενικήν σεβαστήν Βουλήν, διά να παραστήσωσι το σύστημα της Κρήτης…. Με την γουλέτταν θέλει στείλωμεν και ό,τι ημπορούμεν δια το χρέος μας, διά το οποίον παρακαλούμεν να έχωμεν συγχώρησιν· διότι αι μεγάλαι περιστάσεις όπου εύρομεν και η αποκατάστασις και η δυσκολία των πραγμάτων, έτι δε και η καθ’ οδόν άργητά μας, έκαμε να βραδύνωμεν εις τόσον. Περισσότερα να γράφωμεν κρίνομεν περιττόν, διότι ηξεύρομεν την φιλογενείαν και τον ζήλον όπου δεικνύει εις ημάς αρχήδεν. Διό και μένομεν περιμένοντες το ζητούμενον χωρίς αργοπορίαν. 

Λουτρόν Σφακίων, τη 26 Νοεμβρίου 1821. 

Της πανευγενείας της

Αρχιστράτηγος της Κρήτης

Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλιεφ. 

Και στο υστερόγραφο του σημειώνει:

Κάμετε μας και άλλην καλωσύνην αναμεταξύ εις τες τόσες, ήγουν να μας προβλέψετε 250 έως 300 τζουβάλια, από τα οποία έχομεν μεγαλωτάτην ανάγκην και μας λείπουν τελείως, και στείλετέ μας και τον λογαριασμόν διά να σας εμβάσωμεν με πάσαν ευχαρίστησιν μας το κόστος τους. 

Ο ίδιος

Μ.Κ. Αφεντούλιεφ. 

Η πλέον αξιοπρόσεχτη συμβολή του Αφεντούλιεφ ήταν το μεγάλο ενδιαφέρον που επέδειξε για το ζήτημα της Επανάστασης, ήδη από την άφιξή του στο νησί, καθώς και η αδιάκοπη προσπάθειά του, μέσω της αλληλογραφίας του, να παρακινήσει και να ξυπνήσει το ενδιαφέρον των εκτός Κρήτης για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο λαός από την τουρκική θηριωδία. Και πράγματι η ογκώδης αυτή αλληλογραφία, που αξίζει περεταίρω προσοχής, αποτελεί ένα σπουδαίο κεφάλαιο στην ιστορία της Κρητικής επανάστασης του 1821. Διότι μέσω αυτής πληροφορούμαστε τόσο για τα ιστορικά γεγονότα και τους πρωταγωνιστές τους, όσο και για άλλα θέματα (διοικητικά, οικονομικά, κοινωνικά προβλήματα της καθημερινότητας κ.ά.) σχετικά με τον αγώνα του Κρητικού λαού 200 χρόνια πριν! 

Ο ηρωικός και αιματοβαμμένος αυτός αγώνας των Κρητικών πέρασε από διάφορες φάσεις, όμως άργησε πολύ να βρει ανταπόκριση, καθότι η Κρήτη με απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων δεν ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος, που δημιουργήθηκε με τη συνθήκη του Λονδίνου (22 Ιανουαρίου/4 Φεβρουαρίου 1830), παρά τις αγωνιώδεις εκκλήσεις των Κρητικών αγωνιστών. Αντιθέτως, παραχωρήθηκε στον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου για 10 χρόνια (1831-1841). Ο πόθος της ελευθερίας της Κρήτης εκπληρώθηκε τελικά το 1913 όταν μετά από διαρκείς αγώνες και θυσίες επετεύχθη η Ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. 

Ο θυρεός και η σφραγίδα του Γενικού Επάρχου Κρήτης, Μιχαήλ Κομνηνού Αφεντούλιεφ. 

Πηγή: Δετοράκη Θ., Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας (1821)

Στέλλα Μαρινάκη