ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΤΥΛΙΦΟΥ (παρατηρήσεις στην ερμηνεία της Επιγραφής)

Μια από τις σημαντικότερες επιγραφές της Κρήτης που ήλθαν στο φως τα τελευταία χρόνια είναι ένα αντίγραφο της συνθήκης ειρήνης και συμμαχίας μεταξύ Φαλάσαρνας και Πολυρρηνίας, με την οποία οι δύο γειτονικές πόλεις, μάλλον μετά από μια περίοδο έντασης στις σχέσεις τους, αναγνωρίζουν τα υφιστάμενα σύνορά τους, συμφωνούν για θέματα εξωτερικών σχέσεων και στρατιωτικής συνεργασίας, για τη δυνατότητα αμοιβαίας πρόσβασης και χρήσης των εδαφών των επικρατειών τους και άλλα συναφή θέματα. Άλλο αντίγραφο της ίδιας συνθήκης είχε βρεθεί παλιά στο Δικτυνναίο ιερό στη θέση Μένιες του ακρωτηρίου Σπάθα. Το νέο αντίγραφο (Φωτ. 1) βρέθηκε τυχαία το 1991 κατά την διάρκεια εργασιών διαμόρφωσης του χώρου γύρω από την βυζαντινή εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (άλλοτε Καθολικό Μονής), στη θέση Τύλιφος (ή Κύλιφος, με ακουστική ορθογραφία), ΒΑ της Φαλάσαρνας, στο μέσο του λαιμού του ακρωτηρίου της Γραμβούσας, περί τα 2 χλμ. από το χωριό Αζογυράς.

Αρχικά κατατέθηκε στο Μουσείο Χανιών (αρ. ευρ. Ε 191), ενώ σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Κισάμου. Το αμάρτυρο μέχρι τώρα τοπωνύμιο Τύλιφος φαίνεται να είναι αρχαίο. Αναφέρεται ως κύριον όνομα ενός Αρκάδα βοσκού, που βρήκε στη φωλιά μιας λύκαινας και διέσωσε τα βρέφη Λύκαστον και Παρράσιον, δίδυμους γιους του Άρη από την ένωσή του με την ηρωίδα Φυλονόμη και μετέπειτα βασιλείς των Αρκάδων.

Πρόκειται για στήλη από πορώδη ασβεστόλιθο, με αέτωμα που φέρει επίτιτλο ανάγλυφο, σύμφυτο με την κυρίως στήλη που διασώζει 24 στίχους από την αρχή της επιγραφής, το κείμενο της οποίας πρέπει να συνεχιζόταν σε άλλον εφαπτόμενο προς τα κάτω λίθο. Είναι σχετικά καλής διατήρησης και ευανάγνωστη, εκτός από τους δύο τελευταίους στίχους που έχουν υποστεί φθορές. 

Χρονολογικά εντάσσεται στην περίοδο μεταξύ 304 και 275 π.Χ., με προτίμηση την β' δεκαετία του 3ου αι. Η κ. Μαρκουλάκη πιστεύει ότι η στήλη είχε τοποθετηθεί από τους Φαλασαρνίους σε αρχαίο ιερό άγνωστης ανδρικής θεότητας που βρισκόταν στην Τύλιφο και υπαγόταν στην Φαλάσαρνα, κατ’αντιστοιχία προς το άλλο αντίγραφο που πρέπει να ιδρύθηκε από τους Πολυρρηνίους στο ιερό της Δίκτυννας στις Μένιες, που τότε υπαγόταν στην επικράτειά τους. Η ύπαρξη αρχαίων ερειπίων στην Τύλιφο, όπου σημειωτέο άλλοτε ανέβλυζε πλούσια πηγή νερού, και η συνέχιση της λατρείας στα χριστιανικά χρόνια καθιστούν σχεδόν βέβαιη την ύπαρξη αρχαίου ιερού σε αυτή την θέση. Μάλιστα το γεγονός ότι η πρόσθια επιφάνεια της στήλης καθώς και μια ταινία κατά στην ακμή των τριών πλευρών της (εκτός της κάτω) είναι καλά λειασμένες, ενώ οι υπόλοιπες επιφάνειες έχουν αδρή λάξευση, οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η στήλη ήταν εντοιχισμένη στην πρόσοψη αρχαίου ναού. Πιθανώς σε ναό αφιερωμένος στο θεό Αιακό, χθόνια θεότητα, που όμως βρίσκει αντιρρήσεις στην επιστημονική κοινότητα μιας και δεν υπάρχει άλλη αναφορά του θεού αυτού στην Δυτική Κρήτη.

Οι Πολυρρήνιοι και οι Φαλασαρνοί υπέγραψαν την ακόλουθη συμφωνία παρουσία του Κλεονύμου και των άλλων Λακεδαιμονίων που στάλθηκαν από την πόλη τους - Ισόδαμος, Κερκίδας και Αναδάς

Η επιγραφή γράφει

Θα έχουμε τους ίδιους φίλους και εχθρούς, από την πρώτη μέρα και τώρα και για όλη την ώρα στην Κρήτη, ο καθένας κρατά τη δική του πόλη και το έδαφος σύμφωνα με την αρχαία συνήθεια και ο καθένας χρησιμοποιεί τους δικούς του νόμους. Σε σχέση με αυτό που συλλαμβάνουμε, εάν οι Πολυρρήνοι καλούν βοήθεια και έως και είκοσι άντρες είναι παρόντες, οι Φαλασαρνοί θα λάβουν το ένα τέταρτο των λεηλασιών και των χρημάτων. και οι Πολυρρήνοι θα διατηρήσουν το παραδοσιακό μέρος για το θεό. Εάν οι Φαλάσαρνοι καλέσουν τους Πολυρρήνους και έως και σαράντα άνδρες είναι παρόντες, οι Πολυρρήνοι θα λάβουν το ένα τέταρτο των λεηλασιών και τα χρήματα. και οι Φαλάσαρνοι θα διατηρήσουν το παραδοσιακό μέρος για τον θεό. Οι Πολυρρήνοι θα παρέχουν προμήθειες στους Φαλάσαρνους στο έδαφος του Πολύρχεν, και οι Φαλάσαρνοι θα παρέχουν στους Πολυρρήνους στο έδαφος της Φαλάσαρνα. αλλά αν κάνουν αποστολή σε ξένη επικράτεια, ο καθένας θα παρέχει τις δικές του προμήθειες. Οι Πολυρρήνοι θα ηγούνται εκστρατειών χερσαίας, και οι Φαλασαρνοί θα ηγούνται εκστρατείες δια θαλάσσης. Αν κάποιος ξεκινήσει πόλεμο εναντίον των Φαλασαρνών, οι Πολυρρήνοι θα βοηθήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο, και οι Φαλασαρνοί θα βοηθήσουν τους Πολυρρήνους με τον ίδιο τρόπο. Οι Φαλασαρνοί δεν θα στείλουν πρεσβεία για τον πόλεμο και την ειρήνη στην Κρήτη χωρίς τους Πολυρρήνους, ούτε θα στείλουν οι Πολυρρήνοι πρεσβεία χωρίς τους Φαλασαρνούς. Το έδαφος του Πολύρχεν θα. . . στο Πολύρχεν, και το έδαφος της Φαλασάρνας θα. . . στη Φαλάσαρνα. Ένας Φαλασαρνός θα μπορεί να αγοράζει γη στην περιοχή του Πολύρχεν. Όποιος επιθυμεί να το κάνει αυτό, θα δουλέψει τη γη στο έδαφος του Πολύρχεν και θα καταβάλει τέλη στο Πολύρχεν. . . και θα χρησιμοποιήσει το κυνήγι. .

Με τα νέα δεδομένα οι τελευταίοι στίχοι της επιγραφής και βάση της άποψης του επιγραφολόγου κ. Χ. Κριτζά δεν αναφέρονται σε ιερό και θεό, αλλά η λέξη που αναγράφεται και οδήγησε λαθεμένα στην Θεότητα, δεν ειναι ΑΙΑΚΟΝ αλλά ΑΡΑΚΟΝ που ειναι το αρχαίο όνομα του βίκου, που ακόμα και σήμερα οι γεωργοί σπέρνουν στην Κισαμίτικη γη.

Έτσι σιγά σιγά με την έρευνα αλλάζουν πολλά δεδομένα εκτός βέβαια απο το νόμισμα της Κισάμου που εδώ και 50 χρόνια προσπαθούμε να το βρούμε με αναφορές οτι κάποιοι το είδαν και οτι υπάρχει..που δεν υπάρχει!! Όλες τις παρατηρήσεις του κ. Κριτζά για την επιγραφή της ΤΥΛΙΦΟΥ αλλά και για άλλες 3 της περιοχής μας, μπορείτε να τις διαβάσετε ΕΔΩ.