ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΚΙΣΑΜΟΥ «Η ΓΡΑΜΒΟΥΣΑ»

Μια πρόχειρη ανάμνηση και αναφορά
Του Γ. Πευκιανάκη.

Η ιστορία ενός τόπου γράφεται από τις δράσεις των ανθρώπων και πολλές μικρές ιστορίες συνθέτουν την μεγαλύτερη, που σαν συνισταμένη σ’ένα βαθμό αντιλαμβανόμαστε.
Προσωπικά με νεανικό έρωτα και  μέτρια φιλοδοξία είδα εξ’αρχής με ευχαρίστηση την προοπτική εγκατάστασης μου στην Κίσαμο. Η καταγωγή μου από χωριό της Σητείας και δόξα τω Θεώ.

Αυτή η μετοίκηση δεν μου στερούσε την αισιοδοξία να βλέπω ενιαία την Κρήτη απ άκρου σ’άκρο. Άλλωστε με την ιστορική μου ματιά δεν έβλεπα μόνο τον Μινωϊκό πολιτισμό στην Ανατολική Κρήτη κι ας άρχιζε τότε  προς τα εκεί να αναπτύσσεται ο τουρισμός. 

Και βέβαια διαπρεπείς συνάδελφοι οι μακαριστοί Κυριακογιαννάκης Σ. Ανδρουλάκης Ι. Γιακουμάκης Σ., ο και σήμερα Μαλαθράκης Ε. για ν’ άναφερθώ σε κάποιους φιλόλογους, ήταν φως επιστήμης και πολιτισμού για την κοινωνία και για τις υψηλές απαιτήσεις των τότε σχολείων. Αν προσθέσομε, ο Α. Σχετάκης ήταν αποκάλυψη επαναστατικού πνεύματος όχι μόνο μαθηματικός αλλά με ευρύτατη μόρφωση και αισιόδοξων οραματισμών.

   Αναφερόμενοι λοιπόν στη διετία 1973-74,( καίτοι η χειρότερη της δικτατορίας) στο Καστέλλι υπάρχει, εκτός των όποιων ενδεικτικά αναφέρω, και μια πλειάδα ανθρώπων διαφόρων επαγγελμάτων ανήσυχων πνευματικά   και  με δίψα για οικονομική και πολιτιστική πρόοδο.

Το κατ’ έμέ έχοντας μια κάποια κουλτούρα από τα Στειακά δρώμενα έβλεπα μια δυναμική ανάλογη στην μικρή μας πόλη.
Τώρα με την ευρύτερη πνευματικότητα, θρησκευτικές εορτές, πανηγύρια, μουσικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις υπήρχαν με πολυδυναμική συμμετοχή που ευτυχώς συνεχίζονται πέρα από Συλλόγους.

Αυτή την πνευματικότητα για την οποία είχε συνδράμει και συμμετείχε και ο από το 1957 νέος τότε επίσκοπος  θέλησε να μορφοποιήσει με τον θεσμό των Γραμβουσίων, ο αοίδιμος Ειρηναίος το 1971.

Ίσως να προϋπήρχε κάποια «γιορτή του κρασιού», από τον εμπορικό σύλλογο; για την ιστορία, στην Σητεία ανάλογα είχαμε το 1964 την πρώτη εορτή που βαπτίσθηκε «γιορτή Σουλτανίνας»

ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Το 1966 έγινε στο Ηράκλειο το πρώτο Παγκόσμιο Κρητολογικό Συνέδριο ..έβλεπε λοιπόν ο Ειρηναίος μια πνευματικότητα σε αξιόλογα θέματα και ως το είχε συνήθειο προσκαλούσε συνέδρους, αναφέρομαι σε καθηγητές πανεπιστημίου ..Τωμαδάκης, Δασκαλάκης και άλλοι σύνεδροι έρχονταν για το Δεσπότη και να γνωρίσουν το Καστέλλι και είχε πάντα ο Δεσπότης  θεματολογία γενικότερου ενδιαφέροντος, 

Το Κρητολογικό συνέδριο θεσμοθετημένο διεξάγεται αδιάλειπτα μέχρι σήμερα ανά πενταετία. Το δεύτερο, 1971 πραγματοποιήθηκε στα Χανιά. Αν προσθέσωμε την λειτουργία της Ακαδημίας από το 1968, υπάρχει μια πνευματική δραστηριότητα στην περιοχή πού κατά τον Δεσπότη και στο Καστέλλι πρέπει ν’ αποτυπώνεται.

Τι είναι λοιπόν τα Γραμβούσια; είναι πρωτοβουλία του Ειρηναίου που στην ιδρυτική τους αφετηρία στοχεύουν σε  σειρά συμμετοχικών εκδηλώσεων πολιτισμού και ανάδειξης προϊόντων της παραγωγής και της λαϊκής τέχνης. Βέβαια θρησκειολογικά εφευρίσκει ο άγιος και τον «Βυζαντινό εσπερινό» όπου με την ικανότητα και το βάθος που τον διέκρινε άνοιγε παράθυρο στην τότε υποτιμημένη Βυζαντινή μας ιστορία.
Αλλά και ως «Σημαία η Γραμβούσα» το σύμβολο αγώνων και ηρωισμού, συνδέει την εποχή της Βενετοκρατίας της Οθωμανικής συνέχειας με την επανάσταση από το 1821 κ ε. οι Συνεταιρισμοί, οι γυναίκες της υπαίθρου, η Οικοκυρική σχολή τα τεχνικά σχολεία εργαστήρια, η ξυλογλυπτική, η κεραμοποιία, οι λαϊκοί μουσικοί, οι χοροί μας, κ.λ.π. συνθέτουν μια δυναμική. Αυτά θα αναδεικνύονταν συνοπτικά στο «Φεστιβάλ»  Γραμβούσια.  

Ακολουθεί η μετάβαση του Ειρηναίου στη Γερμανία 1972-80
Το 1972-75 έχουν συμβεί πάρα πολλά μέσα σε μόλις 3 χρόνια.

Όταν λοιπόν το 75 και εξής επαναλαμβάνονται τα Γραμβούσια, πρόεδρος ευρίσκεται (πιθανόν από το 1972) να είναι ο Μανώλης ο Ξηρουχάκης και αντιπρόεδρος ο Γιώργης ο Δεσποτάκης, αυτό το δίδυμο είναι επί μακρόν και μέχρι του Θανάση Δεικτάκη, η ψυχή των Γραμβουσίων με κεντρικό θέμα την αναβίωση- παράσταση του Κρητικού γάμου και τη γιορτή του κρασιού. Ο Κρητικός γάμος έστω σαν λαογραφικό δρώμενο έχει αρκετές δυσκολίες όπως και κάθε «θεατρική παράσταση» και μαζεύει πλήθος επισκεπτών θεατών. Η δε γιορτή του κρασιού στην πλατεία Τζανακάκη είναι μια αρκετά δύσκολη στην προετοιμασία εκδήλωση και για την συμμετοχή των μουσικών( βιολάρηδων) και για την οργάνωση του χορού – δεν υπάρχουν ακόμη χορευτικά συγκροτήματα- και η συμμετοχή εξελίσσεται μάλλον αυθόρμητα σε λαϊκό πανηγύρι. Κυρίως όμως πέρα από τη γενική φροντίδα, ο Σύλλογος ετοιμάζει τα ψητά και τα διαθέτει με συμβολική αμοιβή, αλλά το κρασί προσφέρεται από την Ένωση, από τους  Προυσαλίδη- Κοκολάκη και τον πρόεδρο Μ. Ξηρουχάκη και ρέει άφθονο δωρεά. 
Για την ιστορία το ότι στην μικρή μας πόλη είχαμε κινηματογράφο χειμώνα, το καλοκαίρι και δύο και ότι πέρα από την εμπορικότητα ο Γιάννης ο Σταματάκης έψαχνε και ποιοτικές ταινίες, ε΄ αυτό και αν ήταν πολιτιστικό δρώμενο. Η κοινωνία θυμάται με αγαπητική μνήμη και εύχεται στον Γιάννη Σταματάκη. 

Ο άλλος μεγάλος είναι ο πανταχού παρών με διεισδυτική ματιά αστείρευτο χιούμορ, ο ποιητής φωτογράφος Γιώργης Ανυφαντάκης

ΓΡΑΜΒΟΥΣΙΑ
ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΒΙΟΛΑΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ Μ.ΚΑΤΡΑΚΗ

Το 1975 κ.ε, Δήμαρχος είναι πια ο Α. Σχετάκης, πολιτιστικά μεταπολιτευτικά, ζούμε μια επανάσταση από συναυλίες θεατρικές παραστάσεις. Επίσης τόσο ο Μ. Μαλαθράκης όσο και εγώ έχομε την λεγόμενη Νομαρχιακή λαϊκή επιμόρφωση, ο δε Δήμος καθιερώνει το λεγόμενο λαϊκό Πανεπιστήμιο. Επαναδραστηριοποιείται με τον Ιάκωβο Μαρή και ο Φιλολογικός Σύλλογος και χωρίς λεπτομέρειες θέσεων και αντιπαραθέσεων τα Γραμβούσια συνεχίζουν  το Αυγουστιάτικο πανηγύρι.

Η μονότονη επανάληψη των Γραμβουσίων, ως Κρητικός γάμος  με την μορφή καλοκαιρινού καρναβαλιού και η μεγάλη προετοιμασία για την εκδήλωση της πλατείας ήταν μεγάλο χαμαλίκι. Ο Μανώλης Ξηρουχάκης και ο Γιώργος ο Δεσποτάκης και όσοι του συμβουλίου τους συνέδραμαν μέσα από την δική τους πραγματικότητα προσέφεραν πολλά στην κινητικότητα του ήρεμου ακόμη τότε καλοκαιριού, που με ενδιαφέρον και αγάπη ο κόσμος αγκάλιαζε

 Ο Θανάσης ο Δεικτάκης από το 90 και εξής, πλάτυνε την εορτή, έδωσε άρωμα και πνοή στα Γραμβούσια, και δικαιωματικά του ανήκει η πατρότητα ανάδειξης της περιοχής, με σειρά  παρουσιάσεων ιστορικών μελετών με ποιήματα μοναδικά και οικολογικές ευαισθησίες. Καθιέρωσε τότε τα δύσκολα ταξίδια επισκέψεων στην Γραμβούσα, τιμώντας την ιστορική μνήμη, καθιερώνοντας πανήγυρη αλλά και αναδείχνοντας τις απαράμιλλες φυσικές ομορφιές. Ανάδειξε επίσης τη ιστορία των μουσικών της  μουσικής και χορευτικής παράδοσης. Τα Γραμβούσια  αγκάλιασαν σειρά άλλων εκδηλώσεων και τα δρώμενα πια απλώθηκαν σ’όλη την πόλη. Για όσους με σκεπτικισμό, όπως πάντοτε συμβαίνει, υποτιμούσαν καμιά φορά κάποια επί μέρους, ο Θανάσης απαντούσε  -Εμείς οι «κουζουλοί» ασχολούμαστε μ’ αυτά και κάνομε ό,τι μπορούμε, - ελάτε και σεις οι γνωστικοί να συνδράμετε όπως καταλαβαίνετε. Και πράγματι πολλοί συνέδραμαν τον Θανάση που τραβούσε το κουπί και μόνο τα ημερολόγια που εξεδόθησαν είναι σύνοψη τοπικής ιστορίας και πολιτισμού. Ο Θ. Δεικτάκης χάραξε δρόμο μακρύ, στην πεπατημένη του οποίου μπορούν να συνεχίζουν οι επόμενοι μέχρι ν’αποκτήσουν και δικό τους βηματισμό.

Γιορτή Κρασιού 1971-72 
Δεσποτάκης -Ροδουσάκη-Καπής

Τα Γραμβούσια όπως και αν προέκυψαν εξέφρασαν την ανάγκη μιας συλλογικότητας. Ο πολιτισμός μπορεί ν’ άναφέρεται στην παράδοση αλλά δεν πρέπει να είναι στατικά επαναλαμβανόμενος. Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς, τα Γραμβούσια ως καλοκαιρινό δρώμενο ενεργοποίησαν πολλούς, και τον Δήμο που έχει την δική του ιστορία ιδιαίτερα στα χρόνια του Α. Σχετάκη. Στο μεταξύ η μετεξέλιξη του Φιλολογικού Συλλόγου προσέθεσε μια άλλη σημαντική πολιτιστική δρώσα παρουσία και η δημιουργία τα τελευταία χρόνια σταθερής θεατρικής ομάδας πολλά προσφέρουν μάλιστα και τους χειμερινούς μήνες. Η δημιουργία περιφερειακών συλλόγων για τους οποίους πολύ δραστηριοποιείται ο Σ. Κουνελάκης και όχι μόνο…δεν είναι της παρούσης, παρά σαν μια κάποια αναφορά του στιλ κουβέντα να γίνεται.
Ελπίζομε ότι όπως δεν έγιναν Γραμβούσια το 1974 και το 2020 για διαφορετικούς λόγους να είναι  η εξαίρεση της μακράς συνέχειας

Η Γραμβούσα εκτός από ιστορία , μύθος και ποίηση τι είναι σήμερα; Τι γίνεται με τον ορυμαγδό των επισκεπτών; Τι είναι για τους εμπόρους της στυγνής εκμετάλλευσης του θεϊκού κάλλους; Τι θα είναι σύντομα αν εμείς συνεχίζομε μόνο τα Γραμβούσια χωρίς την ευθύνη και του Δήμου στο πώς έχουν και πως διαμορφώνονται σήμερα τα πράγματα. 
Τέλος και ως υστερόγραφο και την προσωπική μου γνώμη: τα «δρώμενα του Κρητικού γάμου» και η κερδοσκοπική διάθεση όλων να γεμίσουν σουβλατζίδικα, φαγάδικα κ.λπ. καλό θα ήταν να μη διαταράσσουν την παράδοση της θρησκευτικότητας του 15αυγουστου επίσης δεν προάγει την μουσική μας, η ηχορύπανση που οι ενισχυτές επιβάλλουν σε όλους ντόπιους και ξένους και όχι μόνο στα Γραμβούσια.