ΣΑΛΗΣ ΧΕΛΑΚΗΣ ή ΧΕΛΗΔΩΝΑΚΗΣ

Επειδή ορισμένα που λέγονται για τον αείμνηστο Σαλή Χελάκη ή Χεληδωνάκη, τον μαύρο λεμβούχο στο Χανιώτικο λιμάνι, φτάνουν κάποιες φορές στα όρια της επιστημονικής φαντασίας, ας σημειωθούν τα εξής: Δεν αμφισβητείται από κανένα ότι ήταν ένας αγαθός πράος χαρακτήρας και μεγάλος φιλάνθρωπος και ότι διέθετε το πενιχρό εισόδημά του σε αγαθοεργίες. Ο Σαλής όμως ούτε από τη Λιβύη είχε έρθει, ούτε Βεγγάζιος ήταν, ούτε τον έβαλαν με το ζόρι στο καράβι κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922 (αυτός ήταν ο Αλή Γκογκός) και δεν χρειάστηκε να κάνει μακροβούτι από το πλοίο και να γυρίσει κολυμπώντας στα Χανιά, η Αμπλά (Νουριγιέ Μαρμαράκη) δεν ήταν αδελφή του, ούτε βέβαια ετάφη ο αγαθός μαύρος με τιμές και πάνδημη συμμετοχή των Χανιωτών. Ο Σαλής είχε γεννηθεί στα Χανιά το 1884, ήταν γιος του Ιμπραχήμ και της Αριφέ, 

ήταν Σουδανός στην καταγωγή και ΄Αγγλος υπήκοος, για αυτό και έμεινε στην πόλη χωρίς πρόβλημα το 1922. Αντίθετα, εξ αιτίας αυτής ακριβώς της ιδιότητάς του, εκτοπίσθηκε από τους Γερμανούς κατά την Κατοχή και επανήλθε μετά την Απελευθέρωση. Δεν είχε οικογένεια και για αυτό πέθανε ολομόναχος στο σπίτι του στον Τοπχανά, την Τρίτη 28/2/1967, σε ηλικία 83 ετών από καρδιακή ανακοπή, καρδιακή ανεπάρκεια, ανεπάρκεια αορτής και μυοκαρδίου, σύμφωνα με τον γιατρό Γεώργιο Βλαχάκη που διενήργησε και τη νεκροτομή.

Το πτώμα του ανακαλύφθηκε μετά από αρκετές ημέρες από τη δυσοσμία και ετάφη («πετάχτηκε σαν σκύλος» αναφέρεται σε κάποιο έγγραφο) σε ένα από τα εναπομείναντα τμήματα του ήδη καταργημένου τότε μουσουλμανικού νεκροταφείου. Αργότερα και μετά από έγκριση του Πατριαρχείου, σύμφωνα με τις σχετικές μαρτυρίες, παραχωρήθηκε δωρεάν ένα ταφογήπεδο στην άκρη του Κοιμητηρίου του Αγίου Λουκά, όπου ευαισθητοποιημένοι Χανιώτες, μετά από έρανο, ανήγειραν ένα μνημείο και μετέφεραν εκεί τα οστά του τρία χρόνια μετά το θάνατό του. Τα παραπάνω αλλά και πλείστα άλλα στοιχεία έχουν έρθει στο φως μετά από έρευνά μου που συνεχίζεται ακόμη, έχουν τεκμηριωθεί και διασταυρωθεί από πολλές και διάφορες πηγές και θα αποτελέσουν μια ολοκληρωμένη μονογραφία για τον Σαλή, που είναι υπό έκδοση.
Ζαχαρένια Σημανδηράκη
τ. Διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης στα Χανιά