ΝΙΚΟΣ ΧΑΝΝΑΝ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗΣ

Ένας άνθρωπος που συνέδεσε το όνομά του με την αναστήλωση και λειτουργία της Συναγωγής Ετζ Χαγίμ, στην παλιά πόλη των Χανίων, ο Νίκος Χαννάν Σταυρουλάκης, «έφυγε» χθες σε ηλικία 85 ετών.
Ζωγράφος, μελετητής ισλαμικών σπουδών, ιστορικός, εξαιρετικός μάγειρας και συγγραφέας ενός βιβλίου που αναζητά τις πολιτισμικές ρίζες των Εβραίων της Ελλάδας μέσα από τις κουζίνες τους, ο Νίκος Χαννάν Σταυρουλάκης είναι ο άνθρωπος στον οποίο οφείλεται, ουσιαστικά, η ύπαρξη και λειτουργίας της Συναγωγής.
 -Οι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στα Χανιά το 1492 όταν ο βασιλιάς της Αραγωνίας της Ισπανίας Φερδινάρδος Ε΄ με διάταγμα του, στις 31 Μαρτίου του ιδίου έτους, έδινε τρίμηνη προθεσμία στους Εβραίους κατοίκους του βασιλείου του, να ασπαστούν τον Χριστιανισμό ή να αποχωρήσουν από την Ισπανία. Η συντριπτική πλειοψηφία των Εβραίων προτίμησε να αποχωρήσει. Διασκορπίστηκαν λοιπόν σε ολάκερη την Ευρώπη και περισσότερο σε Τουρκικές κτήσεις μιας και ήταν γνωστό ότι οι Μουσουλμάνοι, σύμφωνα και με το Κοράνι, ανέχονταν και Εβραίους και Χριστιανούς. 
Βέβαια τι ίδιο έκανε και η Ενετική δημοκρατία που φρόντιζε πρώτα απ΄όλα τα οικονομικά της συμφέροντα. Έτσι δέχτηκε ένα αριθμό Εβραίων από την Ισπανία με την βεβαιότητα ότι θα προωθήσουν το εμπόριο.
Το καλοκαίρι λοιπόν του 1492 εγκαταστάθηκαν στα Χανιά μερικές οικογένειες που τα μέλη τους δεν ήταν περισσότερο από 500. Οι Ενετικές αρχές της πόλης όρισαν τόπο μόνιμης και αμετακίνητης κατοικίας τον χώρο που καταλαμβάνει και σήμερα η Εβραϊκή.
Ο Γερμανός περιηγητής Sieber γράφει το 1817 για τους Εβραίους των Χανίων, ότι οι Τούρκοι τους περιφρονούσαν και τους προσφωνούσαν με απαράδεκτα ονόματα, πρόσεχαν πολύ να μην δίνουν αφορμές και ζούσαν αποτραβηγμένα για να μην επισύρουν την προσοχή των Τούρκων. Οι Εβραίοι των Χανίων δεν ήταν τόσο βραχύσωμοι άσχημοι και ασθενικοί όπως οι άλλοι Εβραίοι του κόσμου. Επίσης δεν ήταν δειλοί μιας και σε κάθε επιδημία πανούκλας αυτοί ήταν που έθαπταν τους νεκρούς.
Βιβλιογραφία Sieber- Γ. Τριβής

Απομένει μόνο μια διευκρινιστεί αν την ίδια εποχή φτιάχτηκε και η συναγωγή στην Κίσαμο, όπως μαρτυράει η επιγραφή που βρίσκεται στον πρώτο όροφο του Μουσείου Κισάμου, όπου αρχισυναγώγισσα ήταν μάλιστα γυναίκα.

"Σοφία Γορτυνία Πρεσβυτέρα κε αρχισυναγώγισσα Κισάμου* ένθα μνήμη δικεας ις εώνα  Αμήν"