ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΩΝ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΚΙΣΑΜΟΥ
Ανακοίνωση της Μαρίας Κωνσταντουδάκη-Κιτρομηλίδου*  
Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος βρίσκεται σε χαμηλό ύψωμα στον οικισμό Κεφάλι Κισάμου. Ανήκει στον τύπο του μονόχωρου καμαροσκέπαστου και έχει διαστάσεις 8,15 Χ 4,65 m. Το μνημείο φέρει τοιχογραφίες και κτητορική επιγραφή με χρονολογία 1319/20, η οποία μνημονεύει ονόματα διαφόρων χορηγών.

Το εικονογραφικό πρόγραμμα ακολουθεί σε γενικές γραμμές την καθιερωμένη από παλαιότερους χρόνους διάταξη. Στο ιερό βήμα απεικονίζονται θέματα σχετιζόμενα με τη θεία λειτουργία και την ενσάρκωση του Χριστού, ενώ στον κυρίως ναό ιστορούνται χριστολογικές σκηνές με αποκορύφωμα τις παραστάσεις του θείου Πάθους και της Ανάστασης. Τη διακόσμηση συμπληρώνουν μορφές αγίων εφίππων, ιστάμενων ή σε μετάλλια, ενώ αρκετές είναι και οι μορφές αγίων γυναικών. Επισημαίνονται ωστόσο και μερικές σπάνιες παραστάσεις ή ιδιόμορφες εικονογραφικές λεπτομέρειες. Αναφορικά με το ύφος των τοιχογραφιών ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανίχνευση σε αυτές δύο τεχνοτροπικών τάσεων, πιθανότατα σύγχρονων μεταξύ τους. Η μία ακολουθεί τη βυζαντινή παράδοση, ενώ η άλλη παρουσιάζει δυτικές επιδράσεις, υποδηλώνοντας ανάλογη εμπειρία.

Στην Ανακοίνωση γίνεται προσπάθεια ερμηνείας της επιλογής των σπάνιων παραστάσεων και της ένταξής τους στο σύνολο της διακόσμησης του ναού. Συζητούνται επίσης θέματα σχετιζόμενα με τους δύο τρόπους εκτέλεσης της ζωγραφικής και τη διαφαινόμενη παρουσία δύο διαφορετικών ζωγράφων που φαίνεται ότι μοιράστηκαν την παραγγελία τοιχογράφησης. 
Τέλος, με βάση την κτητορική επιγραφή, τίθενται ζητήματα χορηγίας, καλαισθησίας και αντιμετώπισης στοιχείων ασυνήθιστων για το ορθόδοξο κοινό της Κρήτης και μάλιστα στην ύπαιθρο, φαινόμενο που εντοπίζεται και σε ορισμένους άλλους ναούς του νησιού, με παρόμοιες ιδιομορφίες στην τέχνη τους. 
Όλα τα παραπάνω επιχειρείται να ερμηνευθούν μέσα από το πρίσμα των ιστορικών συνθηκών στη μεγαλόνησο της πρώιμης βενετικής περιόδου και της συνακόλουθης δημιουργίας πολιτισμικών επαφών μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
*Καθηγήτρια Βυζαντινής αρχαιολογίας.