Επετειακό: 1814-2014, 200 χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας
Λίγο πριν φύγει το 2014, ας μνημονεύσουμε την επέτειο για τα διακόσια χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, και ας θυμηθούμε τον ρόλο της στην Ελληνική Επανάσταση. Ο Ρήγας με την σημαντική ‘ρήση του πως «εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή», έθεσε τη βάση της προόδου ενός έθνους, η οποία θα πρέπει να βασίζεται στην ανάπτυξη των «γραμμάτων» και η οποία ως επακόλουθο θα φέρει την ανάπτυξη της κοινωνίας. Το 1806, η Ελληνική Νομαρχία που εκδόθηκε στην Ιταλία, αποτέλεσε το ύψιστο πνευματικό ιστορικό σύγγραμμα του νεοελληνικού λόγου και του φιλελεύθερου στοχασμού. Η Ελληνική Νομαρχία του Ανωνύμου του Έλληνος θωρείται το επαναστατικό μανιφέστο του Ελληνικού διαφωτισμού. Ο Ελληνικός διαφωτισμός αποτέλεσε το ιδεολογικό ρεύμα το οποίο τροφοδότησε το σχέδιο για την επαναστατική προοπτική της Ελλάδας.
Η Ευρώπη του Ναπολέοντα καταρρέει το 1814 στο Βατερλώ και στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815 η Ιερά Συμμαχία των μοναρχών αναλαμβάνει την προάσπιση των θρόνων και θέτει τις ανατρεπτικές προθέσεις υπό διωγμό. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε την ύπαρξη επαναστατικών ομάδων, οι οποίες όμως δρούσαν υπόγεια και μυστικά. Την πρόθεση των Ελλήνων για την εθνική αναγέννηση και εθνική συγκρότηση ήρθε να στηρίξει η Φιλική Εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε στην Οδησσό στα τέλη του 1814. Ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήταν τρεις υπάλληλοι εμπορικών οίκων και μικροέμποροι, ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Η εμπειρία τους, από την συμμετοχή τους σε μασονικές στοές και σε οργανώσεις που στήριζαν το όραμα της Εταιρείας του Ρήγα Βελεστινλή, τους έκανε να αναπτύξουν πρακτικές με έντονα μυστικιστικό χαρακτήρα. Η μετατροπή της Εταιρείας σε ανατρεπτική δύναμη έγινε σταδιακά, με την στρατολόγηση εκατοντάδων επιφανών Ελλήνων , ενώ η μεταφορά της έδρας της στην Κωνσταντινούπολη(1818) την απελευθέρωσε από την επιτήρηση των ρωσικών αρχών και της έδωσε την δυνατότητα να συντηρεί το μυστήριο της Αόρατης Αρχής, καταδεικνύοντας τον τσάρο ως υποστηρικτή της και κατ’ επέκταση τον Καποδίστρια. Όταν ο Καποδίστριας, ο οποίος διήυθυνε την ρωσική διπλωματία, αρνήθηκε την θέση του επαναστάτη ηγέτη της Φιλικής Εταιρείας, την αρχηγία ανέλαβε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, στρατηγός και υπασπιστής του τσάρου, γόνος Φαναριώτικης οικογένειας, η οποία ανήκε σε παλαιούς ηγεμόνες της Βλαχίας. Η ιδιότητα του Υψηλάντη ως στρατιωτικού, σήμαινε πως η εταιρεία ετοιμαζόταν για πολεμική αναμέτρηση.
Ο Υψηλάντης αρχικά επεδίωξε να ξεκινήσει την επανάσταση από τις παραδουνάβιες περιοχές(Ρουμανία), διότι η Φιλική Εταιρεία έβλεπε την επανάσταση ως μία κίνηση, που θα συσπείρωνε τους άλλους χριστιανικούς λαούς και πληθυσμούς των Βαλκανίων και θα ανέτρεπαν την απολυταρχία του σουλτάνου. Τα σχέδια των Φιλικών δεν ευόδωσαν και η εξέγερση στη Μολδοβλαχία απέτυχε. Η επανάσταση τελικά ξεκίνησε και προχώρησε στην Πελοπόννησο, όπου η χριστιανική άρχουσα τάξη ήταν ισχυρή, οι ελληνικοί πληθυσμοί συμπαγείς και το αίτημα του αγώνα προσανατολίστηκε στον στόχο της ελληνικής ανεξαρτησίας. Μπορεί η Φιλική Εταιρεία να προετοίμασε επί της ουσίας τον αγώνα για την απελευθέρωση των Ελλήνων, δεν διατήρησε όμως την ηγεμονική της θέση μετά την έναρξη της Επανάστασης. Η Επανάσταση του 1821 συνέβη στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας αναταραχής, όπου στη Μεσόγειο, την Ιταλία, την Ισπανία και τη Λατινική Αμερική γίνονταν εξεγέρσεις ακολουθώντας τον δρόμο που χάραξαν οι επαναστάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της Γαλλίας. Ο αγώνας των Ελλήνων συμπεριελήφθη ως τμήμα ενός παγκόσμιου κινήματος, με αυτονόητες συμμαχίες αλλά και ανάλογες εχθρότητες. Υπάρχουν πολλές απόψεις για το τι προκάλεσε την ελληνική εξέγερση, όμως αυτό που έχει τελικά σημασία είναι ότι ξεκίνησε από όλα τα κοινωνικά στρώματα, που, αν και τα συμφέροντά τους ήταν αντικρουόμενα, είχαν το ίδιο αίτημα: να διώξουν τους Τούρκους.
Η Φιλική Εταιρεία ήταν η έμπρακτη απάντηση στην προβληματική της ιστορικής απαίτησης για την αφύπνιση των Ελλήνων, που οδήγησε στην εξέγερσή τους και στην αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Ο Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Raymond Aron έγραψε πως γνωρίζει την ύπαρξη έθνους όταν διαπιστωθεί ότι τα μέλη του είναι έτοιμα να πεθάνουν για να το υπερασπιστούν. Τα 200 χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας είναι, αν μη τι άλλο, μια ευκαιρία να θυμηθούμε, διότι η μνήμη είναι προνόμιο όχι μόνο μιας ατομικής συνείδησης, αλλά και μιας συλλογικής, η οποία μας επιτρέπει να διατηρούμε ζωντανό μέσα μας το ιστορικό παρελθόν και να παίρνουμε τις κρίσιμες πληροφορίες, για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε το μέλλον μας ως έθνος και ως πολίτες του Ελληνικού κράτους.
Ιωάννα Μπισκιτζή
Λέκτορας κλασικής φιλολογίας.
ΠΗΓΗ
Λίγο πριν φύγει το 2014, ας μνημονεύσουμε την επέτειο για τα διακόσια χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, και ας θυμηθούμε τον ρόλο της στην Ελληνική Επανάσταση. Ο Ρήγας με την σημαντική ‘ρήση του πως «εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή», έθεσε τη βάση της προόδου ενός έθνους, η οποία θα πρέπει να βασίζεται στην ανάπτυξη των «γραμμάτων» και η οποία ως επακόλουθο θα φέρει την ανάπτυξη της κοινωνίας. Το 1806, η Ελληνική Νομαρχία που εκδόθηκε στην Ιταλία, αποτέλεσε το ύψιστο πνευματικό ιστορικό σύγγραμμα του νεοελληνικού λόγου και του φιλελεύθερου στοχασμού. Η Ελληνική Νομαρχία του Ανωνύμου του Έλληνος θωρείται το επαναστατικό μανιφέστο του Ελληνικού διαφωτισμού. Ο Ελληνικός διαφωτισμός αποτέλεσε το ιδεολογικό ρεύμα το οποίο τροφοδότησε το σχέδιο για την επαναστατική προοπτική της Ελλάδας.
Η Ευρώπη του Ναπολέοντα καταρρέει το 1814 στο Βατερλώ και στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815 η Ιερά Συμμαχία των μοναρχών αναλαμβάνει την προάσπιση των θρόνων και θέτει τις ανατρεπτικές προθέσεις υπό διωγμό. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε την ύπαρξη επαναστατικών ομάδων, οι οποίες όμως δρούσαν υπόγεια και μυστικά. Την πρόθεση των Ελλήνων για την εθνική αναγέννηση και εθνική συγκρότηση ήρθε να στηρίξει η Φιλική Εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε στην Οδησσό στα τέλη του 1814. Ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήταν τρεις υπάλληλοι εμπορικών οίκων και μικροέμποροι, ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Η εμπειρία τους, από την συμμετοχή τους σε μασονικές στοές και σε οργανώσεις που στήριζαν το όραμα της Εταιρείας του Ρήγα Βελεστινλή, τους έκανε να αναπτύξουν πρακτικές με έντονα μυστικιστικό χαρακτήρα. Η μετατροπή της Εταιρείας σε ανατρεπτική δύναμη έγινε σταδιακά, με την στρατολόγηση εκατοντάδων επιφανών Ελλήνων , ενώ η μεταφορά της έδρας της στην Κωνσταντινούπολη(1818) την απελευθέρωσε από την επιτήρηση των ρωσικών αρχών και της έδωσε την δυνατότητα να συντηρεί το μυστήριο της Αόρατης Αρχής, καταδεικνύοντας τον τσάρο ως υποστηρικτή της και κατ’ επέκταση τον Καποδίστρια. Όταν ο Καποδίστριας, ο οποίος διήυθυνε την ρωσική διπλωματία, αρνήθηκε την θέση του επαναστάτη ηγέτη της Φιλικής Εταιρείας, την αρχηγία ανέλαβε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, στρατηγός και υπασπιστής του τσάρου, γόνος Φαναριώτικης οικογένειας, η οποία ανήκε σε παλαιούς ηγεμόνες της Βλαχίας. Η ιδιότητα του Υψηλάντη ως στρατιωτικού, σήμαινε πως η εταιρεία ετοιμαζόταν για πολεμική αναμέτρηση.
Ο Υψηλάντης αρχικά επεδίωξε να ξεκινήσει την επανάσταση από τις παραδουνάβιες περιοχές(Ρουμανία), διότι η Φιλική Εταιρεία έβλεπε την επανάσταση ως μία κίνηση, που θα συσπείρωνε τους άλλους χριστιανικούς λαούς και πληθυσμούς των Βαλκανίων και θα ανέτρεπαν την απολυταρχία του σουλτάνου. Τα σχέδια των Φιλικών δεν ευόδωσαν και η εξέγερση στη Μολδοβλαχία απέτυχε. Η επανάσταση τελικά ξεκίνησε και προχώρησε στην Πελοπόννησο, όπου η χριστιανική άρχουσα τάξη ήταν ισχυρή, οι ελληνικοί πληθυσμοί συμπαγείς και το αίτημα του αγώνα προσανατολίστηκε στον στόχο της ελληνικής ανεξαρτησίας. Μπορεί η Φιλική Εταιρεία να προετοίμασε επί της ουσίας τον αγώνα για την απελευθέρωση των Ελλήνων, δεν διατήρησε όμως την ηγεμονική της θέση μετά την έναρξη της Επανάστασης. Η Επανάσταση του 1821 συνέβη στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας αναταραχής, όπου στη Μεσόγειο, την Ιταλία, την Ισπανία και τη Λατινική Αμερική γίνονταν εξεγέρσεις ακολουθώντας τον δρόμο που χάραξαν οι επαναστάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της Γαλλίας. Ο αγώνας των Ελλήνων συμπεριελήφθη ως τμήμα ενός παγκόσμιου κινήματος, με αυτονόητες συμμαχίες αλλά και ανάλογες εχθρότητες. Υπάρχουν πολλές απόψεις για το τι προκάλεσε την ελληνική εξέγερση, όμως αυτό που έχει τελικά σημασία είναι ότι ξεκίνησε από όλα τα κοινωνικά στρώματα, που, αν και τα συμφέροντά τους ήταν αντικρουόμενα, είχαν το ίδιο αίτημα: να διώξουν τους Τούρκους.
Η Φιλική Εταιρεία ήταν η έμπρακτη απάντηση στην προβληματική της ιστορικής απαίτησης για την αφύπνιση των Ελλήνων, που οδήγησε στην εξέγερσή τους και στην αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Ο Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Raymond Aron έγραψε πως γνωρίζει την ύπαρξη έθνους όταν διαπιστωθεί ότι τα μέλη του είναι έτοιμα να πεθάνουν για να το υπερασπιστούν. Τα 200 χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας είναι, αν μη τι άλλο, μια ευκαιρία να θυμηθούμε, διότι η μνήμη είναι προνόμιο όχι μόνο μιας ατομικής συνείδησης, αλλά και μιας συλλογικής, η οποία μας επιτρέπει να διατηρούμε ζωντανό μέσα μας το ιστορικό παρελθόν και να παίρνουμε τις κρίσιμες πληροφορίες, για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε το μέλλον μας ως έθνος και ως πολίτες του Ελληνικού κράτους.
Ιωάννα Μπισκιτζή
Λέκτορας κλασικής φιλολογίας.
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.