ΚΑΣΤΕΛΛΙ ΣΕΛΙΝΟΥ Μερος ΙΙ

Του Μανώλη Μανούσακα
Η όμορφη Παλ(α)ιόχωρα, την πρωτεύουσα όλου το Σελίνου εδώ και λίγα χρόνια. Ας αρχίσουμε με τη συνήθη διόρθωση και συμπλήρωση των αβλεψιών του προηγούμενου άρθρου και με μία σύσταση:

Το εξαιρετικό σε περιεχόμενο, τόσο σε κείμενο όσο και σε φωτογραφικό υλικό, άρθρο του περιοδικού “Κρητικό Πανόραμα” για το Castel Selino με τίτλο “Πολύχρωμος θησαυρός”, γραμμένο από το γνωστό αρχαιολόγο και πρώην Έφορο Αρχαιοτήτων κ. Μιχάλη Ανδριανάκη, που είναι και ο ανασκαφέας του. Στο άρθρο αυτό, που δεν είχα προλάβει να βρω την προηγούμενη βδομάδα, δημοσιεύονται για πρώτη φορά τα δύο σχέδια από τα τρία που δημοσίευσα στο προηγούμενο άρθρο νομίζοντας ότι δεν έχουν δημοσιευτεί ξανά.
 Πρόκειται για χειρόγραφα σχέδια άγνωστου, που....
.... βρίσκονται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων. Ισχύει λοιπόν το αδημοσίευτο μόνο για το τρίτο σχέδιο που προέρχεται από τα αρχεία της Βενετίας και που αποτυπώνει τη θέση τεσσάρων ναών στην περιφέρεια της κωμόπολης.  Από τους 4 ναούς του σχεδίου (Μιχ. Αρχάγγελος, Αγ. Αντώνιος, Αγ. Ιωάννης και Αγ. Γεώργιος) σήμερα υπάρχουν οι 3 τελευταίοι, ανακαινισμένοι όμως σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Επίσης διαπίστωσα ότι υπάρχει ακόμα ένα σχέδιο του φρουρίου, ανεβάζοντας το τελικό αριθμό στα 12! Σημαντική αβλεψία που μας ξέφυγε στο προηγούμενο άρθρο είναι η χρονολογίες καταστροφής του καστελιού από το Μπαρμπαρόσα (1535 αντί 1935) και αναστήλωσής του (1559 αντί 1959)...
Στις πιθανές ετυμολογικές προσεγγίσεις του ονόματος Σέλινο πρέπει να προστεθεί άλλη μια, που την υποστήριζε ο καθηγητής Νικόλαος Τωμαδάκης: Σε αγιολογικά κείμενα αναφέρεται με το όνομα αυτό Ρωμαίος διώκτης των χριστιανών, είναι άγνωστο όμως το πώς μπορεί να συνδέεται με το τοπωνύμιο.
Στις απογραφές του19ου αιώνα, η Παλιόχωρα αναφέρεται πρώτη φορά το 1881 ως έδρα δήμου με 13 χριστιανούς και 25 μουσουλμάνους κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 αναφέρεται πάλι ως έδρα δήμου με 186 κατοίκους.
Όπως είπαμε, μέχρι το 1867 στη θέση της κωμόπολης υπήρχαν μόνο κάποιες αποθήκες, αφού αποτελούσε “σκάλα” για όλο το Σέλινο και ερείπια. Εκείνη τη χρονιά προσάραξε στην “Παχιά Άμμο”, δυτικά του φρουρίου, το θρυλικό πλοίο “Αρκάδι”, που ανεφοδίαζε τους επαναστάτες και κουβαλούσε τα γυναικόπαιδα, κυνηγημένο από 3 τουρκικά πολεμικά. Είχε αδειάσει τα εφόδιά του στην Αγ. Ρουμέλη και είχε φορτώσει πλήθος γυναικόπαιδα όταν το ανακάλυψαν τα εχθρικά πολεμικά, πρόλαβε όμως και αποβίβασε το ανθρώπινο φορτίο του.
Αμέσως μετά, ο πλοίαρχος Κουρεντής διέταξε την πυρπόλησή του. Οι Τούρκοι το τράβηξαν μισοκαμμένο και το ρυμούλκησαν ως τον Κεράτιο... Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας υπήρχε όπως είπαμε στην περιοχή του “Σέλινο Καστέλι” ισχυρή μουσουλμανική παρουσία.
Στον κοντινό Αζωγυρέ (όπου και το σπήλαιο και το μικρό μοναστήρι των Αγίων Πατέρων) δέσποζε η ισχυρότερη “Τουρκική” οικογένεια του Σελίνου, οι Καούρηδες, από τους οποίους υπάρχουν και σήμερα απόγονοί τους στη Μικρά Ασία. Ονομαστότερος ήταν ο αγάς Αζίζ Καούρης, απόλυτος άρχοντας της περιοχής, μέχρι που τον σκότωσε κάποιος Αλβανός κατά διαταγή του Μουσταφά Πασά, επειδή είχε, όπως λέγεται, διαφθείρει πολλά κορίτσια... Κέντρο των μουσουλμάνων ήταν (εκτός της Κάντανο) ο γειτονικός Σπανιάκος, ο οποίος διέθετε και εντυπωσιακό τζαμί που χάλασαν οι επαναστάτες το 1897, το οποίο ήταν αντίγραφο του γνωστού τζαμιού Κιουτσούκ Χασάν (ή Γιαλί Τζαμισί) στα Χανιά. Ένα χαρακτικό Γάλλου δημοσιογράφου είναι η μοναδική του απεικόνιση που έχει σωθεί. Στα γεγονότα του 1897, ο μουσουλμανικός πληθυσμός της επαρχίας συγκεντρώθηκε με τη βοήθεια των ξένων δυνάμεων στην Παλιόχωρα, προκειμένου να μεταφερθεί με πλοία στα Χανιά. Για να τους μεταφέρουν και να τους προστατέψουν, κατέφθασαν 4 ευρωπαϊκά πολεμικά πλοία, ένα μάλιστα έριξε και μια κανονιά για εκφοβισμό των καραδοκούντων επαναστατών. Έτσι η επαρχία Σελίνου άδειασε από το μουσουλμανικό πληθυσμό της, που κάποτε έφθασε να ισοψηφεί με το χριστιανικό... Όπως ήδη αναφέραμε, οι Τούρκοι κατασκεύασαν ένα χαμηλό οχύρωμα στη θέση του φρουρίου με επάλξεις που σώζονται και σήμερα στη νότια πλευρά του, αποκαταστημένες πριν λίγα χρόνια από την κοινότητα και την Αρχ. Υπηρεσία. Να σημειωθεί ότι το ύψωμα του φρουρίου ονομαζόταν από τους παλιότερους κατοίκους “Καστέλα” και αργότερα “Φορτέτζα”. Στο καλογραμμένο βιβλίο του παλιού δασκάλου Νικ. Πυροβολάκη “Παλαιόχωρα, μια αναδρομή στο παρελθόν της”, που πραγματεύεται την ιστορία της περιοχής κι έχει ενδιαφέρον φωτογραφικό υλικό, διάβασα για δύο κτίσματα των τελευταίων χρόνων της τουρκοκρατίας: Τον “Ψηλό Καφενέ” στον οντά παραδοσιακού διώροφου σπιτιού, που συνήθιζαν να κάθονται οι επιφανέστεροι Τούρκοι αλλά και χριστιανοί πρόκριτοι και το “Γενικό των Γαυγιωτών”, ένα είδος καταλύματος για ξεκούραση και διαμονή των καταταλαιπωρημένων από το ταξίδι με τα πενιχρότατα πλεούμενα που διέθεταν, κατοίκων της Γαύδου, που ερχόταν στο Σέλινο για να πουλήσουν τα λιγοστά αγαθά που διέθεταν, ή να εργαστούν στους ελαιώνες για να αποκομίσουν το λάδι της χρονιάς τους.
Βέβαια η Παλαιόχωρα είχε - κυρίως κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα - ιδιαίτερη αξία ως διαμετακομιστικό κέντρο για την περιοχή, αφού συνδεόταν ατμοπλοϊκά απευθείας με τα Χανιά και συνακόλουθα με την Αθήνα. Να σημειωθεί επίσης, ότι στη θέση της σημερινής κεντρικής εκκλησίας του Ευαγγελισμού, υπήρχε μικρός ναός της Παναγίας πιθανότατα από τα χρόνια της βενετοκρατίας. Ο ναός αυτός κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανοικοδομήθηκε ο ναός του Ευαγγελισμού, μια βασιλική με τρούλο, στην οποία πριν λίγα χρόνια έγινε επέκταση.