ΣΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΤΩΝ ΤΟΚΕΤΩΝ

Η θεά των τοκετών και ο Άγιος που ελευθερώνει… Λατρείες που άλλοτε μοιράζονται τον ίδιο χώρο κι άλλοτε μοιράζουν το ίδιο απλόχερα την ελπίδα. Η θεά λέγεται Ειλείθυια, αλλά κάποιοι την αποκαλούσαν και Ελεύθια και Ελευθώ στα αρχαία χρόνια. Και ο άγιος Ελευθέριος και τον γιορτάζουμε κάθε χρόνο στα μισά του Δεκέμβρη.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, ένα μικρό ταξίδι. Από την Ελεύθια της αρχαίας λατρείας στον Ελευθέριο της σημερινής, χωρίς να αναζητούμε συσχετίσεις και «συνέχειες». Αναζητούμε τα μυστικά των τόπων και τα μυστικά που κρύβουν οι λέξεις.
Πρώτος σταθμός: «Ειλειθυίης σπέος»
Πρώτος σταθμός μας ο Όμηρος. Και η Κρήτη. Η περιγραφή του ποιητή είναι σαφής. Δίπλα στο δύσκολο λιμάνι της Αμνισού, ούτε δέκα χιλιόμετρα από το σημερινό Ηράκλειο, υπάρχει το σπήλαιο της Ειλειθυίας. Μόνο που προσδιορίζει το λιμάνι με βάση το σπήλαιο. Αν τον ερμηνεύω σωστά, περισσότεροι ήταν εκείνοι που γνώριζαν στα ηρωικά χρόνια το λατρευτικό σπήλαιο της Ειλειθυίας απ’ αυτούς που γνώριζαν το λιμάνι της Αμνισού. Η αρχαία γεωγραφία ξεφεύγει από το πλαίσιο του χώρου, γίνεται γεωγραφία της λατρείας.

 Την ίδια ακριβώς πληροφορία μας δίνει μερικούς αιώνες μετά ο σπουδαίος Γεωγράφος του αρχαίου κόσμου, ο Στράβων. Από τότε ένα μεγάλο κενό καλύπτει το ιερό το λησμόνησαν όλοι για πολλούς αιώνες. Χρειάστηκε να φτάσουμε στα 1880, τότε που, με οδηγό τον Όμηρο, ένας Κρητικός έμπορος ανακάλυπτε το Νεραϊδόσπηλιο,......
....... έτσι το έλεγαν τότε. Όπως συνέβαινε σε όλα τα σπήλαια, ήταν τότε μαντρί αιγοπροβάτων.
Η είσοδός του είναι μικρή και «κρυμμένη» στη σκιά μιας μεγάλης αγριοσυκιάς. Φυτό συνδεδεμένο πολλαπλώς με τη γονιμότητα φαίνεται να ορίζει το τοπίο. Δίπλα ένα πλάτωμα πάνω στην πλαγιά· εκεί βρίσκονταν τα κτήρια που προορίζονταν για τους αρχαίους φύλακες του ιερού.
Καθώς περνώ την σιδερένια καγκελόπορτα που το προστατεύει, συνοδευόμενη από τον ευσυνείδητο αρχαιοφύλακα κ. Γιάννη Κουτσάκη, βλέπω δεξιά κι αριστερά λίγα ξεραμένα λουλούδια και κάμποσα καμένα κεράκια. Λίγα μέτρα παρακάτω ο λείος βράχος, ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της αρχαίας λατρείας. Ξερά λουλουδάκια κι εκεί.
«Τα αφήνουν οι γυναίκες που έρχονται κάθε χρόνο από την Αμερική», μου εξηγεί ο κ. Κουτσάκης και… μένω άναυδη!
Γυναίκες από την Αμερική; Λουλούδια σε μια αρχαία θεά; Κι όμως! Έρχονται από την άλλη άκρη της γης, ζητάνε άδεια από την αρχαιολογική υπηρεσία και επισκέπτονται το σπήλαιο της θεάς των τοκετών. Κι επειδή μπορεί να νομίσει κανείς ότι πιστεύουν στην αρχαία θρησκεία των Ελλήνων, σπεύδω να διευκρινίσω ότι οι ξένοι επισκέπτες του σπηλαίου συγκινούνται και γοητεύονται από το μύθο. Ευτυχώς που υπάρχουν ακόμη και τέτοιοι τουρίστες. Μόλις λίγες βδομάδες πριν μια ομάδα καθηγητών από διάφορα Πανεπιστήμια είχαν πάει στην Αξό Μυλοποτάμου κι είχαν κατασκευάσει ένα πέτρινο λαβύρινθο. Είναι μια ομάδα μελέτης των αρχετύπων και της ψυχολογίας του βάθους (του Κάρλ Γιουγκ).
Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στο σπήλαιο της θεάς των τοκετών… Ακόμη και την ώρα που βρισκόμασταν εκεί μια ομάδα τουριστών κατηφόρισαν την πλαγιά της Αμνισού και ζήτησαν να περάσουν. Ποιος μπορεί να τους το αρνηθεί; Προχώρησαν με δέος, άλλωστε το ίδιο το σπήλαιο, μήκους 65 μέτρων, το επιβάλλει…
Ο πρώτος βράχος που συναντάμε είναι αυτός που ο Γάλλος μελετητής Πωλ Φωρ ονόμασε  «ομφαλό». Πράγματι, έχει σχήμα ομφαλού και φαίνεται βαθουλωμένος στην κορφή για να τον θυμίζει περισσότερο. Λιγότερο από ένα μέτρο το ύψος του, δύο και κάτι το πλάτος και είναι στρογγυλεμένος και ασυνήθιστα λείος. Καθώς μπαίνει λίγο φως από την είσοδο, γυαλίζει σαν μάρμαρο. Ειπώθηκε πως σ’ αυτό το βράχο έτριβαν τις κοιλιές τους οι έγκυες γυναίκες ζητώντας την βοήθεια της θεάς. Κι οι επισκέπτριες που έχουν διαβάσει αυτή τη λεπτομέρεια προσπαθούν να κάνουν ακόμη και σήμερα το ίδιο, άλλοτε κρυφά και άλλοτε ζητώντας άδεια από τον αρχαιοφύλακα. Αποθέτουν λουλουδάκια και μυριστικά βοτάνια στο βράχο.
Σκέφτομαι πως η θεά των τοκετών λατρευόταν εδώ πολλούς αιώνες πριν από τον Όμηρο. Γιατί και η ίδια η Ειλείθυια είναι μινωική θεότητα. 3.300 χρόνια πριν από σήμερα της πρόσφεραν μέλι, γάλα, ελαιόλαδο και μάλλινα υφάσματα, όπως φαίνεται από τις πινακίδες της Γραμμικής Γραφής Β΄, για να την εξευμενίσουν και να κάνει υποφερτούς τους πόνους της γέννας. Σκέφτομαι πόση αγωνία κι ελπίδα κρύβουν όλες αυτές οι μαρτυρίες.
Η σπηλιά χρησιμοποιήθηκε διαρκώς από τα νεολιθικά χρόνια μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή. Πίθοι, λεκάνες και άλλα ευρήματα κατατέθηκαν εδώ κατά τα προϊστορικά χρόνια. Και λύχνοι, πολλοί λύχνοι, αφιερώθηκαν στη θεά κατά την ύστερη αρχαιότητα. Μια χάλκινη πινακίδα εικονίζει γυναικεία μορφή με πέπλο που ανεμίζει. Μόνο τους τελευταίους αιώνες που είχε ξεχαστεί θεωρήθηκε κατοικία Νεράιδων.
Προχωρώντας προς το εσωτερικό του, το σπήλαιο κατηφορίζει απότομα και φτάνει σε ένα κολοβό σταλαγμίτη. Κάποιοι, σε άγνωστες μακρινές εποχές, φρόντισαν να τον σπάσουν. Έχουμε προχωρήσει περίπου 30 μέτρα από την είσοδο και το σκοτάδι πυκνώνει. Μπροστά μας βρίσκεται πια ένα αρχαίο περίφραγμα, ένας μαιανδρικός περίβολος ύψους μισού μέτρου· περικλείει τα πιο λιτά και απέριττα λατρευτικά αγάλματα του αρχαίου κόσμου. Δεν τα λάξευσε κανείς, μόνο η δύναμη του νερού που για εκατομμύρια χρόνια πέφτει σταγόνα – σταγόνα αφήνοντας ασβεστολιθικές αποθέσεις. Οι σταλαγμίτες μοιάζουν με ακρωτηριασμένα αγάλματα, οι χιλιάδες σταλακτίτες που εκτείνονται από την οροφή σαν μικρές βελόνες κάνουν το περιβάλλον μαγικό. Κάποιοι διακρίνουν στις σταλαγμιτικές στήλες γυναικείες μορφές, άλλοι μια γυναίκα ξαπλωμένη. Ίσως σε κατάσταση τοκετού… Το σπήλαιο αρχίζει να γίνεται ανηφορικό και γλιστράει. Το σκοτάδι είναι πλέον απόλυτο. Μόνο αν μείνει κανείς αρκετά και συνηθίσει το μάτι του, μπορεί να αντιληφθεί τη μαγεία του χώρου. Σκιές φυσικών αγαλμάτων αναφαίνονται σαν απομεινάρια της αρχαίας λατρείας. Οι σταγόνες που πέφτουν αργά ντύνουν το σκοτάδι με μουσική. Αρχίζω να καταλαβαίνω γιατί η Ειλείθυια ήταν θεά της ζωής αλλά και φοβερή χθόνια μορφή. Ο ανασκαφέας του σπηλαίου (Σπ. Μαρινάτος) πίστευε ότι οι σταλακτίτες έπεσαν θύματα του θρησκευτικού φανατισμού των πρωτοχριστιανικών χρόνων. Ποιος ξέρει… 
ΠΗΓΗ