Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΛΑΟΥ, "ΣΩΖΕΙ"....

......δε σώζεται και οδηγεί στην ευθύνη…
Ο πολιτισμός, ισχυρίζεται ο Εντγκάρ Μορέν, παράγει βαρβαρότητα, κυρίως κατακτητική και κυριαρχική. Η ελληνική κουλτούρα, ωστόσο, διείσδυσε στο εσωτερικό του ρωμαϊκού κόσμου, που είχε μετατραπεί σε αυτοκρατορία. Εξ ου η περίφημη ρήση του ποιητή: «Η ηττημένη Ελλάδα νίκησε τον άγριο κατακτητή της». Έτσι η βαρβαρότητα γέννησε πολιτισμό.
Στην Κρήτη, κατά τους δύο πρώτους αιώνες της βενετοκρατίας, η πολιτισμική επικοινωνία, ανάμεσα στους βενετούς και τους κρητικούς, ήταν αδύνατη κυρίως λόγω των συνεχών επαναστάσεων των αδούλωτων κρητικών. Η εκπαίδευση των Κρητικών για περισσότερα από διακόσια χρόνια γινόταν αποκλειστικά με το πνεύμα της παράδοσης, που μετέφεραν οι βυζαντινοί λόγιοι, οι οποίοι είχαν κατακλύσει το νησί μετά την πτώση της Πόλης. Τα πρώτα γράμματα, δηλαδή ανάγνωση και γραφή, διδάσκονταν ...
.. από ιδιωτικούς δασκάλους, που παρέδιδαν μαθήματα κατ’ οίκον, σε διδακτήρια με μικρό αριθμό μαθητών και σε σχολεία, που λειτουργούσαν σε μοναστήρια ή ήταν εξαρτημένα από την Εκκλησία. Το επίπεδο της διδασκαλίας ήταν υψηλό, όμως η παιδεία στη βενετοκρατούμενη Κρήτη παρουσιάζει ιδιαίτερη άνθηση μετά τα μέσα του 15ου αιώνα, οπότε εδραιώνεται η βενετική κυριαρχία και καταλαγιάζουν τα επαναστατικά κινήματα. Η ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών στην Κρήτη ανέδειξε τον Μάρκο Μουσούρο, τον πρώτο εκδότη των «Απάντων» του Πλάτωνα και άλλων αρχαίων κειμένων, τον  Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον μεγαλύτερο ζωγράφο όλων των εποχών τον Γεώργιο Χορτάτση, τον Βιτσέντζο Κορνάρο, κ.ά..
Οι ιδιωτικοί δάσκαλοι είχαν επωμιστεί το μεγαλύτερο βάρος της εκπαίδευσης στις κρητικές πόλεις, ωστόσο υπήρχαν και σχολεία, όπου η διδασκαλία γινόταν δωρεάν, όπως το ελληνικό σχολείο που ιδρύθηκε στον Χάνδακα με πρωτοβουλία του καρδινάλιου Βησσαρίωνα και λειτούργησε όλο τον 16ο αιώνα, κάτω από τον έλεγχο των φιλενωτικών, και το σχολείο της καθολικής αρχιεπισκοπής, από το οποίο αποφοιτούσαν οι μέλλοντες ιερωμένοι της Καθολικής Εκκλησίας. Εκκλησιαστικά σχολεία είχαν ιδρυθεί και στις επισκοπές Ρεθύμνης και Χανίων. Δωρεάν παρεχόταν η εκπαίδευση και στις μεγάλες καθολικές μονές του Χάνδακα. Τέτοιο δημόσιο σχολείο υπήρχε στη μονή του Αγίου Φραγκίσκου των Φραγκισκανών, από το οποίο είχε αποφοιτήσει, μετά τα μέσα του 14ου αιώνα, ο Κρητικός Πέτρος Φιλάργης, που ύστερα από μια λαμπρή εκκλησιαστική σταδιοδρομία εκλέχθηκε Πάπας με το όνομα Αλέξανδρος Ε΄ (1409-1410).
Έτσι, η βαρβαρότητα της βενετικής κατοχής  συνετέλεσε στο να συναντηθούν δημιουργικά η ελληνοβυζαντινή παράδοση με την λατινοϊταλική. Από τα μέσα του 16ου αιώνα, εκατοντάδες Κρητικών συνέρρεαν για ανώτερες σπουδές στα μεγάλα Πανεπιστήμια της Βόρειας Ιταλίας και κυρίως στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, ένα από τα αρχαιότερα του κόσμου. Στο Πανεπιστήμιο αυτό, υπολογίζεται ότι κατά το διάστημα 1500-1700, τουλάχιστον χίλιοι κρητικοί σπούδασαν νομική και ιατρική. Οι τρεις Ακαδημίες, που ιδρύθηκαν με πρωτοβουλία σπουδασμένων στην Ιταλία, η Ακαδημία των Vivi στο Ρέθυμνο, των Stravaganti στον Χάνδακα και  των Sterili στα Χανιά,  βοήθησαν στην πνευματική άνθηση της Κρήτης, ενώ αρκετοί Κρητικοί παρέμειναν στην Ιταλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, σταδιοδρομώντας εκεί σε υψηλά αξιώματα. Η Κρήτη έλαβε αλλά και έδωσε πολλά, ενώνοντας τον ελληνισμό της παλιάς βυζαντινής Ανατολής με τον ανερχόμενο ελληνισμό της αναγεννησιακής Δύσης ενώ συνέχισε να προσφέρει και μετά την  κατάληψή της από τους Τούρκους το 1669, αφού οι Κρήτες πρόσφυγες μετέφεραν τον πολιτισμό τους στα Επτάνησα ή εγκαταστάθηκαν σε τουρκοκρατούμενες ελληνόφωνες περιοχές, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην ανάπτυξη του Ελληνικού Διαφωτισμού, ο οποίος οδήγησε στην Επανάσταση του 1821.
Η παιδεία λοιπόν του κρητικού λαού, που συνυπάρχει με την περηφάνια, το πείσμα, και την αδούλωτη ψυχή των κρητικών, είναι αυτή που αναγνωρίζει και ο μέγιστος Νίκος Καζαντζάκης, όταν λέει πως όταν νιώθεις πως έχεις χρέος να κάμεις ό,τι μπορείς, για να σώσεις αυτό το λαό, εκείνος βλέπει την προσπάθειά σου με ειρωνεία και περιφρόνηση. Δεν έχει την ανάγκη κανενός για να σωθεί. Σώζει, δεν σώζεται. Ένα μονάχα σου μένει τότε: να δοκιμάσεις να γίνεις άξιος αυτού του λαού, να κερδίσεις τη δύναμη της δικής του ψυχής, που ποτέ δεν καταδέχτηκε ν’ απατήσει τον εαυτό της ή τούς άλλους και που πάντα τολμάει ν’ αντικρύζει, πρόσωπο με πρόσωπο, τη θεά εκείνη που δεν κάνει χατίρια και δεν κάθεται στα πόδια κανενός: την αγέλαστη κι’ αδάκρυτη θεά, την ευθύνη.
Ιωάννα Μπισκιτζή
Λέκτορας κλασικής φιλολογίας

Πηγές: 1)Ν. Μ. Παναγιωτάκη, Η παιδεία κατά τη βενετοκρατία, «Κρήτη: Ιστορία και Πολιτισμός»
2)Στυλιανού Αλεξίου, Η κρητική λογοτεχνία κατά τη βενετοκρατία, «Κρήτη: Ιστορία και Πολιτισμός»,1988

3)Έρευναι εν Βενετία. ΙΙ. Περί της Ακαδημίας του Χάνδακος και της πνευματικής ζωής εν Κρήτη κατά τον 16ον και 17ον αιώνα, «Θησαυρίσματα», τόμ. 5 (1968)