ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Λ. 
Λασίθι: Οροπέδιο που έδωσε ονομασία σ’ όλο το Νομό, εκτός από το όνομα στη συγκεκριμένη επαρχία. Ξεχωρίζει ο νομός, διότι η πρωτεύουσα του δεν φέρει το όνομα του. Άλλωστε κι άλλες πόλεις, η μια ξεφλουδισμένη (Νεάπολη) κι η άλλη με φρούδα φλούδια (Ιεράπετρα), ερίζουν για τα πρωτεία. Ας μην ξύσουμε πληγές. Για πολλούς λόγους θεωρείται ο πιο ντελικάτος νομός και γι’αυτό τον ζηλεύουν. 
Λειβάδια: Σε τούτο το ρεθυμνιώτικο χωριό ξεκίνησε λένε οι κακές γλώσσες η mafia cretana, οι διανομές όπλων, οι ζωοκλοπές και τα λοιπά, και τα λοιπά. Πρόσφατες όμως εξομολογήσεις αμερικανού σεναρίστα σε μεγάλης κυκλοφορίας πειροδικό των ΗΠΑ αποκαλύπτουν ότι εκεί σε τούτο το χωριό εμπνεύστηκε το "Μικρό Σπίτι στο Λιβάδι". Ετσι κατερρίφθη άλλος ένας κρητικός μύθος...δυστυχώς για κάποιους φαντασιόπληκτους ρεπόρτερς. 
Λέντας:  Κοντά στον Λέντα και ο 25ος Greenwich. Άσχετο; Υπέροχες ομελέτες (στου Οδυσσέα) παρά θιν αλός και μπανάκι γυμνός και η παρέα βρίσκεται, αν είσαι μόνος. Τις χειμωνιάτικες λιακάδες όμως προσφέρεται για πρωινό ρομαντικό περίπατο με το φλερτ σας, αν πρόκειται για φιλόλογο που διαβάζει π.χ. Foucault. Συζητείστε μαζί της την αρχαιολογία της γνώσης, και επικεντρώστε τη συζήτηση στο καθεστώς της επαναλήψιμης υλικότητας που χαρακτηρίζει την απόφανση. Αν τελικά κάνετε έρωτα, γιατί δεν αποφασίζετε να κάνετε και ψυχανάλυση; 
Λουτρό: Πιο πέρα απο τη Χώρα Σφακίων. Αποκλειστικό προνόμιο αυτών που .......
..... ξέρουν! Μικρό, ερημικό, σχεδόν αφροδισιακό!
Μ. 
Μάταλα: Αχ! Flower power, hippy movement, μακρυά μαλλιά, αμφισβήτηση, τρυφερές μπαλάντες με κιθάρες  στις σπηλιές, επιστροφή στη φύση, επαναστάτες χωρίς αιτία: δεν ξέρω αν και ο τωρινός αμερικάνος Πρόεδρος είχε παίξει ποτέ το σαξόφωνο του σε πανσέληνο στα Μάταλα, διαμαρτυρόμενος για τον βρόμικο πόλεμο του Βιετνάμ. Αν είσαστε σαρανταπεντάρης και δεν έχετε πάει στα Μάταλα τότε, μην πάτε τώρα. Θα απορήσετε και θα λυπηθείτε για την παρακμή του τοπίου- τουλάχιστον. Και για να κολυμπήσετε θα πρέπει να ψάξετε παραλία στον Κομμό ή από Πιτσίδια, Καλαμάκι. Μην την ψάχνετε- βρείτε κάτι πιο compromis. 
Μοίρες: Από Ηράκλειο καρφί κάτω στους Αγιους Δέκα. Πρώτη επίσκεψη με μια τριάδα μηχανές στη δεκαετία του 80. Ακόμη με βρίζουν για εκείνες τις διαδρομές. Εσείς πάντως  επισκεφθείτε τη Γόρτυ, και πιο πέρα τη Μονή Καλυβιανής. Εκεί κοντά και τα Μάταλα που αναφέραμε, καθώς και η Φαιστός, για την οποία θα πούμε παρακάτω. 
Μπαλωθιές: Coutume cretoise, που συνοδεύει κάθε κοινωνική και πολλάκις και πολιτική εκδήλωση στη Μεγαλόνησο. Βαφτίσια θες, γάμους, αρραβώνες, απλά γλέντια, πολιτικές συνάξεις ή υποδοχές πολιτικών, παντού θα βρεθείς ανάμεσα σε Μagnum και Luger και Βeretta και προσφάτως έμαθα -σε πιο ορεινά μέρη - και καλάσνικοφ. Πέφτουν οι σφαίρες σαν το χαλάζι, καθώς και τα πλέον μακρύκανα πιστόλια βρίσκονται επιμελώς υπό μάλης σε ειδικά αντρικά underwear. Αλλού φοράνε μποξεράκια  underwear... Στην Κρήτη όμως φοράνε λουριά για δέσιμο των όπλων τους underarm, σαν deodorant με κάλυκες. Αν φτιάχνεστε με τούτες τις φαλλικές προεκτάσεις, ζητήστε του τουλάχιστο να βάλει την ασφάλεια. Λέγεται ότι μετά τις πολλές άτυχες (!) στιγμές, δηλαδή τις πολλές ψυχές που θρηνήσαμε στην Κρήτη σε διάρκεια εκδηλώσεων μιας tale  allegria, πωλούνται κράνη εκδηλώσεων σε καλή τιμή, ώστε να τρώτε και να πίνετε άφοβα, όσο γίνεται. Διάφοροι αναπτυξιακοί φορείς, όπως είναι το κρητικό Πανεπιστήμιο, θέλοντας να καταργήσουν τα πατροπαράδοτα έθιμα της Κρήτης  καταφέρονται εναντίον των μπαλωθιών, αλλά άνευ αποτελέσματος μέχρι τώρα. Πρόκειται για βαθειά ριζωμένη coutume, που θα εμφανίσει άμα τη εξαλείψει της  στερητικά  σύνδρομα διέγερσης.
Ν. 
Νεάπολη: Παλαιά ονομασία: Νιοχώρι. Ξεφλουδισμένη από τον χρόνο με μια αστική παράδοση εντοπισμένη στο δομημένο χώρο της, με μια Μητρόπολη να δεσπόζει στο χώρο της αγοράς, ένα πάρκο και καφενέδες, δικαστήρια και σωφρονιστικό ίδρυμα (κοινώς ‘στενή’) ενδείξεις του παρελθόντος, της καλλιτεχνικής, πνευματικής και εμπορικής πρωτοπορίας της, μια πόλη χωρίς θάλασσα, με πονηρούς ή και ευφυείς κατοίκους, με ευστροφία που τους ονομάτισε μεραμπελιώτες ανά τη Μεγαλόνησο, με διάθεση για παρέα μέχρις ένα ορισμένο βαθμό, διότι κάποτε αναλαμβάνει δράση το περίφημο επαρχιώτικο κουτσομπολιό! Τα κοινά βιώματα της παρέας σταματάνε στο τραπεζάκι της ρακής, η ψύχρα είναι έντονη και η παραίτηση υπερισχύει της εγρήγορσης σε τούτη τη παλιά νέα -πόλη. Μείνετε μακρυά από εξομολογήσεις και από ενέργειες ή δηλώσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον σας, διότι ‘μπέσα’ γιοκ! Το Νιοχώρι στο μυθιστόρημα της Λιλής Ζωγράφου (Η αγάπη άργησε μια μέρα) είναι η Νεάπολη. Παράδειγμα μεροληπτικής (πανωμεραμπελο-κεντρικής) δημοσιογραφίας είναι ο νεαπολίτης "Πολίτης". 
Ντάλα: Επίθετο του Λούτσιο. Ακούγεται το καλοκαίρι, αλλά αρέσει και το χειμώνα. Είναι και ροκ! Το ντάλα ζέστη όμως είναι να μη σας τύχει μεσημεριάτικα σε κρητική διαδρομή. 
Νταής: Πολλάκις συνοδεύει τον γρόθο (πρβλ. λέξη!). Σηκώνει το μανίκι για καυγά, φαίνεται το τατουάζ, ανοίγει το πουκάμισο, η τρίχα τίγκα- χειρότερος κι από τον Γκάλη, δηλαδή,- ενίοτε χρυσό σταυρουδάκι σαν ιταλιάνος καθολικός (=δύο έννοιες) εραστής-, αξύριστος, και έτοιμος για κάθε περίπτυξη, οπότε αποφύγετε να τσακωθείτε. Κεράστε του κανένα καραφάκι ρακή, να κουλάρει. Αν δεν κουλάρει- και μπορείτε- σπάστε του τον τσαμπουκά με καμμιά κουτουλιά. Μεγάλες οι πιθανότητες σας να φύγετε με την γκόμενα που συνοδεύει, η οποία ψάχνει με απόγνωση το παλικαράκι (γκαγκάν- γκαγκάν!) που θα την πάρει μακριά από τον τριχωτό  βιμπράτορα,  που την σέρνει από δω κι από κει.
Ξ. 
Ξανοίγω: Μου αρέσει έτσι όπως το λέμε στην Κρήτη το ψάχνω. Σε μερικούς μένει μόνιμο το κουσούρι από τα καλοκαιρινά ξανοίγματα τους και ξανοίγουν και το χειμώνα, αλλά άνευ αντικειμένου καταντάς ένας απλός εγκεφαλικός ηδονοβλεψίας. Υπάρχουν και περιοδικά που προσφέρονται για ξανοιχτομάτηδες αυτού του είδους. 
Ξάσου: Αει...ξάσου! Η λέξη βγαίνει από την έκφραση "εξουσία σου ή εξά σου" που τη συναντάμε και στον Ερωτόκριτο "Βιτσέντζο Κορνάρο", εκεί που λέει για τον έρωτα ο πού’ χει τόση εξά, δηλαδή ο έρωτας που έχει τέτοια εξουσία (και ταλανίζει τον ερωτευμένο). Εν ολίγοις «ξάσου» σε άλλη γλώσσα σημαίνει:  it’s up to you! 
Ξερόκαμπος: Εδώ είμαστε! Αν θέλετε ηρεμία, αμμουδιά, ερωτική απομόνωση και νοστιμιές στο τραπέζι της παραθαλάσσιας ταβέρνας, προτιμήστε Ξερόκαμπο, από την Zάκρο, προς την αρχαία Άμπελο. Αν δεν φυσάει και δεν μαστιγώνει ο αγέρας το καμπυλόγραμμο σωματάκι σας με δύναμη, θα ενθουσιαστείτε! Βέβαια χρειάζεστε jeep, αληθινό, όχι κάτι σαν jeep, ή μια σκληρή εντούρο για άντρες κι όχι για φλώρια. Αν έχετε καμμιά καινούργια μπερλίνα τετράθυρη, με μεταλλικό χρώμα και πάτε Ξερόκαμπο με την καινούργια κατάκτηση σας για να της πουλήσετε εφέ, το πολύ πολύ να της φανερώσετε τον μπούλη που κρύβετε μέσα σας, όταν βάζει τα κλάματα επειδή του σπάσανε το κουβαδάκι του: έχει εννέα (9) χιλιόμετρα για σκληρό οδηγό με αντίστοιχο αυτοκίνητο. Αλλιώς μην το παίξετε Άιρτον Σένα με το καταλυτικό σας. Εσείς θα χάσετε -τουλάχιστον κάποιο κομμάτι εξάτμισης-ενώ η Οδική Βοήθεια θα σας αναζητά στην εσχατιά της νοτιοανατολικής Κρήτης. Αφήστε που για την  συνοδό σας θα έχετε ήδη χάσει κάθε ελπίδα γοητείας. Εκτός κι αν ψάχνει κανένα τσαμενούλη μικιό- (καημενούλη μικρό)  να το πάλει  αγκαλίτσα να το πλοστατεύσει να το κάνει μάτσια-μάτσια (μάκια μάκια). Τότε κάνατε διάνα! 
Ξυνόγαλο: δροσερό το καλοκαιράκι. Ηρεμεί το στομάχι από τις συζυγικές παρατηρήσεις και σχόλια για τις γοργόνες της παραλίας.
Ο. 
Ομαλός: Πρόκειται για δύο Ομαλούς σε πολύ ανώμαλο και τραχύ δρόμο, όχι απλώς για αυτοκίνητα με κίνηση four wheel και ψηλό σασί, αλλά και για τα καλομαθημένα ποδαράκια των ευδαιμόνων νεοελλήνων. Ο ένας Ομαλός κοντά στην κορφή Αφέντης Χριστός (όρος Δίκτη), βόρεια  από την Άνω Βιάνο, στα σύνορα του Νομού Ηρακλείου με το Νομό Λασιθίου. Ο άλλος Ομαλός που είναι και πιο φημισμένος, αφενός διότι βρίσκεται σε πολυσύχναστο σημείο του Νομού Χανίων (λόγω φαραγγιού Σαμαριάς), και αφετέρου διότι, όταν οι Χανιώτες κι οι Σφακιανοί άντρες έπαιρναν τα ντουφέκια τους, για να κάνουν μάνες δίχως γιούς και γυναίκες δίχως άντρες (εντελώς μισογύνηδες δηλαδή) πήγαιναν στον Ομαλό. Τα τουρκάκια επειδή ήταν μαθημένα σε ανωμαλίες δεν καταδέχονταν να πάνε σε ένα μέρος που το ’λεγαν Ομαλό (τσ!τσ!τς!, όχι βέβαια) κι έτσι οι δράστες παρέμεναν ασύλληπτοι. 
Οδηγήτρια: Όνομα που έδωσαν οι ναυτικοί κρήτες στην Παναγιά που τους οδηγάει σωστά μέσα από τα κύματα, και κατά συνέπεια το ίδιο όνομα πήραν και μοναστήρια στην Κρήτη. Η Μονή της Γωνιάς (βλ. λέξη!) είναι της Οδηγητρίας, μια άλλη Μονή Οδηγητρίας ανάμεσα Λέντα, Καλούς Λιμένες και Μάταλα, στο ακρωτήρι Λίθινον. Στην εποχή μας οδηγήτριες πλέον είναι οι διάφορες σεισοπυγίδες των οποίων την πυγή επιθυμώμεν να προσκυνήσωμεν- αιώρα που μας αιωρούσε! Το σημειώνω, διότι πολλοί συγχέουν το μονή με το μοναστήρι. 
Οροπέδιο: Το πιο ξακουστό είναι το Λασίθι. Το οροπέδιο του Καθαρού είναι λιγότερο γνωστό, είναι μικρότερο, αλλά ως πιο απομονωμένο έχει καλύτερα γλέντια. Διοικητικώς ανήκει στην Κοινότητα Κριτσάς. Κάποιες αναφορές σε άγραφους νόμους που ισχύουν εκεί πάνω μεταξύ των βοσκών, κάτι σαν cosa nostra και νόμος του ισχυρότερου, είναι μάλλον ανυπόστατα ψεύδη, διότι ο καθαρός αγέρας του Καθαρού δίνει στον κάτοικο του την καθαρότητα της ευγένειας και της διαλεκτικής σχέσης: αν δεν το πιστεύετε, δεν έχετε παρά να μην το αμφισβητήσετε μπροστά τους- δεν θα χάσετε! 
Όρος: Στην Κρήτη, αν αρχίσετε να λέτε βουνά αντί για όρη, όπως λένε οι ντόπιοι, θα καταλάβουν ότι είσαστε φρούτο ξενομερίτικο. Η Κρήτη δεν έχει έλλειψη από όρη, αλλά συν τω χρόνω μπορεί ν’ αρχίσει να έχει έλλειψη από ορεσίβιους.