ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΠΤΥΧΗ ΤΗΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ ΤΟΥ 1866

ΑΔΗΜΟΣΙΕΥΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ-ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ PASCULI.
Βλάτος, 13 Δεκεμβρίου 1866.
Το χωριό Βλάτος είναι εξολοκλήρου κατασκευασμένο από ομοιόμορφα κομμένη πέτρα. Έχει 1700 κατοίκους και βρίσκεται σε ευνοϊκή τοποθεσία. Έχει ακόμη μια μικρή και όμορφη εκκλησία. Εκεί μπορεί κανείς να θαυμάσει το Ιερό που είναι φτιαγμένο από εξαιρετικά λεπτοδουλεμένη πέτρα. 
Οι κάτοικοι εμπορεύονται κυρίως το λάδι, αλλά και τα αμύγδαλα. Η μεταφορά των προϊόντων γίνεται με μουλάρια και γαϊδούρια, που σχηματίζουν ολόκληρο καραβάνι. Σήμερα το πρωί, πριν φύγομε, παρακολούθησα την αναχώρηση μιας τέτοιας εμπορικής αποστολής για τα Χανιά. Ήταν 150 άτομα, καλά οπλισμένα, με τον αγοραστή και τους βοηθούς. 
Μετά απ’ αυτή την παρένθεση, ας επανέλθομε στο θέμα μας. Καθώς φτάναμε στον Βλάτο, εμείς οι Γαριβαλδινοί αξιωματικοί βρήκαμε ένα εκπληκτικό κατάλυμα που διέθετε δυο κρεβάτια και όλα τα απαραίτητα. Ο συνταγματάρχης μάς έστειλε τον λοχαγό Τριτάκη (που τώρα είχε γίνει ταγματάρχης) για να μας καλέσει σε γεύμα, στο σπίτι ενός εύπορου κατοίκου του χωριού. Εγώ όμως ζήτησα συγγνώμη, προφασιζόμενος αδιαθεσία. Έμεινα μόνος μου με τον [διερμηνέα] Καραβασίλη και με την ορντίναντσα μου τον Γκαλιάνι. Αφού φάγαμε ήσυχα, επήγαμε για ύπνο.
Ο ήχος των τυμπάνων και της σάλπιγγας μας ξύπνησε. Όλοι ντυθήκαμε με μεγάλη βιασύνη και πήραμε τα όπλα μας. 
Αρνητική εντύπωση μου προκάλεσε το γεγονός ότι όλα τα άτομα που πλησίασα, τόσο εδώ όσο και στο Κούνενι, χρησιμοποιούσαν πολύ άσχημα τη γλώσσα. Τις ιδέες τους όμως τις βρήκα πολύ σωστές και πρακτικές. Εμείς, μου έλεγαν αυτοί οι άτυχοι νησιώτες, δεν ξεγελιόμαστε από σχέδια και άλλα τέτοια. Αυτά όλα το μόνο που θα φέρουν θα είναι περισσότερη καταπίεση. Αυτή η επανάσταση δεν θα έχει, τελικά, κανένα θετικό αποτέλεσμα, γιατί δεν ήμασταν ακόμα έτοιμοι. Στο τέλος, μόνο τη φτώχεια μας θα αυξήσει, τη θλίψη, την αιματοχυσία και την κοινωνική ανισότητα. Εσείς οι απέξω – προσέθεταν – δεν θα βρείτε τίποτα που να μπορεί να σας προσελκύσει σε μια τέτοια επιχείρηση. Όλοι οι νησιώτες θα αρνηθούν να συμπράξουν και όλοι θα σας αποφεύγουν. Εδώ, σ’ αυτή την Επαρχία, βρίσκετε, τουλάχιστον προς το παρόν, λίγη φιλοξενία. Και ξέρετε γιατί; Διότι έχετε ακόμα δικά σας αποθέματα. Όταν όμως θα τα έχετε εξαντλήσει, μην τους είδατε … Αυτό δεν θα συμβεί επειδή είμαστε κακοί άνθρωποι. Απλώς φροντίζομε για το αύριο. Διότι, αν σας δώσομε το φαί μας, εμείς θα μείνομε νηστικοί.
Αλίμονό μας! Ελπίζω ότι αυτές οι θλιβερές προβλέψεις δεν θα επαληθευτούν. 
Στις 8 ½ ξεκινήσαμε την πορεία αφού πρώτα το τάγμα εκτέλεσε κάποιες ασκήσεις πυκνής τάξεως. Οι ομορφιές της φύσης μπόρεσαν κάπως να ξαλαφρώσουν τη λυπημένη ψυχή μου. 
Γύρω στις 1 διασχίσαμε ένα δάσος με κουμαριές, γεμάτες καρπούς. Όλοι οι στρατιώτες έφαγαν αρκετά κούμαρα. Δοκίμασα κι εγώ και βρήκα τον καρπό πολύ νόστιμο. Ύστερα από 2 περίπου ώρες πορείας, βρεθήκαμε απρόσμενα σε μια μεγάλη πεδιάδα που φαινόταν σα να ήταν σκεπασμένη με ένα μαύρο κάλυμμα. Έκπληκτος, ρώτησα τον λόγο αυτής της πένθιμης μαυρίλας. Επρόκειτο για το καταστροφικό αποτέλεσμα του θρησκευτικού φανατισμού σ’ ένα εμφύλιο πόλεμο. Σ’ αυτό το νησί, κάποια μέρη κατοικούνται από μουσουλμάνους και άλλα από χριστιανούς που αλληλοεξοντώνονται καταστρέφοντας δια πυρός και σιδήρου χωριά, νεκροταφεία και καλλιέργειες. Ακόμα και τα κόκαλα των νεκροταφείων ξεθάβονται και σκορπίζονται στο έδαφος. 
Αυτή η βιβλική καταστροφή γέμισε φόβο την καρδιά μου. Περπατήσαμε για το υπόλοιπο της ημέρας στο σκηνικό αυτής της τραγωδίας. Δυο χωριά από τα οποία έπρεπε να περάσομε ήταν τελείως κατεστραμμένα. Οι στρατιώτες πεινούσα. Δεν είχαν φάει τίποτα πριν αναχωρήσουν, εκτός από κείνα τα κούμαρα που βρήκαμε στο δρόμο μας. Επιπλέον, άρχισε να βρέχει. Με τη βοήθεια του Θεού φθάσαμε στην Κάντανο που ήταν μισοκατεστραμμένη από τη φωτιά και τους βανδαλισμούς.
Παπαδημητράκης Γιάννης