ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ ΣΕ ΔΡΑΣΗ

Σχέσεις Τηλίων με την Κρήτη: 
Η μονή του Αγ. Παντελεήμονα ως μαρτυρία
Γράφει ο Χάρης Κουτελάκης
Οι επαφές των Τηλιακών με την Κρήτη πρέπει να ήταν συχνές και διαχρονικές, καθώς στα 1480 ο Κρητικός ιερομόναχος Ιωνάς εμφανίζεται στη μονή του Αγ.Παντελεήμονα της Τήλου ως νέος κτήτορας και ανακαινιστής, αφήνοντας και την προσωπογραφία του σε μια από τις τοιχογραφίες του καθολικού. Στα 1618 ο ηγούμενος του Αγ. Παντελεήμονα της Τήλου βρισκόταν στον Χάνδακα, όπου προσκάλεσε περίφημους για την περίοδο εκείνη ζωγράφους (Στυλιανός Γεννίτης,Μπόνης, Λιος Τριβιζάς) να έλθουν στην Τήλο για ανάληψη έργων στις εκκλησίες του νησιού. Τον ίδιο αιώνα κάποιος «Λέων του παπα κυρ Κορνάρου» άφησε την υπογραφή του στις τοιχογραφίες του ναού του Σωτήρα στοΜικρό Χωριό της Τήλου.
Έκτοτε αρκετοί Κρητικοί υπηρέτησαν στο νησί ως ιερείς και στο μοναστήρι ως μοναχοί, προερχόμενοι κυρίως από την περιοχή της Ιεράπετρας, όπως ο παπα-Πυνίτος στα 1590-1628 και ο Ιωαννίκιος Κρητικός που συνέταξε τη διαθήκη του στα 1628. Στην Κρήτη η μονή διέθετε από δωρεές αρκετά καρποφόρα δένδρα μέχρι το 1826 και άλλωστε η Παράδοση κάνει λόγο για την καμπάνα του Αγ. Παντελεήμονα, πως τάχα ακουγόταν μέχρι την Κρήτη. Αναφέρεται επίσης ως σημαντικός χορηγός για την ανακαίνιση του μοναστηριού το 1700-1703 κάποιος Αρχιερέας της Κρήτης καταγραμμένος στο τετράδιο εσόδων ως «ο δεσπότης ο Κρητικός». Ανάμεσα στους Κρητικούς που εγκαταστάθηκαν στην Τήλο θα πρέπει να συμπεριληφθούν ο Γαρύπας περί το 1430, ο Σανταλάκης και ο Στιώτης (πατριδωνυμικό κάποιου που ήλθε από τη Σητεία περί το 18 6), των οποίων τα επίθετα έμειναν πια ως τοπωνύμια στην Τήλο. Εξάλλου μερικοί Κρητικοί καραβοκύρηδες που έρχονταν στο νησί για εμπόριο ή γιατί τους ξόριασε ο καιρός, νυμφεύτηκαν και παρέμειναν. Γίνεται λόγος για τον Μανικάτο στο Μεγάλο Χωριό της Τήλου.