ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ ΣΕ ΔΡΑΣΗ

Κρητική όρχησις

Της Ευγενίας Περυσινάκη
Ήδη από το 2 π.Χ. η Κρήτη υπήρξε πρωτοπόρος στον οικονομικό και πολιτισμικό τομέα στο χώρο του Αιγαίου. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία αυτού του πολιτισμού αποτελεί η κρητική όρχηση, ο απόηχος της οποίας φτάνει ως την εποχή μας. Στους αρχαίους πολιτισμούς ο χορός δεν είχε μόνο ψυχαγωγικό χαρακτήρα, εκτονώνοντας έντονες συναισθηματικές εξάρσεις, αλλά ήταν το κατεξοχήν μέσο λατρείας που δεν απουσίαζε από καμιά θρησκευτική τελετή (Λουκιανός Περί Ορχήσεως 15).
Οι σημαντικότερες πηγές ως προς την αρχαία ελληνική όρχηση (ως έννοια είχε ευρύτερο περιεχόμενο σε σχέση με τη νεοελληνική λέξη χορός) είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα, οι γραπτές μαρτυρίες και λιγοστές πληροφορίες που έχουν φτάσει ως εμάς, σχετικά με την αρχαία ελληνική μουσική. Οι εικονογραφικές παραστάσεις τηςΜινωικής περιόδου αποτελούν τη βασικότερη πηγή για τη γνώση του χορού της εποχής, υποδηλώνοντας ποικιλία ορχήσεων με ανεπτυγμένη χορογραφία.
Το θέμα βέβαια των χορευτικών παραστάσεων έχει ήδη ερευνηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό από αρχαιολόγους μελετητές. Στην παρούσα εισήγηση το βάρος πέφτει στις γραπτές λογοτεχνικές και ιστορικές μαρτυρίες της αρχαιότητας που αναφέρονται στον κρητικό χορό, διάσημο για τη χάρη και την καλαισθησία του.
Στη μινωική Κρήτη, ο χορός αποτέλεσε ........
...........μια καλλιτεχνική έκφραση που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα από τις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. Συνδέθηκε κυρίως με τις τελετές για την επιφάνεια της θεότητας. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, η προέλευσή του είναι θεϊκή, καθώς η Ρέα μαγεύτηκε από αυτήν την τέχνη καιτη δίδαξε στους ιερείς της, τους Κουρήτες και τους Κορύβαντες. Ο χορός των Κουρητών είναι ο παλαιότερος τύπος πολεμικού χορού. Οι μεγαλόπρεποι χοροί της μινωικής Κρήτης διακρίνονται ιδιαίτερα για την καλλιτεχνική τους αρτιότητα και ζωντάνια, ώστε η ανάμνησή τους επιβίωσε και στους ιστορικούς χρόνους. Αναφορές στον περιβόητο κρητικό χορό απαντούν στα Ομηρικά έπη. Στην ασπίδα του Αχιλλέα (Σ 5), ο Ήφαιστος παρουσιάζεται να φιλοτεχνεί ένα χοροστάσι όμοιο με αυτό που έφτιαξε ο Δαίδαλος για την Αριάδνη, όπου παριστάνεται επιδέξια όρχηση από χορευτική ομάδα ελεύθερων νέων και παρθένων.
Ο Στράβων στις γεωγραφικές του διηγήσεις μιλάει για μεγάλη μουσική και ορχηστική ακμή στην πανάρχαια Κρήτη που αντικατοπτρίζεται στους περίφημους Κρητικούς νόμους της μουσικής, της ποίησης και της όρχησης.ΟΠυρρίχιος, ο Ταύρος, ο Ορσίτης (Αθήναιος ΙΔ’ 2 C, 2 ), ο Επικρήδιος, ο Γέρανος πολλοί από τους ιερούς και κοσμικούς χορούς είναι κρητικοί ή κρητικής καταγωγής. Για τον Πυρρίχιο παραδίδονται αρκετές πληροφορίες από γραπτές μαρτυρίες. Οι χορευτικές κινήσεις του Πυρρίχιου περιλαμβάνουν αναπηδήματα, τίναγμα της ασπίδας και του δόρατος (P.Oxy. 2 8, ΛουκιανόςΘεών Διάλογοι, Ευριπίδης Ανδρομάχη 11 5). Στο Γερανό αναφέρεται ο Πολυδεύκης (IV, 1 1), παραδίδοντας ότι αποτελεί χορό που τον εφηύρε, σύμφωνα με μια παράδοση, ο Θησέας. Οι κινήσεις του χορού επιζητούσαν να εκφράσουν τους πολύπλοκους ελιγμούς που τον οδηγούσαν μέσα από το λαβύρινθο προς τα έξω. Κρητικής καταγωγής φέρεται να είναι και ο Σίκιν(ν)ις, ο χορός των Σατύρων στο σατυρικό δράμα, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μεγάλη ζωηρότητα στις κινήσεις του σώματος που σείεται, ενώ ταυτόχρονα προκαλείται έντονος θόρυβος.
Οι χοροί αυτοί, ιδιαίτερα έντονοι και καλαίσθητοι, πέρασαν και στην υπόλοιπη Ελλάδα και επηρέασαν καλλιτεχνικά σε πολύ μεγάλο βαθμό την ελληνική ορχηστική τέχνη. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός, εκτός όλων των άλλων, χρησιμοποίησε και τα μουσικά και ορχηστικά μινωικά στοιχεία, τα οποία διατηρήθηκαν και στην Αρχαϊκή και Κλασική εποχή. Ο χορός αποτελεί μια συντηρητική μορφή τέχνης, πράγμα που αντικατοπτρίζεται στα μουσικοχορευτικά στοιχεία ακόμη και της σύγχρονης ασματικής και χορευτικής πραγματικότητας της Κρήτης, τα οποία έλκουν την καταγωγή τους από τη Μινωική εποχή.
11ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ