Η ΚΙΣΑΜΟΣ ΤΟΥ 1668

Με  λίγα λόγια  το πιο  ωραίο μέρος για να μείνει κανείς
Στην Κρήτη  είναι αυτό το σαντζάκι της Κισάμου

Εβλιγιά Τσελεμπή (Οθωμανός περιηγητής)
 

Έχει πολύ ενδιαφέρον, όταν διαβάζομε τους περιηγητές: παλαιότερους, σύγχρονους, Έλληνες και ξένους: Στράβων, Παυσανίας, Πάσλευ, Ζίμπεργκ κ. ά .Το ενδιαφέρον είναι μεγαλύτερο, όταν μέσα από τον απώτερο χρόνο μας δίδουν πληροφορίες για την ιδιαίτερη πατρίδα μας.
Ένας Οθωμανός περιηγητής ο Εβλιγιά Τσελεμπή (1611-1680), ακόλουθος του Σουλτάνου περιηγούμενος και την Κρήτη δείχνει ιδιαίτερα ενθουσιασμένος από την Κίσαμο και συγκεκριμένα το παλιό Καστέλι, γύρω στο 1668.
Είναι η εποχή που μόλις η Κρήτη έχει περάσει από τα χέρια των Βενετών στους Τούρκους. Γι αυτό και η ονομασία είναι Βενετσιάνικη από το φρούριο που υπήρχε (castelum=φρούριο).
Οι Τούρκοι την περιοχή του φρουρίου ονόμασαν Καλέ και με αυτή την ονομασία παρέμενε μέχρι πρότινος η περιοχή με τα σπαράγματα πλέον του φρουρίου τα οποία ακόμη σώζονται με το σχετικό χάλι προς δόξαν της Αρχαιολογικής υπηρεσίας και του κράτους μας!!! Σημειωτέον, ότι μέσα στο φρούριο υπήρχε μιναρές και τζαμί, τα οποία κατεδαφίστηκαν για να χρησιμοποιηθούν αλλού τα υλικά!  Πότε θα μάθομε ότι η ιστορία δεν κατεδαφίζεται, ακόμη και αν είναι θλιβερή αλλά υπάρχει και υπενθυμίζει και διδάσκει!
Γράφει λοιπόν ο Τσελεμπή: «Το κάστρο της Κισάμου κατακτήθηκε στην αρχή από τον Ντελί Χουσείν Πασά, ο οποίος το εγκατέλειψε. Ο Μεγάλος όμως Βεζίρης (αρχηγός του στρατού και του στόλου) το 1080 αφού περιηγήθηκε όλη την Κρήτη ενθουσιάστηκε με το κάστρο και όλη την περιοχή του, γιατί είχε καλό νερό και καλό κλίμα έμοιαζαν σαν κήπος με τουλίπες όλα γύρω. Μπήκε στο κάστρο με το στρατό του προσευχήθηκαν και εκδόθηκε φιρμάνι για την επανακατασκευή του κάστρου. Ο Καρατζά Πασάς ορίστηκε μπέης της Κισάμου. Με χίλιους στρατιώτες, ντάπλες (μουσικά όργανα) και μπαϊράκια άρχισε το χτίσιμο του κάστρου που ανήκε στο εγιαλέτι (περιφέρεια) των Χανίων.
Έχει ναχιέδες (κοινότητες) και ογδόντα τέσσερα χωριά καταγραμμένα στους καταλόγους του. Καθένα μοιάζει να είναι στους κήπους του Ιρέμ (πόλη του κορανίου με πολλούς κίονες). Το κάστρο είναι χτισμένο πάνω σε ένα ψηλό λόφο είναι πέτρινο πεντάγωνο. Έχει περίμετρο δύο χιλιάδες εφτακόσια βήματα. Μέσα στο κάστρο δεν υπάρχουν σπίτια, μόνο εφτά πέτρινες εκκλησίες. Τώρα η μια από αυτές άρχισε να γίνεται τζαμί Χουνκιάρ(μητρόπολη) και μια άλλη το τζαμί του Βεζίρη. Γύρω τα χωριά είναι καταπράσινα στολισμένα με λεμονιές, νεραντζιές, ελιές, ροδιές, συκές. Αμέτρητες πηγές με γλυκό νερό ποτίζουν αυτούς τους κήπους του παραδείσου. Ένας μοναχός έφερε στο Βεζίρη δώδεκα δοχεία με μέλι με άρωμα μόσχου και άσπρο χρώμα. Οι όμορφες κοπέλες πετούσαν στους γαζήδες, τριαντάφυλλα, φούλια, άγρια γαρύφαλα .Δε βρίσκεις σε άλλο ναχιέ τα φρούτα,και τα τρόφιμα που έχει αυτός ο καζάς(Δήμος). Οι όμορφες Ρωμιές κοπελιές συγκρίνονται μόνο με τις κοπελιές που βλέπει κανείς στη Γερμανία, τη Βιέννη και το Άμστερνταμ.
Με άλλα λόγια το ωραιότερο μέρος για να μείνει κανείς είναι αυτό το σαντζάκι της Κισάμου.»
Νομίζω ότι οι μεγαλύτεροι μπορούν να συσχετίσουν τόπους της Κισάμου με τις πληροφορίες του περιηγητή. Για τα νερά που ζήλεψε ο Βεζίρης  κοντά στο κάστρο, η φαντασία μας μπορεί να τρέξει στου παπά τη βρύση, στου Μαρή τη βρύση, στη βρύση έξω από τον Καλέ, και μακρύτερα στην Κρύα βρύση, στου Φυσαέρα τη Βρύση, κ.α. κ.α.
Eυτυχία Δεσποτάκη