ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Η κήρυξη του Κινήματος του Θερίσου 10/3/1905
Tης Ζαχαρένια Σημανδηράκη
Προϊσταμένη Ιστορικού Αρχείου Κρήτης
  Στις 9/12/1898 είχε φθάσει στη Σούδα και είχε αναλάβει τη διοίκηση της νεοσύστατης Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας, ως Ύπατος Αρμοστής, ο Πρίγκιπας Γεώργιος. Μια από τις πέντε Ανώτερες Διεθύνσεις (Υπουργεία) της Κρητικής Κυβέρνησης ήταν και αυτή της Δικαιοσύνης, με Σύμβουλο - Υπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Αλλά οι διαφωνίες μεταξύ του Αρμοστή και του Βενιζέλου για τη χάραξη της πολιτικής ήταν τόσο έντονες, ώστε η σύγκρουση των δύο ανδρών υπήρξε αναπόφευκτη. Ο Βενιζέλος μάλιστα συνέταξε και δημοσίευσε πλείστα άρθρα στην εφημερίδα του, τον «Κήρυκα» - μεταξύ αυτών και την περίφημη σειρά άρθρων με τίτλο «Γεννηθήτω Φως». Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα:
Όπου η εξουσία αφαιρεί τας ελευθερίας του λαού, διά πραξικοπήματος ανοίγεται πλέον η νόμιμος οδός των επαναστάσεων και εκ της οδού ταύτης νικητής θα εξήρχετο ο υπέρ των ελευθεριών του αμυνόμενος λαός, συντρίβων ανηλεώς πάσαν εναντίαν δύναμιν……
 Στις 18/3/1901 ο Ηγεμόνας, με οργισμένη ιδιόγραφη απόφαση απολύει τον Σύμβουλό του της Δικαοσύνης .. Επειδή όλως αναρμοδίως υπεστήριξε και δημοσία εξέθηκε γνώμας επί σπουδαιοτάτου Ζητήματος του τόπου, αντιθέτους προς το ημέτερον φρόνημα και την εντολήν ημών……
Η δυσφορία για τον Αρμοστή μεγαλώνει και επέρχεται σιγά σιγά η σύρραξη. Στις 31 Ιουλίου 1904 η Αντιπολίτευση, ο Βενιζέλος μαζί με άλλους τέως βουλευτές, καλούσε το λαό να συγκεντρωθεί στο Καστέλι, στο Κολυμπάρι, στα Πλεμενιανά, στους Αρμένους και στη Χρυσοπηγή για να διακηρύξουν τον αναλλοίωτο πόθο για την Ένωση. Πράγματι οι οπαδοί της αντιπολίτευσης συγκεντρώθηκαν στη Χρυσοπηγή Κυδωνίας, στον Κουρνά και στους Αρμένους Αποκορώνου, στα Πλεμενιανά Σελίνου, στο Κολυμπάρι, στον Δραπανιά και στο Λούχι των Εννιά Χωριών της Κισάμου, και υπέγραψαν το ίδιο κείμενο λαοψηφίσματος. Στη Χρυσοπηγή ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος Φούμης εξεφώνησαν λόγους, εξηγώντας τη σημασία του λαοψηφίσματος της 6ης Αυγούστου 1904, στο οποίο αναφέρεται χαρακτηριστικά:
Ο λαός της επαρχίας…. συνελθών εις πάνδημον συνάθροισιν εν… σήμερον τη……… 1904

                                                     Αποφαίνεται
Καίπερ γιγνώσκων ότι η Α.Β. Υψηλότης ο Πρίγκηψ Γεώργιος κατά την προσεχή αυτού αποδημίαν ουδέν θα παραλείψη προς πλήρωσιν του διακαεστάτου των πόθων του Κρητικού λαού και ευελπιστών ότι και αι Μεγάλαι Δυνάμεις αναγνωρίζουσι το νόμιμον και δίκαιον του ιερού τούτου πόθου, καθήκον όμως αυτού θεωρεί να διακηρύξη και πάλιν ότι είναι έτοιμος να προβή αδιστάκτως εις πάσαν θυσίαν, όπως επιτύχη την πλήρην εθνικήν αυτού αποκατάστασιν, ην πάντοτε έθετο ως τον μόνον όρον της εαυτού υπάρξεως και να γνωρίση την στερράν ταύτην του Κρητικού λαού απόφασιν εις τας Μεγάλας Δυνάμεις με την θερμήν ικεσίαν να μη αναβάλωσι επί πλέον την μετά της μητρός Ελλάδος ένωσιν, ήτις ου μόνον αποτελεί το μόνον δίκαιον και αποδεκτόν υπό του Κρητικού λαού τέρμα των μακρών αυτού αγώνων, αλλ΄ είνε και το μόνον μέσον, δι΄ ου δύνανται να προληφθώσιν οι εκ της περαιτέρω παρατάσεως του ικανώς ήδη παραταθέντος προσωρινού καθεστώτος επικείμενοι εις τον τόπον κίνδυνοι.
Αποκρούει κατηγορηματικώς πάσαν άλλην λύσιν.
Ανατίθησιν εις επιτροπήν αποτελουμένην εκ των…..ίνα μεριμνήση περί της προσηκούσης επιδόσεως του παρόντος και προβή εις πάσαν άλλην ενέργειαν συντελεστικήν προς πραγματοποίησιν του επιδιωκομένου μεγάλου σκοπού, τηρούσα τον λαόν ενήμερον περί της πορείας του ζητήματός του.
Το Κίνημα εναντίον του Πρίγκiπα δεν αργεί. Στις 26 Φεβρουαρίου οι αποτελούντες την Αντιπολίτευση είχαν υπογράψει προκήρυξη για τους σκοπούς και τις επιδιώξεις του Κινήματος και τους τρόπους επίτευξης του ποθητού αποτελέσματος:

                                                  ΠΡΑΚΤΙΚΟΝ
Οι υπογεγραμμένοι, αποτελούντες την ηνωμένην εν Κρήτη αντιπολίτευσιν, συνελθόντες εν Χανίοις τη 26η Φεβρουαρίου 1905, αποσκοπούντες εις την πλήρωσιν του Εθνικού προγράμματος αποφασίζωμεν:
α) Πρώτον και κύριον μέλημα ημών έστω η επίτευξις του από αιώνος επιδιωκομένου σκοπού, της ενώσεως της Κρήτης μετά της ελευθέρας Ελλάδος.
β) Αδυνάτου αποβαίνοντος του σκοπού τούτου θέλομεν επιδιώξη την πολιτικήν προσέγγισιν της πατρίδος προς την ελευθέραν Ελλάδα, μεταβαλλομένης από διεθνούς απόψεως της σημερινής καταστάσεως.
γ) Μη εκπληρουμένου μηδέ του σκοπού τούτου θέλομεν επιδιώξει την αναθεώρησιν του ημετέρου Συντάγματος κατά το πρότυπον του Ελληνικού όπως απαλλαγή ο τόπος του δεσποτισμού.
Του προγράμματος τούτου την πραγματοποίησιν θέλομεν επιδιώξη και δι΄ ενόπλων λαϊκών συναθροίσεων.
Εν ταις ενεργείαις ημών δεν θέλομεν επιδιώξη προσωπικήν μεταβολήν, αλλ΄ επελθούσης τοιαύτης θέλομεν αποκρούση παντί σθένει και διά των όπλων έτι πάντα μη Έλληνα Κυβερνήτην.
Ελευθέριος Βενιζέλος, Κ. Μάνος, Β. Σκουλάς, Ν. Πιστολάκης, Εμμ. Παπαδερός, Κων. Φούμης, Εμμ. Μουντάκης, Γεωργ. Φούμης, Στυλ. Α. Κολοκυθάς, Εμμ. Μαρκαντωνάκης, Μιχ. Σακλαμπανάκης, Γ. Πλουμίδης, Εμμ. Μ. Παπαγιαννάκης, Παν. Φιωτάκης, Ανδρ. Κακούρης, Κυριάκος Μπιράκης, Ιω. Παπαδογιάννης, Ιω. Καλογερής.
Τα ξημερώματα της 10ης Μαρτίου 1905 βρίσκεται τοιχοκολλημένη προκήρυξη υπέρ της Ενώσεως τόσο στους δρόμους των Χανίων, όσο και στις επαρχίες:
Εν ονόματι του Έθνους! αδελφοί! Το γλυκύ όνειρο, όπερ 7 κατά συνέχειαν έτη από της καθόδου του πρίγκιπος Γεωργίου μας ενανούρισεν, υπήρξεν απατηλό. Αι ελπίδες μας περί ενώσεως διεψεύθησαν και οι μακροί και αιματηροί του παρελθόντος εθνικοί των Κρητών αγώνες περιωρίσθησαν εις την ίδρυσιν μιας αρμοστείας, ήτις υπό τον τύπον της προσωρινότητος τείνει να καταστή διαρκής.
Ήδη η φωνή της Πατρίδος καλεί παν φιλότιμον τέκνον αυτής σήμερον όπως συνεχίσωμεν το ιερόν εκείνο πρόγραμμα, όπερ ως παρακαταθήκη εδόθη ημίν υπό των πατέρων μας, και διακηρύξωμεν ενόπλως διά μυριοστήν φοράν εις όλον τον πεπολιτισμένον κόσμον, ότι η Κρήτη ήτο και είναι μέρος αδιάσπαστον της Ελλάδος, μόνον δε διά της μετ΄ αυτής ενώσεως θα θεωρηθή ότι έληξεν ο υπέρ της Ιδέας ταύτης Αγών των Κρητών.
Καλούμεν όθεν πάντας εν ονόματι των υπέρ της Ιδέας ταύτης πεσόντων μαρτύρων, εν ονόματι της ισχύος και του μεγαλείου της Ελλάδος, όπως σπεύσωσι να ενθαρύνωσιν ημάς εις τον ιερόν τούτον αγώνα, ον σήμερον αναλαμβάνομεν καταλύοντες την προσωρινήν ταύτην αρμοστείαν, την απομακρύνουσαν ημάς του επιδιωκομένου σκοπού, και ανακηρύσσοντες ως άρχοντα της Ελληνικής Χώρας μας την Αυτού Μεγαλειότητα των Βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιον τον Α΄».
Οι αντιφρονούντες συγκεντρώνονται στο Θέρισο. Αρχηγοί και πρωτεργάτες Κινήματος ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Κωνσταντίνος Φούμης και ο Κωνσταντίνος Μάνος. Ύστερα από κατανυκτική δοξολογία στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, σε πάνδημο συλλαλητήριο και μετά από θερμή αγόρευση του Βενιζέλου, ψηφίσθηκε το παρακάτω ιστορικό Λαοψήφισμα:

                                                         ΨΗΦΙΣΜΑ
Ο Κρητικός λαός, συνελθών εις πάνδημον συλλαλητήριον εν Θερίσω της Κυδωνίας σήμερον την 10 Μαρτίου 1905 κηρύττει ενώπιον Θεού και ανθρώπων την πολιτικήν αυτού ένωσιν μετά του Βασιλείου της Ελλάδος εις μίαν αδιαίρετον, ελευθέραν συνταγματικήν πολιτείαν.
Το Λαοήφισμα του Θερίσου διαβιβάσθηκε στην Κρητική Κυβέρνηση και στους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων στα Χανιά στις 12 Μαρτίου του 1905.
Το Κίνημα του Θερίσου διήρκεσε μέχρι τον Οκτώβριο του 1905. Ο Γεώργιος αποχώρησε το 1906 και νέος Ύπατος Αρμοστής ανέλαβε ο Αλέξανδρος Ζαϊμης. Η πολυπόθητη ΄Ενωση της Κρήτης με την Ελλάδα πραγματοποιήθηκε επισήμως την 1η Δεκεμβρίου 1913.