ΣΕΙΣΜΟΛΟΓΙΑ

 Του Κώστα Μπογδανίδη

 Η ανάγκη κατανόησης ενός τόσο ισχυρού και συχνού φυσικού φαινομένου γέννησε και την Σεισμολογία. Επιστήμη που ουσιαστικά γεννήθηκε στις ελληνικές πόλεις της αρχαίας Ιωνίας και της Κάτω Ιταλίας μαζί με τη Φιλοσοφία και τη Δημοκρατία. Εκεί που εμφανίστηκαν και οι πρώτοι φυσιοκράτες φιλόσοφοι, δηλαδή, οι πρώτοι φιλόσοφοι που έθεσαν ως στόχο τη μελέτη της φύσης και αφού στην περιοχή που έζησαν αυτοί οι φιλόσοφοι, οι σεισμοί ήταν πολύ συνηθισμένα φυσικά φαινόμενα.
Οι Ιωνες φιλόσοφοι ασχολήθηκαν πρώτοι με τη μελέτη των σεισμών και διατύπωσαν απόψεις για τα αίτιά τους. Ο Θαλής ο Μιλήσιος θεωρούσε το νερό υπεύθυνο για τη γένεση των σεισμών. Πίστευε ότι η Γη πλέει στους ωκεανούς, σαν ένα μεγάλο σκάφος, και είναι οι κινήσεις της θάλασσας που προκαλούν τους σεισμούς.
Ο Αναξίμανδρος μαθητής του Θαλή, φαίνεται ότι ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τους σεισμούς και είχε αποκτήσει σημαντικές σεισμολογικές γνώσεις, αφού, όπως αναφέρεται από τον Κικέρωνα, όταν επισκέφθηκε τη Σπάρτη, γύρω στα 550 π.Χ. πρόβλεψε ένα μεγάλο σεισμό και προειδοποίησε τους Σπαρτιάτες οι οποίοι διανυκτέρευσαν στο ύπαιθρο και σώθηκαν από την καταστροφή.
Ο τρίτος Μιλήσιος μεγάλος φιλόσοφος, ο Αναξιμένης πίστευε ότι η ίδια η Γη είναι υπεύθυνη για τους σεισμούς. Διατύπωσε την άποψη ότι η Γη βρέχεται και μετά ξηραίνεται με συνέπεια να δημιουργούνται ρήγματα τα οποία προκαλούν τους σεισμούς. Για το λόγο αυτό, έλεγε ότι οι σεισμοί γίνονται κατά τη διάρκεια μεγάλων ξηρασιών και πολυομβριών.
Ο Πυθαγόρας πίστευε ότι το "κεντρικό πυρ", δηλαδή, η θερμότητα του εσωτερικού της Γης προκαλεί τους σεισμούς. Ο Αναξαγόρας (500-428 π.Χ.) θεωρούσε τη φωτιά υπεύθυνη τουλάχιστο για μερικούς σεισμούς. Σύμφωνα με αυτόν το φιλόσοφο, τα κοιλώματα (σπήλαια) μέσα στη Γη περιέχουν ατμούς οι οποίοι συγκρούονται και παράγουν φωτιά, όπως τα σύννεφα παράγουν τις αστραπές, και καθώς η φωτιά έχει τάση να κατευθύνεται προς τα πάνω προκαλεί ισχυρές εκρήξεις στα εμπόδια που συναντάει κατά τη γρήγορη άνοδό της με συνέπεια να προκαλεί έντονους εδαφικούς κραδασμούς και θόρυβο. Μεταγενέστεροι και μαθητές του διαφοροποίησαν ελαφρώς την υπόθεση του Αναξαγόρα και υποστήριξαν ότι η φωτιά, κατά την άνοδό της, κατακαίει τα στηρίγματα των σπηλαίων με συνέπεια αυτά να καταρρέουν και να προκαλούν τις εδαφικές δονήσεις.
Ο Αρχέλαος πίστευε ότι ο αέρας ........(ή οι ατμοί) προκαλεί τους σεισμούς. Αυτός διατύπωσε την άποψη ότι αέρας μπαίνει απ έξω μέσα στη Γη και γεμίζει τα κοιλώματα. Αν πρόσθετος αέρας μπει μέσα στη Γη, συμπιέζεται έντονα και προκαλεί τις εδαφικές δονήσεις και τους θορύβους που ακούγονται κατά τη γένεση των σεισμών και όταν ο συμπιεσμένος αέρας δημιουργεί ρωγμή (ρήγμα) στην επιφάνεια της Γης προκαλεί εκτεταμένες καταστροφές.
Ο Καλλισθένης πίστευε ότι ο αέρας μπαίνει μέσα στη Γη από κρυφές πηγές που βρίσκονται κάτω από τη θάλασσα και όταν το νερό της θάλασσας εμποδίζει την έξοδό του, ο αέρας στριφογυρίζει και διαταράσσει τη Γη. Ετσι εξηγούσε και τη μεγαλύτερη επίδραση των σεισμών σε παραθαλάσσιες περιοχές.
Ο Αριστοτέλης απέδιδε τόσο τους σεισμούς όσο και τα θαλάσσια κύματα που προκαλούνται απ' αυτούς στον άνεμο. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι όταν επικρατεί άπνοια και ο άνεμος φυσάει προς το εσωτερικό της Γης, προκαλείται συγχρόνως το θαλάσσιο κύμα και ο σεισμός. Αυτό οφείλεται, σύμφωνα με την άποψή του, στο ότι ο αέρας που βρίσκεται σε έγκοιλα μέσα στη Γη θερμαίνεται και τείνει να βγει προς τα έξω. Όταν το κατορθώσει προκαλεί σεισμό. Στην περίπτωση υποθαλάσσιων σεισμών είναι το νερό της θάλασσας που εμποδίζει τον αέρα να βγει. Όταν, όμως, απελευθερωθεί, ο μεν αέρας προκαλεί το σεισμό το δε κύμα τον κατακλυσμό.
Ο Αριστοτέλης, διακρίνει τους σεισμούς σε "βράστας" οι οποίοι έρχονται από το εσωτερικό της Γης κατακόρυφα, δηλαδή, υπό ορθή γωνία, και σε "επικλίντας", οι οποίοι έρχονται υπό οξεία γωνία και προκαλούν πλάγια κίνηση. Υποστήριξε ότι οι ισχυροί σεισμοί γίνονται εκεί που η θάλασσα είναι "ροώδης" (προκαλεί πάταγο) και η ξηρά είναι "σομφή" και "ύπαντρος" (σπογγώδης και σπηλαιώδης). Ως παραδείγματα αναφέρει την περιοχή του Ελλήσποντου, της Αχαϊας, της Σικελίας και της Εύβοιας. Για τα θαλάσσια κύματα που προκαλούνται από τους σεισμούς αναφέρει ακόμα ότι αυτά πραγματοποιούν "οπισθοχωρήσεις" και "επιδρομές" και προσθέτει ότι πολλές φορές τα κύματα αυτά τελικά οπισθοχωρούν, ενώ άλλες φορές παραμένουν μόνιμα, όπως αναφέρεται ότι έγινε στην Ελίκη και τα Βούρα το 373 π.Χ. Από τους τελευταίους κλασσικούς συγγραφείς που διατύπωσαν απόψεις για τους σεισμούς είναι ο Επίκουρος ο οποίος απέδιδε τη γένεση των σεισμών στη διαβρωτική και μεταφορική δράση του νερού και ο Σενέκας ο οποίος πραγματοποίησε ανασκόπηση των μέχρι τότε απόψεων για τα αίτια γένεσης των σεισμών και διατύπωσε και τη δική του άποψη η οποία ουσιαστικά συμπίπτει μ' αυτή του Αρχέλαου.