O ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΛΑΝΗ ...

 .... και πραγματικότητα!
Γράφει ο Μανούσος Γ. Βολουδάκης
Γραμματέας Νέων Τεχνολογιών, Έρευνας και Καινοτομίας Ν.Δ.,
πρ. βουλευτής Χανίων.
Πρόσφατα έχουν έλθει στο προσκήνιο ιδεολογικά ζητήματα της κεντροδεξιάς για τα οποία στην πατρίδα μας -αλλά και διεθνώς- επικρατεί σύγχυση. Για παράδειγμα : Η Νέα Δημοκρατία είναι ένα κόμμα βασισμένο στις αρχές του κοινωνικού φιλελευθερισμού. Σε τι διαφέρει όμως ο κοινωνικός φιλελευθερισμός από ένα φιλελευθερισμό χωρίς επιθετικούς προσδιορισμούς; Πώς τοποθετούνται οι πολιτικές αυτές φιλοσοφίες στον άξονα Δεξιά –Αριστερά ; Ποια πρέπει να είναι η απάντηση του κοινωνικού φιλελευθερισμού στις σημερινές συνθήκες της οικονομικής κρίσης, ώστε το μήνυμα να γίνει κατανοητό από τους πολίτες και συνακόλουθα να αποτελέσει ουσιαστική προοπτική εξόδου από την κρίση; Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια προσπάθεια πολιτικής προσέγγισης του θέματος και δεν έχει αξιώσεις φιλοσοφικής ή επιστημονικής ανάλυσης.
Ο φιλελευθερισμός θέτει στο κέντρο της προσοχής του την ελευθερία του ατόμου, και τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτήν. Από αυτή την βασική αρχή προκύπτουν όλες οι πολιτικές προτεραιότητες των φιλελευθέρων.
Ο όρος «κοινωνικός φιλελευθερισμός», χρησιμοποιείται στις ιδεολογικές τοποθετήσεις της Ν.Δ. για να αποδώσει την πολιτική φιλοσοφία της ευρωπαϊκής Κεντροδεξιάς, με τρόπο που να έχει νόημα στα δεδομένα του πολιτικού λόγου στην Ελλάδα. Παραπέμπει στην
«κοινωνική οικονομία της αγοράς» του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, μοντέλο στο οποίο το κράτος αφήνει μεν τις δυνάμεις της αγοράς να αναπτυχθούν ελεύθερες, θέτει όμως όρια για να παρεμβαίνει αφ’ενός αναδιανεμητικά, αφ’ετέρου διορθωτικά στα φαινόμενα «αποτυχίας της αγοράς». Την ύπαρξη των φαινομένων αυτών, των περιπτώσεων δηλαδή στις οποίες ο μηχανισμός της αγοράς δεν οδηγεί στην άριστη κατανομή των πόρων, αναγνωρίζουν ακόμα και τα πιο αυστηρά νεοκλασικά μαθηματικά μοντέλα της οικονομίας.
Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός διαφοροποιείται από τον κλασικό φιλελευθερισμό προτάσσοντας ένα κρίσιμο σημείο αναφοράς: ο άνθρωπος δεν έχει μόνο ατομική υπόσταση, αλλά και συλλογική συνείδηση. Η ευημερία του δεν εξαρτάται μόνο από την άσκηση των δικαιωμάτων του, αλλά και από την ικανοποίηση προταγμάτων συλλογικού χαρακτήρα, όπως η κοινωνική αλληλεγγύη ή η έκφραση της εθνικής ταυτότητας.
Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός είναι μια φιλοσοφία που έχει τις ρίζες της στις βασικές αρχές της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας και στον ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Είναι παράλληλα μια φιλοσοφία συμβατή με τη χριστιανική αντίληψη για τον άνθρωπο, καθώς τον βλέπει όχι ως άτομο, αλλά ως πρόσωπο. Πρόσωπο του οποίου η υπόσταση ολοκληρώνεται στη σχέση κοινωνίας με τα άλλα πρόσωπα.
Ομολογουμένως στις έννοιες αυτές, υπάρχουν αρκετές αποχρώσεις, που μπορεί να οδηγήσουν σε πλάνες, ηθελημένες ή αθέλητες. Ένα τμήμα του φιλελεύθερου χώρου στην Ελλάδα, οι «καθαροί», χωρίς επιθετικούς προσδιορισμούς, φιλελεύθεροι, αυτοπροσδιορίζονται ως «κεντρώοι». Διεκδικούν μάλιστα και την πολιτική κληρονομιά του Ελευθερίου Βενιζέλου. Όμως μια «καθαρή», δογματικά φιλελεύθερη πολιτική δεν αποτελεί πολιτική του Κέντρου, όπως τουλάχιστον αυτή γίνεται αντιληπτή από την κοινή γνώμη στην Ελλάδα. Και ασφαλώς οι όροι «Δεξιά», «Κέντρο», «Αριστερά» και τα παράγωγά τους έχουν νόημα μόνο στο μέτρο και με τον τρόπο που γίνονται αντιληπτοί από την κοινή γνώμη.
Ο «καθαρός» σύγχρονος φιλελευθερισμός, συχνά αποκαλούμενος νεοφιλελευθερισμός, δεν είναι για τα ελληνικά δεδομένα Κέντρο αλλά Δεξιά. Δεν βρίσκεται μεταξύ Ν.Δ. και ΠΑ.ΣΟ.Κ, αλλά δεξιά της Ν.Δ. Κι αυτό γιατί προτάσσει την απόλυτη ελευθερία της αγοράς, περιορίζοντας την κοινωνική διάσταση της λειτουργίας του κράτους. Χαρακτηριστική για τις διαφορές της σύγχρονης Κεντροδεξιάς από τη νεοφιλελεύθερη πολιτική είναι η περίπτωση της αρκετά συγκρουσιακής συγκατοίκησης των Xριστιανοδημοκρατών της Άνγκελα Μέρκελ με τους Φιλελευθέρους του Γκουίντο Βεστερβέλε στον κυβερνητικό συνασπισμό της Γερμανίας : οι Φιλελεύθεροι του Βεστερβέλε είναι η κατεξοχήν δύναμη που ανθίσταται σε οποιαδήποτε παρέμβαση στην αγορά, είτε πρόκειται για τη στήριξη των ασθενέστερων χωρών της ζώνης του ευρώ, είτε για την αναθεώρηση της γερμανικής εργατικής και προνοιακής νομοθεσίας.
Δεν είναι όμως μόνο οι σύγχρονες εκδοχές και αποχρώσεις των πολιτικών του ευρύτερου φιλελεύθερου χώρου που προκαλούν συγχύσεις. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική του είναι φυσικό να υπεισέρχονται ακόμη στον πολιτικό διάλογο περί του φιλελευθερισμού στην Ελλάδα. Κατά την άποψη του γράφοντος, είναι εύκολο να δει κανείς τη διαφοροποίηση της πολιτικής του Βενιζέλου από τα σημερινά νεοφιλελεύθερα μοντέλα, τόσο στην οικονομική όσο και στην εξωτερική πολιτική του κρητικού Εθνάρχη. Και να δει παράλληλα ότι η πολιτική του Βενιζέλου ήταν πιο κοντά στο μοντέλο του κοινωνικού φιλελευθερισμού, παρά στις άλλες δογματικές εκδοχές της ίδιας φιλοσοφίας.
Στην Ελλάδα ο φιλελευθερισμός απέκτησε δυναμική κατά τον 19ο και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Το ζήτημα του ρόλου του κράτους στην οικονομία, τα χρόνια εκείνα ουσιαστικά δεν ετίθετο. Προτεραιότητα των φιλελευθέρων της εποχής ήταν η πολιτική απελευθέρωση, είτε από τον τουρκικό ζυγό, είτε γενικότερα από τις απολυταρχικές δομές εξουσίας. Αυτός ήταν ο βασικός στόχος των φιλελευθέρων συνταγμάτων των επαναστατικών Εθνοσυνελεύσεων πριν την ίδρυση του ελληνικού κράτος. Αυτός ήταν ο βασικός στόχος του Κόμματος των Φιλελευθέρων στην Κρητική Πολιτεία, το οποίο ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετέτρεψε σε δύναμη πανελλήνιας εμβέλειας.
Με την απελευθέρωση των αλύτρωτων Ελλήνων να είναι το κυρίαρχο αίτημα, το Κόμμα των Φιλελευθέρων έγινε το κατεξοχήν κόμμα των πατριωτικών αγώνων των αρχών του 20ου αιώνα. Εστιάζοντας στο έθνος – κράτος και τα συμφέροντά του, το Κόμμα των Φιλελευθέρων αντιμετώπιζε τη διεθνή πραγματικότητα με όρους που πλησιάζουν τη σχολή των διεθνών σχέσεων που αποκαλείται «ρεαλιστική». Η οπτική αυτή έρχεται σε σύγκρουση με τη διεθνιστική θεώρηση των σύγχρονων φιλελεύθερων, οι οποίοι στις διεθνείς σχέσεις δίνουν μεγαλύτερο βάρος στους διεθνείς θεσμούς και στις διεθνείς συνεργασίες, και λιγότερο στις εθνικές προτεραιότητες.
Στον τομέα της οικονομίας, ο Ελευθέριος Βενιζέλος άσκησε πολιτική η οποία σε πολλές περιπτώσεις δεν θα αναγνωρίζονταν ως φιλελεύθερη ούτε από τους κλασικούς του φιλελευθερισμού, ούτε – πολύ περισσότερο - από τους νεοφιλελεύθερους επιγόνους τους. Ίδρυσε την Αγροτική Τράπεζα με ρητώς εκφρασμένο στόχο την κρατική παρέμβαση στην αγροτική οικονομία, θέσπισε εργατική νομοθεσία με έντονα «κρατικιστικό» χαρακτήρα, χρησιμοποίησε την Εθνική Τράπεζα ως όχημα βιομηχανικής πολιτικής, και σε καμία περίπτωση δεν περιόρισε το μέγεθος ή το ρόλο του κράτους στην οικονομία. Ασφαλώς το μοντέλο αυτό δεν είναι ένα καθαρό φιλελεύθερο μοντέλο – και εξίσου ασφαλώς δεν είναι ένα μοντέλο το οποίο αποτελεί απάντηση στα σημερινά προβλήματα της οικονομίας. Είναι όμως ένα μοντέλο που δείχνει ότι αυτά τα ζητήματα δεν πρέπει να τα προσεγγίζει κανείς δογματικά.
Σήμερα στην Ελλάδα πολιτικά κυριαρχούν η Κεντροδεξιά και η Κεντροαριστερά. Η μεν πρώτη εκφράζοντας το φιλελεύθερο χώρο, με τις προαναφερθείσες απαραίτητες προσαρμογές, η δε δεύτερη το σοσιαλδημοκρατικό, τουλάχιστον στη θεωρία. Η εικόνα αυτή παρουσιάζεται γενικότερα στην Ευρώπη, και αποτυπώνεται στην κατανομή των εδρών στο Ευρωκοινοβούλιο : η Κεντροδεξιά (Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα), στην οποία εντάσσεται και η κοινωνικά φιλελεύθερη Ν.Δ. είναι πρώτη δύναμη με 36% των εδρών, ακολουθούν οι Σοσιαλιστές με 28%, ενώ η ομάδα των «καθαρών» Φιλελεύθερων (ALDE) είναι τρίτη με ποσοστό 11%. Ο ρόλος των «καθαρών» φιλελεύθερων κομμάτων, που βασίστηκαν στην παρουσία ισχυρών ηγετών όπως το FDP του Χανς-Ντίτριχ Γκένσερ στη Γερμανία ή το UFD του Βαλερί Ζισκάρ Ντ’Εστέν στη Γαλλία έχει περιορισθεί σημαντικά, τόσο στο εσωτερικό των χωρών τους όσο και στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός καλείται να δημιουργήσει μια νέα πολιτική πρόταση που θα απαντά στα σημερινά προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Η πιο άμεση δοκιμασία, θα είναι το πώς θα εξειδικευθούν οι πολιτικές αρχές του κοινωνικού φιλελευθερισμού, σε συγκεκριμένα μέτρα οικονομικής πολιτικής. Το ζητούμενο για την Κεντροδεξιά διεθνώς είναι ένα μοντέλο οικονομικής πολιτικής, στο οποίο το κράτος θα παρεμβαίνει αναδιανεμητικά και διορθωτικά, χωρίς όμως να δημιουργεί στρεβλώσεις, σαν αυτές που δημιούργησαν παλαιότερες μορφές κρατικής παρέμβασης. Μορφές που οδήγησαν στο κράτος - παραγωγό προϊόντων και υπηρεσιών κάθε είδους. Στην περίπτωση της Ελλάδας, το έργο της επεξεργασίας και της εφαρμογής ενός τέτοιου μοντέλου γίνεται δυσκολότερο λόγω των συνθηκών που δημιουργεί η κρίση του δημοσίου χρέους. Ένα σύνολο ξεκάθαρων ιδεολογικών αρχών, που θα εφαρμόζονται πρακτικά στη βάση του κοινού νου, μακριά από δογματισμούς, είναι αυτό που θα κάνει την Κεντροδεξιά, στην Ελλάδα όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, να αναδειχθεί ως η πολιτική δύναμη της ελπίδας εξόδου από την κρίση.