ΣΟΥΣΤΑ

Ο παγκόσμιος κοινός χορευτικός βηματισμός

Του Αγησίλαου Κ. Αλιγιζάκη

Σχεδόν όλοι οι κρητικοί χοροί, είτε τοπικοί, είτε παγκρήτιοι, ενσωματώνουν τον τριπλό βηματισμό που βρίσκει την πιο απλή χορευτική έκφραση μέσα από τους δύο τριπλούς βηματισμούς που αποτελούν τη σούστα.
Πιο συγκεκριμένα όλοι οι χοροί, πηδηχτοί (πεντοζάλης, μαλεβιζιώτης) και σιγανοί (συρτός), αν τους αναλύσομε χορολογικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η χορευτική τους διάκριση είναι σιγανές σούστες και πηδηχτές σούστες. Πιο συγκεκριμένα ο μαλεβιζιώτης αποτελείται από 4 γρήγορες σούστες, ο συρτός από 3 αργές σούστες και ο πεντοζάλης από 2 γρήγορες σούστες. Αυτό εξηγείται και μουσικολογικά από το γεγονός ότι η βάση της κρητικής χορευτικής μουσικής είναι η κοντυλιά που μπορεί να καλλωπιστεί μουσικά. Η σούστα στο παρελθόν χορευόταν κυρίως στο νομό Ρεθύμνης γι’ αυτό και ονομάζεται σούστα Ρεθύμνης.
Εδώ θα πρέπει να σταθούμε λίγο περισσότερο και να παραθέσομε κάποια νέα στοιχεία σχετικά με την ονομασία και τη χορογραφία της σούστας. Η ονομασία του χορού σούστα πιστεύεται ότι προέρχεται από την ιταλική λέξη susta (ελατήριο) που χρησιμοποιούσαν οι Ενετοί. Η έρευνα που κάναμε πάνω στην ετυμολογία της λέξης σούστα μάς οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η ρίζα της λέξης πρέπει να είναι αρχαία ελληνική με δεδομένα ότι: α) έχομε την πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου και β) δύσκολα θα έδινε ο Κρητικός λαός όνομα σε ένα τοπικό χορό στη γλώσσα του Ενετού κατακτητή διότι όσες επιδράσεις κι αν έχει δεχθεί στη μουσική από τους Ενετούς (λαούτο, μαντολίνο), ειδικά στον Κρητικό παραδοσιακό χορό, από όσα γνωρίζομε ως τώρα, δεν έχει δεχθεί επιδράσεις και γ) η Λατινική γλώσσα είναι μεταγενέστερη της αρχαίας Ελληνικής και χρησιμοποιεί σαν βάση τα Αρχαία Ελληνικά. Στα Λατινικά η λέξη susta προέρχεται από το ρήμα suscitare που σημαίνει αρχίζω να κινούμαι, ανυψώνω με το αρχικό πρόθεμα sub που σημαίνει κίνηση προς τα επάνω. Επειδή όμως τα Λατινικά ως γλώσσα, ως προαναφέρθηκε, προέρχονται από τα Αρχαία Ελληνικά, η ρίζα καταγωγής της λέξης είναι από την αρχαία ελληνική λέξη (ρήμα στην ενεργητική φωνή) σεύω που σημαίνει σπρώχνω, αναπηδώ, βάζω σε κίνηση προς τα εμπρός. Στην παθητική φωνή το ρήμα γίνεται σεύομαι ή σούμαι (δεν είναι τυχαία η λέξη της κρητικής διαλέκτου σειέμαι).
Είναι γνωστό ότι η ντόπια Κρητική διάλεκτος έχει πολλές αρχαίες ελληνικές λέξεις οι οποίες δεν χρησιμοποιούνται στη νεοελληνική γλώσσα (π.χ. η λέξη αίγα που σημαίνει κατσίκα). Η αρχαία ελληνική γραπτή γλώσσα χρησιμοποίησε το φοινικικό αλφάβητο το οποίο είχε μόνο σύμφωνα. Οι αρχαίοι Έλληνες πρόσθεσαν τα φωνήεντα. Με την πάροδο του χρόνου η γλώσσα εξελίχθηκε και μεταλλάχθηκε και δίφθογγοι όπως το ευ έγιναν ου και σύμφωνα όπως το θ έγιναν τ.
Ο Αισχύλος στην τραγωδία “Επτά επί Θήβας” αναφέρει σούσθε σαν προστακτική εννοώντας κίνηση προς τα εμπρός. Ο Σοφοκλής αναφέρει το σούσθω σαν επίρρημα εννοώντας γρήγορα. Το ίδιο και ο Πλούταρχος αναφέρει το σούσθαι. Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές ότι πιθανόν η προσέλευση της λέξης σούστα να είναι από την λέξη σούμαι (παθητική φωνή του ρήματος σεύω) καθώς αν αντικαταστήσομε το θ με το τ στον Πλούταρχο γίνεται η λέξη σούσθαι, σούσται. Συνεπώς όταν αναφερόμαστε στη λέξη σούστα, εννοούμε την γρήγορη κίνηση προς τα εμπρός με αναπήδηση που χρησιμοποιήθηκε στην αρχή για να δηλώσει κίνηση στρατού (Αισχύλος) γι’ αυτό και ήταν μια μορφή πολεμικού χορού. Βέβαια δεν μπορούμε να αποδείξουμε ότι η ετυμολογία της λέξης και ο χορός ταυτίζονται σαν έννοιες.
Ιστορικά η σούστα ως χορός ανήκε στους πολεμικούς χορούς της πυρρίχης. Ο πυρρίχιος χορευόταν από ένα ζεύγος μαχητών με πολεμικό εξοπλισμό και βοηθούσε στην εκπαίδευση των στρατιωτών για τη μάχη. Σε καιρό ειρήνης ο ένας από τους δύο πολεμιστές χορευτές αντικαταστάθηκε από γυναίκα χορεύτρια και με την πάροδο του χρόνου και τη συμμετοχή στα Διονυσιακά μυστήρια μπήκε το ερωτικό στοιχείο και εξελίχθηκε σε ερωτικό χορό χάνοντας μεν τον πολεμικό χαρακτήρα, αλλά διατηρώντας το βηματισμό. Η εξέλιξη του χορού έγινε διότι ήταν πολεμικός χορός και το εκτελεστικό του πλαίσιο ήταν εύκαμπτο για να μπορεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες της μάχης. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί σε ένα θρησκευτικό χορό (π.χ. τον συρτό) που το εκτελεστικό πλαίσιο είναι αυστηρό και άκαμπτο.
Επίσης τα τρία βήματα της σούστας ταιριάζουν με τη θεωρία του Αριστοτέλη “το παν και τα πάντα τοις τρισίν ώρισται” και αναφέρει ότι μόνο το σώμα μπορεί να διαιρεθεί κατά τρεις διαστάσεις. Έτσι οι άνθρωποι πήραν τον αριθμό αυτό από τη φύση και τον χρησιμοποίησαν στις θρησκευτικές τελετές και το χορό σύμφωνα με τον Γ. Σηφάκη στο Επίμετρο “η αρχή της τριαδικότητας”. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4 και αντιστοιχεί στο βιολογικό ρυθμό της καρδιάς και συνεπώς ο χορευτικός βηματισμός της σούστας είναι ένας φυσικός τρόπος κίνησης. Όλα αυτά εξηγούν γιατί ο διπλός τριπλός βηματισμός της σούστας είναι η βάση του Κρητικού χορού.
Κλείνοντας θα πρέπει να αναφερθεί ότι εκτός από τον παραδοσιακό κρητικό χορό, σχεδόν όλοι οι παραδοσιακοί χοροί από την υπόλοιπη Ελλάδα και το εξωτερικό έχουν βηματισμό σούστας, είτε σαν βασικό, είτε σαν συνδετικό βηματισμό. Τέτοιοι χοροί στον Ελλαδικό χώρο είναι: ο καλαματιανός, το τσάμικο, η καραγκούνα, ο ζωναράδικος, η σούστα της Κάσου, η σούστα της Ρόδου, κ.λ.π. Στο εξωτερικό χώρες όπως: η Ιρλανδία, η Σκωτία, το Ιράν, η Ινδία, η Τουρκία, η Αγγλία, η Ουγγαρία και η Ρωσία έχουν το διπλό τριπλό βηματισμό της σούστας σε πολλούς παραδοσιακούς τους χορούς.
Εφ. Πατρίς