Η επίσκεψη στην Κίσαμο είναι μοναδική εμπειρία. Η γνωριμία με την επαρχία δεν έχει να κάνει μονάχα με το ζεστό και φωτεινό ήλιο, την κρυστάλλινη θάλασσα, τα φαράγγια, την παρθένα γη, την μεγάλη χρονική διάρκεια διακοπών σας στην περιοχή. Η γνωριμία με την επαρχία Κισάμου είναι ταυτόχρονα κι ένα ταξίδι στην μακραίωνη ιστορία της, τον πολιτισμό, την παράδοση, τα ήθη και έθιμα, την φιλόξενη ψυχή των ανθρώπων της....Όσοι δεν μπορείτε να το ζήσετε... απλά κάντε μια βόλτα στο ιστολόγιο αυτό και αφήστε την φαντασία σας να σας πάει εκεί που πρέπει...μην φοβάστε έχετε οδηγό.... τις ανεπανάληπτες φωτογραφίες του καταπληκτικού Ανυφαντή.






Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 2008

ΚΙΣΑΜΟΣ Ο ΤΟΠΟΣ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Στη ζωντανή χορευτική κληρονομιά της Κρήτης περιλαμβάνονται είκοσι τέσσερις, περίπου, παραδοσιακοί χοροί. Μέχρι πριν μερικά, μόλις, χρόνια οι περισσότεροι από αυτούς ήταν περιορισμένης διάδοσης. Γνωστοί σε όλη την Κρήτη ήταν μόνο: η σούστα, ο σιγανός, ο μαλεβιζώτης, ο χανιώτικος (συρτός) και το πεντοζάλι. Να σημειωθεί, πάντως, ότι και οι χοροί αυτοί (πλην του σιγανού) μέχρι το Μεσοπόλεμο δεν ήταν παγκρήτιας εμβέλειας. Πιο συγκεκριμένα, η σούστα ήταν γνωστή στο νομό Ρεθύμνου, ο μαλεβιζώτης στο νομό Ηρακλείου και ο χανιώτικος και το πεντοζάλι στο νομό Χανίων. Μόνο ο σιγανός ήταν γνωστός, σε παραλλαγές, στους νομούς Ρεθύμνου και Ηρακλείου.
Οι υπόλοιποι, λιγότερο γνωστοί, χοροί είναι: η γιτσικιά σούστα, η γλυκομηλίτσα και το ρόδο, που χορεύονται στην επαρχία Κισάμου, ο φτερωτός συρτός (παραλλαγή του χανιώτικου με διαφοροποιημένη τη χορογραφία του), που ήταν γνωστός σε μερικά χωριά των νομών Χανίων και Ρεθύμνου, ο κουτσαμπαδιανός και ο τριζάλης, που χορεύονται στην επαρχία Αμαρίου, ο πηδηχτός, που συναντάμε στην επαρχία Μυλοποτάμου, ο απανωμερίτης και το μικρό-μικράκι, χοροί γνωστοί σε ορισμένες περιοχές των νομών Ρεθύμνου και Ηρακλείου, ο μπραμιανός - πρινιώτης, ο αγκαλιαστός, ο ξενομπασάρης και ο ζερβόδεξος, που χορεύονται στις επαρχίες Ιεράπετρας και Μιραμπέλλου, ο πηδηχτός, που συναντάμε στο νομό Λασιθίου (με τις παραλλαγές του, στειακός στη Σητεία και ιεραπετρίτικος στην Ιεράπετρα), ο λαζότης και τα ντουρνεράκια, που είναι γνωστοί σε διάφορες περιοχές του νησιού.

Η γιτσικιά σούστα είναι χορός της επαρχίας Κισάμου του νομού Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Χορεύεται μόνον από άνδρες. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4, τα βήματά του 6 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων (με λυγισμένους τους αγκώνες).
Τα τελευταία χρόνια ο χορός λέγεται και Ρουματιανή σούστα. Την ονομασία αυτή έδωσε στο χορό ο πρωτομάστορας της κρητικής μουσικής Κωνσταντίνος Παπαδάκης, ο περίφημος Ναύτης (1920-2003) από το Καστέλι Κισάμου, επειδή τις τελευταίες δεκαετίες χορευόταν μόνο στο χωριό Παλαιά Ρούματα.
Ο χανιώτικος είναι χορός του νομού Χανίων. Η πρωταρχική μορφή του εντοπίζεται στην επαρχία Κισάμου. Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι τις τελευταίες δεκαετίες ακούγεται περισσότερο ως χανιώτικος συρτός. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο. Το μουσικό μέτρο του είναι 5/8, τα βήματα του 11 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, την οποία κατέγραψε ο Ναύτης στο βιβλίο του Κρητική λύρα, ένας μύθος (1989), ο χορός διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα στην επαρχία Κισάμου Χανίων (σ.σ. πιθανόν μετασχηματίζοντας τα βήματα κάποιου παλαιότερου συρτού χορού). Κατά τη λαϊκή μαρτυρία, η παλαιότερη μελωδία του χανιώτικου, «ο πρώτος», δημιουργήθηκε με βάση δύο μελωδίες που είχαν συνθέσει οι Κρήτες εθελοντές μαχητές της Κωνσταντινούπολης στα 1453, οι οποίοι, ως γνωστόν, ήταν και οι τελευταίοι υπερασπιστές της. Οι μελωδίες αυτές, που όσοι από τους αγωνιστές σώθηκαν επιστρέφοντας τις έφεραν στην Κρήτη, διατηρήθηκαν για δύο αιώνες ως τραγούδια.
Σύμφωνα, πάντα, με τη λαϊκή πίστη, η πρώτη μουσική εκτέλεση του χορού αποδίδεται στον Κισαμίτη βιολάτορα Στέφανο Τριανταφυλλάκη ή Κιώρο (18ο αιώνα) και η πρώτη χορευτική απόδοση από Κισαμίτες στον οικισμό Πατεριανά του χωριού Λουσακιές. Ο χανιώτικος έγινε ευρέως γνωστός στην υπόλοιπη Κρήτη την περίοδο του Μεσοπολέμου, αποκτώντας στη συνέχεια παραλλαγές στο ύφος και την έκφραση της μουσικής και του βηματισμού του
Είναι χορός μοναδικός και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, λόγω του ξεχωριστού χορευτικού τρόπου απόδοσης της πρωταρχικής μορφής του στην επαρχία Κισάμου, όπου στον κύκλο του χορού χορεύουν πάντα οι εκάστοτε δύο πρώτοι ενώ οι υπόλοιποι περπατάνε, καθώς και του πολύ μεγάλου αριθμού συνοδευτικών μελωδιών (μουσικών σκοπών), που οι περισσότερες είναι δημιουργίες σπουδαίων μουσικών του 19ου και του 20ου αιώνα.
Το πεντοζάλι είναι χορός του νομού Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται από άνδρες και γυναίκες. Παλαιότερα, όμως, χορευόταν κυρίως από άνδρες. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 1ο και η λαβή από τους ώμους με τα χέρια τεντωμένα.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, την οποία επίσης κατέγραψε ο Ναύτης στο βιβλίο του, αλλά και τα πολλά ιστορικά στοιχεία που συμφωνούν με αυτήν, ο χορός έλαβε τη σημερινή μουσικοχορευτική μορφή και ονομασία του στην επαρχία Κισάμου, την περίοδο της Επανάστασης του Δασκαλογιάννη στα 1770-71 (σ.σ. ίσως, βέβαια, μετασχηματίζοντας έναν παλαιότερο πυρρίχιο ή υπορχηματικό χορό) και αποκτώντας συμβολισμούς στην ονομασία, το βηματισμό και τη μουσική του.
Ονομάστηκε πεντοζάλι, και όχι πεντοζάλης, γιατί συμβολίζει το πέμπτο ζάλο (δηλαδή βήμα), όπως ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά απόπειρα των Κρητικών για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους και όχι γιατί έχει πέντε βήματα, όπως αβασάνιστα έχουν πει αρκετοί. Έχει δέκα βήματα, σε ανάμνηση της 10ης Οκτωβρίου του 1769, οπότε λήφθηκε η απόφαση των Σφακιανών για την πραγματοποίηση της επανάστασης, και η μουσική του αποτελείται από δώδεκα πάρτες, δηλαδή δώδεκα μουσικές φράσεις (γυρίσματα-σκοπούς), προς τιμήν των δώδεκα πρωτεργατών της εξέγερσης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι κάτοικοι των επαρχιών Κισάμου και Σελίνου όταν χόρευαν το πεντοζάλι, στο άκουσμα κάθε σκοπού της μουσικής του χορού, φώναζαν το όνομα του καπετάνιου που αντιστοιχούσε ο μουσικός σκοπός, τιμώντας έτσι τη μνήμη του Δασκαλογιάννη των βασικών συνεργατών του και της εξέγερσής των.

Το ρόδο είναι χορός της επαρχίας Κισάμου Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Στις μέρες μας, αποδίδεται μόνο από γυναίκες. Παλαιότερα, όμως, ήταν μικτός χορός. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 17 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Χορεύεται σε κύκλο.
Το όνομά του συνδέεται με τις πάμπολλες μαντινάδες με αναφορά στο ρόδο, που τραγουδιόνται κατά την εκτέλεση του χορού. Παρακάτω, αναφέρουμε ορισμένες σχετικές παλαιές μαντινάδες

Ρόδο μου μη μαραίνεσαι, μη χάνεις τη θωριά σου,
κράτα τη δροσεράδα σου, την τόση ομορφιά σου.

Ρόδα και τριαντάφυλλα κι άνθη του παραδείσου
εσύναξεν ο έρωτας κι έφτιαξεν το κορμί σου.

Ρόδο και ‘συ, ρόδο κι εγώ, μαζί να φυτευτούμε,
να σμίξουμε τους κλώνους μας να σφιχταγκαλιαστούμε.

Η γλυκομηλίτσα είναι χορός της επαρχίας Κισάμου Χανίων. Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Στις μέρες μας, αποδίδεται μόνο από γυναίκες. Παλαιότερα, όμως, ήταν μικτός χορός. Το μουσικό μέτρο του χορού είναι 2/4 , τα βήματά του 12 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων. Χορεύεται σε κύκλο.
Ο χορός παίρνει το όνομά του από ένα ριζίτικο τραγούδι με τίτλο Το μήλον όσο κρέμεται εις τη γλυκομηλίτσα, με το οποίο μοιράζεται και την ίδια μελωδία.
Η αναβίωση του χορού, η οποία είναι εξαιρετικά πρόσφατη, είναι αποτέλεσμα της ερευνητικής προσπάθειας του πολιτισμολόγου Θρασύβουλου Τσουχλαράκη.

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ιωάννη Τσουχλαράκη
ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, μύθος, ιστορία, παράδοση, Αθήνα 2000,
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - www.megalakakis.gr/..

5 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

5/8 O ΣΥΡΤΟΣ !!! ΔΗΛΑΔΗ ΠΟΛΥ ΓΡΗΓΟΡΟ ΤΣΑΜΙΚΟ (5/4). ΚΑΛΗΤΕΡΑ ΝΑ ΜΑΣΑΣ ΠΑΡΑ ΝΑ ΜΙΛΑΣ!!! ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΝΤΟΖΑΛΙ ΠΟΥ ΕΦΕΥΡΕΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ ΣΤΟΝ 5ο ΖΑΛΟ (επανασταση)ΚΑΙ ΠΟΥ ΚΑΜΙΑ ΠΗΓΗ ΔΕΝ ΤΟ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΕΙ(ουτε καν η πιμα του μπαρμπα Μπατζελιου),ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ "ΤΡΥΖΑΛΙ" ΚΑΙ ΔΕΝ ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΑΛΛΟ !!!!!

Ιωάννης Παπαδάκης είπε...

Ενδιαφέροντα αυτά που λες αρκεί να τα γράψεις ...και να βάλεις ένα όνομα..... από κάτω!!

Ιωάννης Παπαδάκης είπε...

Όσο για τον Κουρουθιανό 3ζάλα δεν υπάρχει ούτε μύθος που να λέει ότι είναι παλαιότερος του 5ζάλου!!

Ανώνυμος είπε...

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ ΚΑΝΑΤΕ ΣΗΜΑΙΑ ΣΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΝΤΥΠΟΥ ΠΟΥ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΚΑΕΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΤΟΥ. Η ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ...ΣΥΝΝΕΦΟ ΜΕΣΑ ΣΕ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΕΣΕΙΣ ΑΠ' ΕΞΩ ΝΑ ΤΟ ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΤΗΝ "ΠΑΠΥΡΟΣ, ΛΑΡΟΥΣ, ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ" . ΝΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΕΙΝΑΙ ΒΕΒΑΙΑ ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΓΙΑΤΙ ΟΣΟ ΔΕΝ ΜΙΛΑΝΕ ΤΑ ΧΑΙ'ΒΑΝΙΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΕΥΘΥΝΕΣΤΕ ΟΛΑ ΚΑΛΑ ... ΟΤΑΝ ΠΡΟΚΥΨΕΙ ΟΜΩΣ ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΜΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΤΟΤΕ ....ΨΑΡΩΝΟΥΜΕ . ΘΑ ΕΡΘΕΙ Η ΩΡΑ ΚΑΙ Η ΠΑΡΕΑ ΘΑ ΜΑΖΕΥΤΕΙ ΚΑΙ ΤΟΤΕ ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΚΑΛΑ ΔΙΑΒΑΣΜΕΝΟΙ ΑΛΛΑ ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΦΥΛΑΔΑ ΠΟΥ ΕΔΩ ΚΑΙ 23 ΧΡΟΝΙΑ ΔΙΑΒΑΖΕΤΕ ΧΛΩΜΟ..ΤΟ ΒΛΕΠΩ. ΑΠΛΑ ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΩ ΚΑΙ ΔΕΝ ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΩ ΑΛΛΟ ΟΤΙ Η ΙΔΙΑ ΧΟΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΣΥΡΤΟΥ ΧΟΡΕΥΕΤΑΙ ΣΤΑ 3/4 ΤΟΥ ΑΓΑΙΟΥ . ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΑΥΤΟ ΦΤΑΝΕΙ ΠΙΣΤΕΥΩ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΜΕ ΛΙΓΟΤΕΡΗ ΕΠΑΡΣΗ ΚΑΙ ΠΙΟ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟΙ ΣΕ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΛΕΤΕ. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΤΣΙ ΟΠΩΣ ΤΑ ΛΕΤΕ ΜΠΟΡΕΙ ΟΜΩΣ ΚΑΙ ΟΧΙ. ΠΑΛΙ ΑΠΟΔΗΞΕΙΣ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ....ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΕΚΕΙΝΗ ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ ΟΝΤΩΣ Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ, ΥΠΗΡΧΑΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΑΠΟ 12 ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΙ ,ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΡΝΟΥΣΑΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ 19-20 ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΑΛΕΣΕ ΑΠΟ ΟΛΗ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΡΩΣΟΥ ΝΑΥΑΡΧΟΥ ΟΡΛOΦ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΥΠΟΣΧΟΤΑΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΙΝΑΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΩΧΗΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΓΙΑ ΟΠΑ ΟΠΑ ΚΑΙ ΝΤΙΡΙΝΤΑΧΤΑ ΤΗΝ ΣΤΙΓΜΗ ΜΑΛΙΣΤΑ ΠΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΟΙΚΕΓΕΝΕΙΕΣ ΣΤΑ ΣΦΑΚΙΑ(και οχι μονο) ΕΙΧΑΝ ΞΕΚΛΗΡΙΣΤΕΙ.ΑΝ ΙΣΧΥΕΙ ΟΜΩΣ ΤΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΟΔΕΧΤΟΥΜΕ ΚΑΙ ΕΝΑΝ ΑΛΛΟ ΧΟΡΟ ΠΟΥ ΕΦΕΥΡΕΘΗΚΕ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΚΙΣΑΜΙΤΗ ΜΑΛΙΣΤΑ, ΤΟΝ Θ. ΞΗΡΟΥΧΑΚΗ . ΤΟΝ ΧΟΡΟ ΤΗΣ "ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ" ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ ΜΑΛΙΣΤΑ ΣΕ ΕΝΑ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ, ΣΤΗΝ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ..

Ιωάννης Παπαδάκης είπε...

Δεν καταλαβαίνω γιατί αυτός ο εκνευρισμός; Μια μερίδα ανθρώπων είναι έτοιμοι να ακούσουν τα επιχειρήματα σας...αλλά περισσότερο να μάθουν την αλήθεια...Βλέπω όμως ότι δεν συγκρατιέστε, κρίμα πάντως πολύ ευχαρίστως να φιλοξενήσω τις απόψεις σας....και μάλιστα ασχολίαστες...