ΕΝΑΣ ΓΥΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

BUONDELMONTI CRISTORHORUS
MΠΟΥΟΛΤΕΜΟΝΤΙ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣΦλωρεντίνος μοναχός, από τους πρώτους περιηγητές που έρχονται στην Κρήτη. Με μια γαλέρα κάνει τον περίπλου της, έχοντας μαζί του το Βενετσιάνικο φιρμάνι .
Έφτασε σε λιμάνια και παραθαλάσσιες πόλεις λίγο μετά το 1415, παρατήρησε ανθρώπους, είδε αρχαίες πολιτείες, τις κατέγραψε και άφησε ένα πραγματικό θησαυρό. Το έργο του που εκδόθηκε μετά στην Βενετία με τίτλο «Ένας γύρος της Κρήτης» έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση στην εποχή του που επηρέασε τους μετέπειτα ταξιδιώτες (περιηγητές).
- Βασικός σκοπός του ταξιδιού του η αγορά παλαιών χειρογράφων από Μοναστήρια και ιδιώτες, συνάντησε σθεναρά αντίσταση για τον σκοπό αυτό, μάλιστα ξυλοφορτώθηκε –όπως ο ίδιος αναφέρει – όταν προσπάθησε να αποσπάσει χειρόγραφο για τον βίο του Αι Κυρ Γιάννη. Στην περιήγηση του στην Βόρεια Ακτή -έτσι ονομάζεται -το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου του, αναφέρει για την Κίσαμο, αρκετές φορές όμως κάνει λάθος στην ονοματολογία .
Λίγα λόγια για την κατάσταση στο νησί την στιγμή που έφτασε ο BUONDELMONTI.
Η Κρήτη βρίσκεται εδώ και δύο αιώνες στη κατοχή των Ενετών, η σημαία του Αγίου Μάρκου κυματίζει στο νησί, αν και πριν λίγα χρόνια η αποστασία του Αγίου Τίτου είχε ταρακουνήσει την Γαληνότητα της Βενετίας. Τα χρόνια 1400-1450 με την εσωτερική ειρήνη και την ποιο μακρόχρονη εσωτερική ηρεμία θεωρούνται σαν τα καλύτερα που πέρασε το βασανισμένο νησί. Βρισκόμαστε λίγο πριν την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και η Βυζαντινή αυτοκρατορία παραπαίει, τότε λοιπόν φτάνει ο Φλωρεντίνος μοναχός .
Αναφέρει λοιπόν
Συνεχίζοντας την πορεία μας και διευθυνθήκαμε πρώτα προς τον αρχαίο Ραμνούντα*, που σήμερα το λένε λιμάνι Γραμπούσας. Εισχωρήσαμε πλέοντες ανάμεσα σε βράχους
σ’ ένα λιμάνι που το κρίναμε προφυλαγμένο από ανέμους. Έπειτα απλώσανε γρήγορα το πανί και προσεγγίσαμε το ψηλό ακρωτήριο.(Προκαλεί μεγάλη εντύπωση ότι συγχέει την ρωμαϊκή πόλη Ραμνούς που οι σημερινοί ειδικοί με επιφύλαξη τοποθετούν στο Στόμιο Κισάμου με το λιμάνι στην Γραμπούσα.

Δεν μιλάει για το κάστρο της Γραμβούσας, γιατί απλά δεν υπήρχε μιας και κτίσθηκε το 1579-1584 από τους Βενετούς. Πρέπει όμως να υπήρχε και από αρχαιοτάτων χρόνων μικρό φρούριο γιατί ο Όμηρος την Γραμβούσα και την Αγριογραμβούσα που τις ονομάζει Κωρύκιαι νήσοι αναφέρει: « Ένα μπρούτζινο νησί με ένα μπρούτζινο φρούριο στην κορυφή, όπου ζούσε ο Αίολος με τους γιους και τις κόρες του τρεφόμενοι με φουριάρικες κατσίκες. Τελευταία ο γεωγράφος Τιμόθεος Σεβερίν του πανεπιστημίου της Οξφόρδης ψάχνοντας στα αρχεία της Βενετίας το ημερολόγιο του εργολάβου της Γραμβούσας, διαπίστωσε ότι πράγματι υπάρχει αναφορά για αρχαίο φρούριο)
Βλέπομε όχι μακριά προς βορρά το νησί που λέγεται Συγγελιό (Συγκλιό) Είχε μια πόλη που έβλεπε προς βορρά ….Σήμερα υπάρχουν μόνο άγρια γαϊδούρια . Οι πειρατές έρχονται συχνά στο νησί.
….Αναπαυθήκαμε από τον κόπο του ταξιδιού στις παρυφές του ακρωτηρίου Κωρυκού. Έπειτα σκαρφαλώνω αυτό το βουνό από ένα επικίνδυνο μονοπάτι .Στην κορυφή σ’ένα στενό πλάτωμα βρισκόταν μια πόλη, της οποίας μπορούμε να διακρίνουμε τα τείχη, σε αρκετό ύψος από την επιφάνεια του εδάφους. Ακόμη βλέπομε πολύ καθαρά, σπίτια χτισμένα με μεγάλη επιμέλεια, με υπόγεια δωμάτια και επαινούμε την αξιόλογη τέχνη με την οποία οι δεξαμενές είναι σκαμμένες στο βράχο.(πραγματικά είναι αρκετά δύσκολο να κατανοήσεις προς τα πού πήγε, σαν πρώτη σκέψη και βάση ότι είδε τείχη και σκαμμένες δεξαμενές συμπεραίνομαι ότι από τον Μπάλλο με μονοπάτι έφτασε ως τα Φαλάσαρνα, έτσι είδε την αρχαία τότε πολιτεία –ερείπια βέβαια. Από την άλλη όμως αναφέρει στην κορυφή σε ένα πλάτωμα βρισκόταν η πόλη, αυτό δημιουργεί αντίφαση αφού τα Φαλάσαρνα δεν βρίσκονται στο βουνό αλλά αντιθέτως στην θάλασσα- πρόκειται για άλλη αρχαία πόλη; Δυστυχώς δεν αναφέρει κανένα όνομα. Ο Πτολεμαίος αναφέρει (ΙΙΙ,15,2) για Κώρυκος άκρα και πόλις , ίσως πρόκειται γι’αυτήν την πόλη άγνωστη όμως ως και σήμερα.
Στο βιβλίο ΙΙ του Πάσλευ στην σελίδα 62, 51 μετάφραση Δ. Γόντικας 1994 αναφέρει όλο το παραπάνω κείμενο ακριβώς λες και πρόκειται για αντιγραφή μόνο που ο περιηγητής είναι ο Cornaro I. 87, ακόμα αναφέρετε και στους Σταδιασμούς 337)
Αφού κατεβήκαμε με μεγάλο τρόμο διευθύνομαι προς τους συντρόφους μου οι οποίοι ήδη σπεύδουν να υψώσουν το πανί το δεμένο στο ξάρτι. Προχωρούμε έχοντας τη στεριά στη δεξιά πλευρά του πλοίου. Στη μέση μπορεί να δει κανείς από μακριά εδώ και εκεί κυπαρίσσια.
(έχουν πλέον γυρίσει το ακρωτήριο και ακολουθούν σιγά –σιγά την διαδρομή που κάνομε και εμείς επιστρέφοντας από τον Μπάλλο)
Βλέπομε το ακρωτήριο Ώμον ; και μας φαίνεται ότι σχεδόν αγγίζει τα άστρα .Διακρίνω κοιλότητες και υψηλά σπήλαια που μοιάζουν με την Σκύλλα και τη Χάρυβδη. Τέτοιους βρυχηθμούς άφηναν τα νερά ανάμεσα στις χίλιες σχισμές των βράχων
Φτάνουμε γρήγορα σε ένα αρχαίο λιμάνι, καταφαγωμένο από τα κύματα.

(Μαύρο- Μώλος)

Όχι μακριά, σε απόσταση μισού μιλίου βλέπομε να ασπρίζει η αρχαία Κίσαμος. Σπεύδουμε να τη φτάσομε από την αμμώδη ακτή. Ο διοικητής του Καστελλιού δεν άργησε να έλθει να μας συναντήσει. (σίγουρα προκαλεί μεγάλη εντύπωση που αναφέρει για διοικητή του Καστελλιού, αυτό σημαίνει ότι υπήρχε από τότε φρούριο. Σήμερα γνωρίζομε ότι το φρούριο του Καστελλιού κατασκευάστηκε το 1554, μάλλον θα πρόκειται για παλαιότερο Βυζαντινό φρούριο, άγνωστο ως και σήμερα. )

Αφού μας πρόσφερε πλούσιο γεύμα, μας έδειξε στην εκτεταμένη πεδιάδα τα υπολείμματα της αρχαιότητας. Στρέφομαι τα μάτια μας προς όλα τα μέρη, ακολουθούμε τα βήματα του. Φτάνουμε σε λίγο, σχεδόν στο μέσον της πόλης, κοντά σε μια πηγή* της οποίας τα άφθονα νερά διαγράφοντας καμπύλες, προσπαθούν να ξεχειλίσουν από τις όχθες.
(Μάλλον εννοεί την πηγή του Μαρή*)
Ενώ προχωρούσαμε έτσι, είδα ένα μεγάλο παλάτι με κίονες. Είναι πια σχεδόν κατεστραμμένο και σε μια γωνιά παρατήρησα μαρμάρινες επιγραφές.
(έως και σήμερα παρά τις ανασκαφές παλάτι δεν έχει βρεθεί στο Καστέλι, εκτός αν είναι ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος πίσω από το κέντρο υγείας )
…Βλέπεις μου είπε ο οδηγός το ρέμα του Τυφλού και το παλιό πέτρινο γεφύρι του; Τους περασμένους καιρούς πότιζε όλη την πόλη.
(για το πέτρινο γιοφύρι του Τυφλού γίνεται αναφορά και το 1834 την τεράστια βάση του είδε και ο Πάσλευ, βέβαια άγνωστο σε ποιο ύψος του ποταμού υπήρχε.)
Κοίτα τους αναρίθμητους τάφους που υπάρχουν ακόμα. Όταν φυσούσε ο νοσηρός νότος, οι πατέρες μας έμπαιναν σ’ αυτά τα υπόγεια για να προφυλαχθούν.
( είναι γεγονός ότι αρχαίοι τάφοι έχουν βρεθεί σε πολλά οικόπεδα στο Καστέλι όπως, οικ. Φαντάκη, οικ.Μαρεντάκη, οικ. Ραισάκη, οικ. Κουγιεντάκη, και βρίσκονται εντός της περιοχής του Ρωμαϊκού νεκροταφείου. Οι τάφοι στο οικ. Φαντάκη & οικ. Κουγιεντάκη πλησιάζουν λίγο την περιγραφή του συγγραφέα μιας και είναι λαξευτοί στο βράχο με σκαλιά.)
Αφήνουμε αυτό το μέρος και προχωράμε μισό μίλι προς νότια ως ένα εκκλησάκι. ….παίρνομε ένα δρόμο προς δεξιά .Λίγο πιο πέρα διακρίνομαι ένα παλιό ναό. Μπαίνουμε και ο οδηγός μου λέει «κοίταξε το δάπεδο. Θα αναγνωρίσεις εδώ ένα ψηφιδωτό, που έπειτα από αιώνες, δεν καταστράφηκε, ούτε από τις βροχές ,ούτε από τους σεισμούς, ούτε από την υγρασία. Βλέπεις κι αυτό το αμπέλι, υπάρχουν στο έδαφος ερείπια από πορφυρίτη και μάρμαρο.(γίνεται λόγος για ψηφιδωτό από την περιγραφεί ίσως ο χώρος αυτός να είναι στο ίδιο χώρο που βρίσκεται ο μητροπολιτικός ναός του Καστελλιού, ή ο χώρος σήμερα πίσω από την τράπεζα Πειραιώς που βρέθηκε πρόσφατα μεγάλο ψηφιδωτό. Όσο για τα ψηφιδωτά η αρχαία Κίσαμος είχε σχολή και αυτό φαίνεται και από την ποιότητα αλλά και από την ποσότητα που έχει βρεθεί ως και σήμερα, αλλά και από ορισμένα που έχουν βρεθεί ενυπόγραφα. (Μερώπας)
….. Αλλά εκτός του ότι τέτοιες αρχαιότητες δεν μας είναι αναγκαίες, η καλή απόδοση του αμπελώνα απαγορεύει στον ιδιοκτήτη να ξεριζώσει αυτά τα γόνιμα κλήματα»

(κύριο προϊόν της περιοχής είναι το κρασί ,που αποτελεί και εξαγωγικό προϊόν Ενετοί και Ρωμαίοι, έστελναν το υπέροχο κρασί της Κισάμου σε όλη την γνωστή οικουμένη.
….Κάναμε ένα σύντομο γύρο της πόλης ,που μου φάνηκε ότι εκτείνεται σε μια περίμετρο δυο μιλίων. Την εγκαταλείπομε ύστερα από αυτήν την επίσκεψη, ενώ αυτός που μας φιλοξένησε φορτώνει το πλοίο μας με μεγάλα ψάρια πιασμένα στο γιαλό. Όλοι τον ευχαριστούμε χαρούμενοι, ενώ οι ναύτες προετοιμάζουν την αναχώρηση μας.
Πραγματικά από την περιγραφή του Μπουοντεμόντι καταλαβαίνουμε ότι η Κίσαμος κατά τον 15ον αιώνα ήταν ένα ψαροχώρι μικρό αλλά αρκετά ενδιαφέρον, ακόμα μας κάνει έκπληξη σε πόση έκταση υπήρχαν αρχαία διασκορπισμένα.
Είναι άγνωστος ο πληθυσμός της Κισάμου τα χρόνια αυτά, αλλά σε απογραφεί που έγινε αργότερο 1579 δηλαδή 129 χρόνια μετά ο πληθυσμός της Κισάμου ή όπως το αναφέρουν οι ενετοί Castel Chissamo είχε 562 κατοίκους και ότι τον τίτλο του Εκατόνταρχου είχαν στην περιοχή μας ο Μανόλης Κοπαίος από τα Μεσόγεια, ο Νικολέτος Τριπόδης του Μιχαήλ από της Καλάθενες και ο Γιώργος Λεμονίτης από τον Ραβδούχα. (Καστροφύλακας)